۲۹ بهمن، سالروز قیام تبریزی ها در چهلم شهدای قم سال ۵۶

مردم متشکل از همه اقشار از آغاز صبح در تاب و تب برگزاری مراسم چهلمین روز شهدای قم خونین بودند. حتی برخی از مردم ساعاتی قبل از آغاز ساعت ختم در مقابل مسجد میرزایوسف آقا اجتماع کرده بودند. از همان ساعات اولیه صبح شنبه دانشجویان ، دانشگاه را به کلی تعطیل کرده بودند و به طور انفرادی روانه مسجد شده بودند. در این روز تمام مغازه ها، بازار، حتی نانوایی ها و بعضی از حمام ها هم تعطیل بودند. هر چه به ساعت زمان آغاز ختم نزدیکتر می شد بر جمعیت متراکم عزاداران افزوده می شد. به طوری که شمار مردم به بیش از 20 هزار نفر می رسید.

اما مردم با درهای بسته مسجد و نیروهای انتظامی که مسجد را در محاصره داشتند مواجه شدند. با افزایش جمعیت و آغاز ساعت ختم زمزمه مردم در اعتراض به بسته بودن درب مسجد بلند شد. رئیس کلانتری 6 با لحنی خشن ضمن فحاشی به مردم و اهانت به امام خمینی (ره) با "جمله ای توهین آمیز گفته بود در مسجد بسته است به دنبال کارتان بروید " این چنین بی ادبی و اهانت گستاخانه به امام خمینی و مسجد، خانه ، خدا، چنان به غیرت مردم برخورد که خشم از چهره های آنان می بارید.

مردم با هر آنچه در دست داشتند از سنگ و چوب به نیروهای انتظامی که مسجد را در محاصره داشتند ، حمله ور شدند و این جرقه، آغاز قیام شورانگیز مردم تبریز بود.

مردم در حالی که پیکر اولین شهید قیام خویش را بر دست حمل می کردند از بازار خارج شدند. مردمی که در راه به سوی مسجد می رفتند و دیگران به آن ها پیوستند و به راه افتادند.

تجمع مردم از 70 مسجد شکل گرفت
شعارهای آغازین لحظات قیام «صلوات» و «زنده باد خمینی» بود. مردم به رهبری دانشجویان و روحانیون مبارز به چند گروه تقسیم شدند و در خیابان های مختلف حرکت کردند. مردم نواحی دورتر بازار در این روز در مساجد نزدیک به خود تجمع کرده بودند که به تظاهرات و قیام عمومی اقدام کردند. از قرار، مردم در 70 مسجد گرد آمده بودند و در دستجات منظم و منسجم با پرچم مخصوص عزاداری هیئت هر محل به قیام می پیوستند. صدای رعدآسای مردم، شهر را می لرزاند، تعداد مردم شرکت کننده به ده ها هزار نفر می رسید.

اولین تاسیساتی که مورد حمله مردم واقع شد ساختمان مرکزی حزب رستاخیز بود. هنگامی که مردم مقابل آن رسیدند با آن که رگبار گلوله به سوی مردم می بارید در مدت کوتاهی، ساختمان و تمام وسایل نقلیه آن را نابود کردند. مراکز فساد، مشروب فروشی ها، سینماها و بانک ها از دیگر اهداف خشم انقلابی مردم بود که یکی پس از دیگری در هم کوبیده می شد و از بین می رفت.

کاخ جوانان که در نزدیک بازار بود به سرعت به آتش کشیده شد. در همان ساعات اولیه قیام، رئیس شهربانی تبریز بدون هیچ اقدام دیگری عجز خود را از کنترل اوضاع ابراز کرد.

آیت الله قاضی طباطبایی، رهبر مبارزات مردم
آیت الله قاضی طباطبایی در پیشاپیش صف انقلابیون تبریز صلابت و صحت قیام را صد چندان کرده بود. این پیر مرید امام خمینی(ره) در این مسیر حتی از بذل جان نیز ابایی نداشت به طوری که حتی چند بار بر روی تظاهراتی که ایشان در آن حضور داشتند آتش گشوده شد.

یکی از جوانان غیرتمند تبریز به نام قربانعلی شاکری در چهارراه دانشسرا زیر گلوله ماموران خود را به بالای مجسمه شاه رساند تا طنابی به گردن آن بیندازد و مردم آن را به زیر بکشند، اما گلوله به وی اصابت کرد و به شهادت رسید.

در محله دؤوهچی (شتربان) یعنی محله مبارز و فقیرنشین تبریز - که سابقه طولانی مبارزه داشت - نبرد سختی میان مردم و پلیس در جریان بود. نیروهای رژیم با همه وسایل موجود سعی در سرکوب مردم داشتند، گاز اشک آور و دود باروت گلوله مانند ابری آسمان را فرا گرفته بود.

ارزیابی قیام و نظم انقلابی آن
کنسول امریکا در تبریز پس از قیام تبریز نتیجه گیری کرد که این قیام: «دروازه ها را برای نبردهای مذهبی و اجتماعی که به سادگی آرام نخواهد شد، (تکرار می شود)، نخواهد شد، باز کرد.»

