توجیهات زنگنه برای حذف کارت سوخت

به گزارش پایگاه 598 به نقل از فارس، موضوع اصلی در بخش نخست گفت‌وگو با مسیح قائمیان، مدیر عامل اسبق شرکت صنایع مخابراتی راه دور ایران و مجری سامانه هوشمند سوخت در هنگام راه اندازی این سامانه، بیشتر حول محورهای جزئیات و چگونگی راه‌اندازی سامانه هوشمند سوخت و بازخوانی تحلیلی و تاریخی رویدادهای زمان اجرای این طرح مانند آتش زدن سازمان یافته پمپ بنزین‌ها  در شب اجرایی شدن سامانه هوشمند سوخت توسط منافقین و تهدید آمریکا برای نابودی این سامانه ظرف دو ماه بود.

در بخش دوم این گفت‌وگوی تفصیلی به‌طور ویژه موضوع وضعیت فعلی سامانه هوشمند سوخت و هزینه‌های نگهداری آن و ضرورت باقی ماندن آن موردبحث قرار گرفت. در این مصاحبه قائمیان به تشریح دیدگاه خود درباره منطق بیژن زنگنه، وزیر نفت برای حذف این سامانه پرداخت و گفت: «زنگنه برای خودش این تعریف را متصور است که تمامی امور مملکت بدون کوپن در حال جریان است و سامانه هوشمند سوخت نیز یک مکانیسم کوپنی است و دوران جنگ هم تمام شده پس باید از شر سامانه هوشمند خلاص شویم. به این ترتیب استدلال دیگری ندارند و نمی‌توانند بگویند سامانه دچار نقصان است و هزینه‌هایی هم که گفته می‌شود بی خود است».

فارس: شرایط مدیریتی پس از راه اندازی سامانه هوشمند سوخت چگونه بود؟

قائمیان: قرار شد که بعد از راه اندازی این سامانه، به مدت دو سال با همین تیم اجرایی شرایط را حفظ کنیم و بعد از آن مناقصه‌ای برگزار شود. در آن مناقصه شرکت بنده شکست خورد و شرکت‌های دیگر از جمله داده پرداز ایران جایگزین شدند. البته دولت هم در آن سال با اجرای قانون سال 43 به نام قانون حمایت از صنایع و جلوگیری از تعطیلی کارخانجات، مدیریت سامانه را از دست ما گرفت.

فارس: آثار اجرایی شدن سامانه هوشمند سوخت برای کشور چه بود؟

قائمیان: اولین باری بود که کارت سهمیه بندی ابطال نمی‌شد و امکان ذخیره بنزین برای مردم فراهم شده بود. کارت‌های الکترونیکی قدرت مدیریت را به مدیران می‌داد. در صورتی که کوپن های کاغذی که در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت به هیچ وجه چنین امکانی نداشت.

*صرفه‌جویی روزانه 50 میلیون دلاری با راه اندازی سامانه هوشمند سوخت

گزارش  وزارت نفت میزان صرفه جویی در روز را 30 میلیون دلار عنوان کرده بود. اما محاسبات شرکت مخابرات راه دور ایران نشان می‌داد که روزی 50 میلیون دلار صرفه جویی شده است. در آن زمان بنزین لیتری 1 دلار بود یعنی 150 میلیون دلاری که برای سامانه هوشمند سوخت سرمایه‌گذاری شد با این حساب ظرف 5 یا 7 روز پس از راه‌اندازی این سامانه بازگشت سرمایه داشت.

در آن شرایط یک هجمه خارجی به وجود آمد. به صورتی که مانع کشتی‌های بنزینی که قصد ورود به کشور را داشتند مانع می‌شدند. اما مانع ارسال کشتی‌های حامل نفت ما نمی‌شدند. در واقع در آن زمان 3 کشتی نفت می‌فروختیم و یک کشتی بنزین دریافت می‌کردیم. جابه جا کردن پول خیلی سخت بود و عملا به تهاتر می‌انجامید.

این سامانه راه اندازی شد تا بنزین را سهمیه بندی کند ولی در ادامه برای توزیع گازوئیل هم از این بستر استفاده شد. آنقدر از سامانه اطمینان حاصل شده است که دیگر به فکر ارتقا آن نیستند که این فکر خطرناکی است. ما بعد از راه اندازی سامانه، ضمانت دوساله دادیم که هیچ اتفاقی برای سامانه نخواهد افتاد اما جالب است بدانید بعد از ده سال هنوز هم اتفاقی نیفتاده است.