قیام تبریز از جنبش قم مهیب تر بود قیامی که نمونه ای درخشان از استفاده سیاسی از سنت های شیعی بود. در این قیام برای نخستین بار پس از قیام 15 خرداد 42 ارتش مستقیما به سرکوبی مردم پرداخت ولی اولین جلوه های پیوستن ارتش به ملت نیز در آن مشاهده شد. تظاهرات چهلم قیام تبریز جنبه تقریبا سراسری در کشور پیدا کرد. مردم اصفهان ، شیراز، یزد، جهرم و اهواز کشته هایی دادند و مراسم چهلم آنها در 57.01.10 باعث تظاهرات و تجمع های بیشتری در داخله و توجه جدیدی در خارج به فجایع و وقایع ایران شد.

چون این قیام با برنامه ریزی دقیق قبلی دانشجویان دانشگاه و مردم مبارز تبریز و روحانیت مبارز به رهبری آیت الله قاضی بود، چنان گستردگی و عمقی داشت که ماموران ساواک هر چند پیشتر وضعیت شهر را غیرعادی ارزیابی کرده بودند اما از پیش بینی قیامی به این عظمت به دلیل همان برنامه ریزی دقیق آن عاجز ماندند. دانشجویان نقش مهمی در نظم دادن به قیام ایفا کردند و سعی داشتند به عنوان هدایت کننده مردم، از خرابکاری بی هدف در جریان عمل جلوگیری کنند و مردم را از هر گونه غارت بازدارند.

واکنش رژیم و وابستگان آن به قیام 29 بهمن تبریز
اولین واکنش رژیم پس از برقراری حکومت نظامی موج دستگیری افراد مظنون بود. پس از پایان روز 29 بهمن ظرف 48 ساعت 621 دانشجو روانه زندان شدند. اقدام دیگر رژیم، برکناری و تنبیه قاصران واقعه قیام مردم تبریز بود. 

امام خمینی (ره) و قیام مردم تبریز امام خمینی(ره) به عنوان رهبری مبارز و پیشوایی آشتی ناپذیر که از تبعیدگاه خود بر جریان نهضت نظارت و رهبری داشت، پس از قیام شورانگیز 29 بهمن مردم تبریز، قیامی که جرقه آغاز آن اهانت به او بود، پیامی سراسر نوید و تحسین برای مردم آذربایجان صادر کرد.

حضرت امام مردم آذربایجان را چنین مورد خطاب قرار می دهند: «سلام بر اهالی شجاع و متدین آذربایجان عزیز ، درود بر مردان برومند و جوانان غیرتمند تبریز که در مقابل دودمان بسیار خطرناک پهلوی قیام کردند و با فریاد «مرگ بر شاه» خط بطلان بر گزافه گویی های او کشیدند. زنده باشند مردم مجاهد عزیز تبریز که با نهضت عظیم خود مشت محکم بر دهان یاوه گویان زدند»...

امام خمینی در این پیام خود نه به مردم آذربایجان بلکه به مردم ایران نوید می دهد، نوید پیروزی نهایی: «من به شما اهالی محترم آذربایجان نوید می دهم ، نوید پیروزی نهایی. شما آذربایجانیان غیور بودید که در صدر مشروطیت برای کوبیدن استبداد و خاتمه دادن به خودکامگی و خودسری سلاطین جور بپا خاستید و فداکاری کردید.»

با فرارسیدن اربعین شهدای قیام تبریز امام پیامی دیگر به این مناسبت صادر کرد، در گوشه هایی از این پیام آمده است:«...کشتار بیرحمانه قم ، ایران را به هیجان آورد و تبریز را به قیام همگانی مردانه در قبال ظلم و بیدادگری نشاند و کشتار دسته جمعی تبریز ملت غیور ایران را چنان تکان داد که در آستانه انفجار است ، انفجاری که دست اجانب را به خواست خدای متعال برای همیشه قطع کند»...

بازتاب قیام
قیام گسترده مردم تبریز و قتل عام آن بازتاب وسیعی در سراسر ایران و محافل روحانی و غیرروحانی داشت. مراجع و آیات حوزه علمیه قم اولین مقامات روحانی بودند که در این خصوص با اعلامیه و تلگراف موضع گیری نمودند. اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان اروپا، جنبش مسلمانان مبارز، کنفدراسیون محصلان و دانشجویان ایرانی خارج از کشور، نهضت آزادی ایران نیز اعلامیه هایی نشر دادند.

پس از قیام تبریز دانشجویان مبارز ایرانی مقیم کشورهای اروپایی و امریکایی دست به افشارگری زدند. در امریکا جو حاکم چنان گرایش به شاه داشت که هیچ نشریه معتبر، غیر از چند روزنامه محلی و کم تیراژ حاضر به چاپ مطالب دانشجویان نشد. روزنامه واشنگتن پست ، چند مقاله به اوضاع تبریز اختصاص داد ، نیویورک تایمز ضمن صحبت از تَرَکی که رژیم برداشته ، در روزهای بعد تعداد کشته شدگان تبریز را از 6 به بالاتر از 70 نفر رساند و توضیح داد که بلوای تبریز، بلوایی است پیچیده ، ولی ننوشت که پیچیدگی بلوا در کجا نهفته است.

تعدادی از دانشجویان مبارز ایرانی مشغول به تحصیل در برلن شرقی (پایتخت جمهوری دمکراتیک سابق آلمان) سفارت ایران را در برلن به اشغال خود درآوردند و به افشای جنایات شاه و پخش خبر مبارزه مردم تبریز پرداختند، خبر این جریان به سراسر جهان مخابره شد.