*تعبیر مقام معظم رهبری درباره راه‌اندازی سامانه هوشمند سوخت

لازم به ذکر است که دو روز بعد از اجرایی شدن موفقیت آمیز سامانه هوشمند سوخت یعنی در تاریخ  8 تیرماه 86، ، مقام معظم رهبری از آقای احمدی‌نژاد و تیم اجرایی سامانه بابت راه اندازی آن تشکر و قدردانی کردند و این اقدام را شجاعانه خواندند. آن تجلیل مقام معظم رهبری برای همه ما رضایت نسبی ایجاد کرد و سامانه هوشمند سوخت آبروی ملی شد و چون این پروژه در سطح ملی بود، از ریاست جمهوری تشکر شد.

فارس: پشتیبان فنی طرح با کدام سازمان و ارگان بود؟

قائمیان: چون مدیریت پروژه سخت بود، قرار شد که دو سال یک بار مناقصه برگزار شود. تا سال 88 پشتیبانی این سامانه را شرکت صنایع مخابراتی راه دور ایران انجام داد بعد از دو سال در مناقصه بازنده شدیم و شرکت داده پردازی ایران برنده مناقصه شد و در حال حاضر هم شرکتی به نام فناوا پشتیبانی فنی را به عهده دارد.

فارس: می‌توانید موارد ناگفته‌‌ای را درباره راه اندازی سامانه هوشمند سوخت را توضیح دهید؟

قائمیان: برای راه‌اندازی سامانه ما نمی‌دانستیم چه تعدادی موتور سیکلت داریم به همین دلیل به ما گفته می‌شدکه موتورسیکلت‌ها را از سهمیه بندی دقیق حذف کنید و برای هر موتور سیکلت 3 لیتر سهمیه قرار دهید و بنده مقاومت می‌کردم چون با این نوع سهمیه‌بندی غلط به سامانه فشار می‌آمد.

جمع آوری اطلاعات موتورها کار بسیار دشواری بود. به هر حال در بهمن ماه 85  نهادهایی که در رابطه با موتور سیکلت‌ها مسئولیتی داشتند را دعوت کردیم از جمله پلیس، موتورسازان، گمرک و امثال آنها. در آن جلسه پلیس گزارشی مطرح کرد که سالهاست ما درصدد پلاک‌گذاری موتور سیکلت‌ها هستیم اما نتوانستیم.

به دلایل متعددی به ما ثابت کردند که تفکیک موتورها و سهمیه‌بندی متفاوت برای آنان عملیاتی نیست. جالب است بدانید که در آن جلسه ما تنها یک سوال مطرح کردیم که بدون پاسخ ماند و آن سوال این بود که تعداد موتور‌سیکلت‌ها در کشور چقدر است؟

بنده مطرح کردم به بنده 60 روز فرصت دهید تا تعداد موتورها را با کارت سوخت آنان به شما تحویل دهیم. به آقای نعمت زاده گفتم بودجه 8 میلیاردی لازم است اما او گفت ندارم، گفتم ایرادی ندارد خود مردم تامین می‌کنند. سازوکار این طرح به این گونه بود که هر فردی باید در سایت معرفی شده مشخصات موتورش را اعلام می‌کرد و با یک پلیس قرار می‌گذاشت تا پلیس مورد نظر اسناد مالکیتی او را تایید کند و براساس آن تایید، کارت سوخت او صادر می‌شد. البته اعلام شد که که هر موتور سیکلت که کارت نداشته باشد باید قیمت بنزین آزاد 400 تومان را بپردازد و چون که منفعت این طرح برای مردم احساس شد، مردم با حضورشان موجب اجرای موفقیت‌آمیز طرح شدند.

نعمت زاده می‌گفت که این طرح خیال بافی است و تو میخواهی شورش درست کنی. بنده گفتم برویم خدمت وزیر وقت کشور آقای پورمحمدی تا در این باره مشورت کنیم. وزیر کشور گفت به کلانتری‌ها چقدر فشار می آورید گفتم هیچ، تنها انتظار بنده از شما در اختیار قرار دادن نام افسران است و اینکه هر کدام از آنان به مرخصی می‌روند بنده مطلع شوم. سرانجام ظرف یک هفته سیستمی را بالا آوردیم که هر فرد 3 دقیقه کارش‌ تمام می‌شد. به همین صورت ما  8 میلیون کارت صادر و به آدرس های معرفی شده ارسال کردیم. بعد از این طرح نهادهای دیگر نیز از این تجربه برای اطلاع رسانی عمومی بر روی محیط وب سایت استفاده کردند.

فارس: در این سالها پس از اینکه از پروژه فاصله گرفتید با سامانه ارتباط داشتید؟

قائمیان: هرجا نیاز به مشاوره بود از بنده برای حل مشکل دعوت می‌شد

*با نظرات زنگنه در مورد سامانه هوشمند سوخت به شدت مخالفم

فارس: در دولت فعلی برای سامانه هوشمند کارت سوخت با شما جلسه‌ای گذاشتند؟

قائمیان: مجلس خیلی با من جلسه گذاشته است و اطلاعات زیادی از بنده گرفته اما در دولت فعلی با نظرات وزیر نفت به شدت مخالفم. آقای وزیر برای خودش این تعریف را متصور است که تمامی امور مملکت بدون کوپن در حال جریان است و سامانه هوشمند سوخت نیز یک مکانیسم کوپنی است و دوران جنگ هم تمام شده پس باید از شر سامانه هوشمند خلاص شویم چون که استدلال دیگری ندارند و نمی‌توانند بگویند سیستم خراب است و هزینه‌هایی هم که اعلام می‌شود بی مبنا است.

*روزانه 24 بار میزان مصرف بنزین در کشور قابل رصد است

فارس: هزینه نگهداری سالیانه سامانه زیاد است؟

قائمیان: تمام هزینه تعمیرات سالانه سامانه هوشمند سوخت 10 الی 12 میلیارد تومان است و در برابر آن همه صرفه جویی برای کشور عددی نیست. در گذشته زمانی که می‌خواستیم متوجه میزان مصرف بنزین در کشور شویم روزها طول می‌کشید. اما هم اکنون روزانه 24 بار میزان مصرف بنزین در کشور قابل رصد است که چه مقداری در کجا و چه زمانی مصرف شده است. بنابراین اگر قصد تجمیع این اطلاعات را داشته باشند، 10 میلیارد در سال که هیچ، هزار میلیارد تومان هم خرج کنند چنین اطلاعاتی تولید نخواهند کرد.

مطمئن باشید که اگر یک خارجی در مناقصه شرکت می‌کرد با 150 میلیون دلار تمام نمی‌شد. حداقل 750 میلیون دلار در خواست می‌کرد. به همین دلیل است که معتقدم دست کسانی که به این سامانه کمک کردند را باید بوسید. خارجی‌ها انگشت به دهان ماندند که چطور چنین پروژه‌ای را با این وسعت و دقت اجرایی کردیم.

*یکی از ترمزها‌ی اصلی سامانه سوخت، تفکر غلط تمام شدن جنگ است

فارس: مشکل اصلی سامانه در حال حاضر چیست؟

قائمیان: درباره این سامانه یک رویکرد غلطی وجود دارد که  برخی متصور هستندکه جنگ تمام شده است نه تنها جنگ تمام نشده است بلکه ما تنها توانستیم دشمن را از کشور بیرون کنیم اما هم اکنون بنده در حوزه فناوری اطلاعات کاملا جنگ تمام عیار دشمن علیه نظام جمهوری اسلامی ایران را احساس می‌کنم.

یکی از ترمزهای ما در سامانه هوشمند سوخت این است که فکر می‌کنیم جنگ تمام شده است. در صورتی که هر لحظه امکان دارد با بحران مواجه شویم و لازم باشد که سیستمی برای سهمیه‌بندی وجود داشته باشد. همچنین وجود این سامانه در بحران‌های طبیعی از جمله سیل  و زلزله و امثال آن امکان مدیریت را به صورت فزاینده افزایش می‌دهد. این سامانه باید بماند تا اطلاعات آن به صورت مداوم در اختیار مدیریت کلان کشور قرار بگیرد.

این سامانه در صورت کمبودها و محدودیت‌ها می‌تواند به عنوان یک ابزار مدیریتی قوی مورد استفاده مدیران اجرایی قرار بگیرد. اما متاسفانه بعد از تک نرخی شدن بنزین در خرداد 94 به این علت که مردم به صورت درست از سامانه استفاده نمی کنند بخشی از اطلاعات و ظرفیت سامانه را از دست دادیم.

* موافق دو نرخی شدن قیمت بنزین هستم

قبل از تک نرخی شدن بنزین، سامانه تشخیص می‌داد که کدام اتومبیل پر مصرف یا کم مصرف است. بنده موافق دو نرخی شدن هستم به نحوی که سهمیه اولیه با یارانه دولتی پرداخت شود و بیش از سهمیه تعیین شده با قیمت آزاد پرداخت شود. چنانکه سامانه باقی نماند در صورت ورود به بحران، برگشت به شرایط اولیه سامانه بسیار سخت است. مخالفان ماندن سامانه از همین فردا سیستم را خاموش کنند. پس از آن متوجه خواهند شد که چه خواهد شد و برای گزارش دهی و تولید اطلاعات به چه تعداد نیرو نیاز دارند.

فارس: برای ارتقای سامانه هوشمند سوخت چه راهی پیشنهاد میکنید؟

قائمیان: ماندن سامانه حداقل برای جمع‌آوری اطلاعات واجب است. در دنیای امروز فناوری اطلاعات  موضوعی که بر آن تاکید و تکیه می‌شود بحث  Big Data است. از حجم زیاد اطلاعات، آثاری به وجود می آید. به طور مثال امکان آنالیز هر جایگاه سوخت را برای ما مقدور می کند که دیروز، امروز و هفته گذشته و یا ده سال قبل  چه میزان مصرف بنزین بوده است. سامانه یک دهه برای کارشناسان زمینه تحلیل را فراهم کرده است.

یا اینکه اگر شهروندی در مصرف بنزین صرفه جویی کرد با اجرای سیاست‌های تشویقی می‌توانیم راهکاری برای کم مصرف‌ها قرار دهیم. برای مثال بنزین ذخیره شده افراد کم مصرف امکان خرید و فروش در بورس کالا را داشته باشد که برای ارتقا جایگاه سامانه این موارد دیده شده بود اما متاسفانه به این سمت حرکت نشد.

فارس: موافق این نظر هستید که دولت یازدهم به دنبال برچیدن سامانه هوشمند سوخت به صورت تدریجی بوده؟

قائمیان: بله. واقعا نگاه غلطی است

*کارت سهمیا ورژن جدید کارت سوخت

فارس: شما در جریان صدور کارت‌های مشهور به «سهمیا» هم هستید؟ کارایی این کارت چیست؟ با چه نهادهایی برای استفاده از سهمیا صحبت شده است؟ چرا مایل به اجرایی سازی سهمیۀ انرژی و امثال آن نیستند؟

قائمیان: کارت سهمیا ورژن جدید کارت سوخت است. با این توضیح که که کارت سهمیا محدودیت‌های کارت سوخت را ندارد. برای مثال در این کارت هر زمان و هر مکانی تعریف شده است. مردم هر چقدر نیاز به مصرف بنزین دارند، می‌توانند از آن استفاده کنند ولی در مناطق مرزی دیگر محدودیت مصرف وجود دارد و به طور مثال مثلا روزی 20 لیتر بیشتر امکان مصرف نیست.

یا اینکه مثلا در سهمیه‌بندی برق در جنوب کشور وقتی گرمای غیر عادی وجود دارد باید سهمیه بندی متفاوت باشد با نقاط دیگر. البته بعد از برگشت به حالت طبیعی محدودیت دیگر نخواهد بود. دومین ویژگی کارت سهمیا امکان تبدیل کردن است. به عبارتی با فراهم شدن  این امکان اضافه، بنزین می‌تواند با کالاهای دیگر مبادله شود مثلا با کیلو وات برق. دلیل دیگر برتری کارت سهمیا بر کارت سوخت این است که اگر مصرف کننده‌ای ذخیره مصرف داشته باشد امکان پرداخت پول برای تبدیل آن مازاد مصرف خواهد بود. در مکانیسم کارت سوخت هم پول و هم کالا برای تبدیل کردن قرار داده شده است.

فارس: تمرکز کارت سهمیا تنها بر روی حامل‌های انرژی است؟

قائمیان: نه. همه کالاها.

*مدیران ارشد نفت و نیرو مخالف «سهمیا» هستند

فارس: کدام نهادها وزارتخانه ها موافق طرح سهمیا هستند؟

قائمیان: تا بدین جا تنها با وزارتخانه نفت و نیرو صحبت کردیم که البته بدنه کارشناسی این دو وزارتخانه‌ موافق اجرایی شدن کارت سهمیا هستند. ولی مدیران بالایی مخالف هستند.

فارس: با مخالفان باقی ماندن کارت سوخت صحبتی دارید؟

قائمیان: کسانی که مخالف سامانه هستند آدم‌های خوبی هستند اما تئوری درون ذهن شان غلط است. این دوستان تصور می‌کنند که اگر سامانه نباشد زندگی مردم دیگر  آسان خواهد شد. اما بدانید این سامانه به اندازه‌ای می‌تواند به کشور قدرت مدیریتی بدهد که می‌توان خیلی بهتر به مردم سرویس داد.