چرا دست و پا خواب می رود؟

حتما بارها برای شما پیش آمده که دچار خواب رفتگی دست و پا شوید و گزگز و سوزش ناشی از آن شما را آزار دهد. راه رفتن با پایی که خواب رفته کار دشواری است و تنها راه حل شل گذاشتن اندام است تا آرام آرام به حالت طبیعی باز گردد. احساس خواب رفتگی در اندام ها یا هر قسمتی از بدن یک احساس غیرطبیعی و همراه با سایر شکایات حسی نظیر سوزن سوزن شدن، گزگز و مورمورشدن یا احساس سوزش است که اصطلاحا آن را «پارستزی» می نامند. این حالت ها می تواند به صورت موقت یا مزمن روی دهد.

بیشتر موارد خواب رفتگی دست و پا ناشی از فشار روی یک یا چند عصب است و اغلب چند دقیقه بعد از حذف فشار از بین می رود. در واقع حس و تحریکات حسی دست و پا از طریق سلول های عصبی به نام نرون از مسیر نخاع وارد مغز می شود و هرگونه اختلال در عملکرد این مسیر به طوری که نتواند پیام حسی را به خوبی به مغز منتقل کند به بروز پارستزی می انجامد.

● خواب رفتگی اندام نشانه بیماری است؟

معمولا پارستزی زمانی رخ می دهد که مثلا در اثر بد نشستن یا نشستن طولانی مدت به صورت دوزانو یا چهارزانو پاها دچار خواب رفتگی شوند ولی اگر خواب رفتگی اندام به صورت روزمره یا مداوم یا خودبه خود و بدون فشار خارجی روی عصب باشد، می تواند نشانه یک اختلال یا بیماری زمینه ای در بدن باشد. طیف وسیعی از بیماری ها و اختلالات می توانند به عصب آسیب بزنند. از گیرافتادن عصب در محل های خاصی از بدن و تحت فشار قرارگرفتن آن تا بیماری های سیستم عصب مرکزی – محیطی یا مشکلات ارتوپدی. در صورتی که از این دسته از افراد هستید، بهتر است برای بررسی علت زمینه ای به پزشک مراجعه کنید.

در مواردی خواب رفتگی اندام نشانه ای از یک بیماری مهم است که بررسی سریع را می طلبد. گاهی هم می تواند علامت عارضه دارشدن یک بیماری زمینه ای باشد مثلا در بیماران دیابتی. دیابت به خصوص اگر کنترل نشده باشد به اعصاب حسی یا حرکتی محیطی آسیب می رساند که این جزو شایع ترین عوارض این بیماری است و علائم آن به نوع آسیب بستگی دارد ولی در اکثر موارد اولین نشانه آن احساس خواب رفتگی، گزگز و مورمورشدن در انگشتان پا و در موارد طول کشیده، در انگشتان دست است.

این علائم معمولا در طول شب تشدید می شود. میزان شیوع این نوع آسیب در بیماران دیابتی ۲۰ تا ۳۰ درصد گزارش شده است که البته احتمال آن با توجه به سن بیماری و طول مدت ابتلا به دیابت، همراهی با پرفشاری و چربی خون بالا یا سیگارکشیدن فرد افزایش می یابد. کنترل مناسب قندخون تا حدود زیادی از احتمال بروز پارستزی می کاهد.

گاهی اولین علامت بیماری گیلن باره احساس خواب آلودگی و گزگز در انگشتان پاست که متعاقب آن ضعف پیشرونده ایجاد می شود. تعدادی از بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید از پارستزی دست و پا همراه با عدم تحمل سرما شکایت دارند.

علاوه بر فشارهایی که ذکر شد، در صورتی که خواب رفتن در دست و پا محدود به انگشت خاص یا محل خاصی از دست و پا باشد، آسیب های دیسک و آرتروز ستون فقرات، گردن یا کمر از جمله مواردی هستند که باید آنها را در نظر داشت که معمولا در این افراد شکایت از درد کمر و گردن (خفیف یا شدید) یا سابقه قبلی آن وجود دارد.

پارستزی و خواب رفتگی می تواند یکی از علائم شایع بیماری «ام اس» (MS) باشد. حدود ۸۰ درصد بیماران، درجاتی از این اختلال حسی را در مقاطعی از سیر بیماری خود تجربه می کنند. گاهی خواب رفتگی یکی از نشانه های اولیه بیماری است. اگر پارستزی چند روز یا چند هفته طول بکشد، به خصوص اگر قسمت های وسیع یا پراکنده از بدن را گرفتار کند، باید آن را پیگیری و بررسی کرد.باید توجه داشت که بسیاری از بیماری های دیگر هم در تشخیص افتراقی «ام اس» مطرح می شوند که علائم مشابه دارند. «ام اس» طبق معیارهای خاص بالینی و تصویری و نظر متخصصان مغز و اعصاب تشخیص داده می شود و هر بیماری با این علائم لزوما مبتلا به «ام اس» نیست. مثلا مبتلایان به «فیبرومیالژی» با علائم خستگی و درد منتشر عضلانی مراجعه می کنند که انواع اختلالات حسی نظیر سوزن سوزن شدن و خواب رفتگی اندام می تواند از تظاهرات آن باشد. بیشتر بیماران با «فیبرومیالژی» اختلال خواب دارند یا از درجاتی از مسائل روانی نظیر افسردگی رنج می برند.

● شایع ترین علت خواب رفتگی دست و پا

گیرافتادن و تحت فشار قرار گرفتن موضعی اعصاب محیطی از شایع ترین علل احساس خواب رفتگی دست و پاست زیرا این اعصاب در طول مسیر خود در محل های به خصوصی مستعد گیرافتادن یا آسیب های فشاری هستند. ناحیه پشت و داخلی آرنج، ناحیه مچ و دست، قسمت خارجی زیر زانو یا قسمت داخلی مچ پا از جمله این محل هاست. مثلا آنچه تحت عنوان «نشانگان تونل کارپ» شناخته می شود، به دلیل گیرافتادن و فشار روی عصبی به نام «مدین» در ناحیه مچ دست اتفاق می افتد. این ناحیه (تونل مچ) شایع ترین محل گیرافتادن عصب است. افراد مبتلا معمولا خانم های خانه دار بین سنین ۳۰ تا ۴۰ سال، کاربران رایانه، مکانیک های خودرو یا شاغلانی که با دست زیاد کار می کنند، هستند.

در صورت آسیب عصب، بیماران از گزگز و خواب رفتگی یا درد در انگشت نشانه یا میانی و شست در طول شب شکایت دارند و در موارد شدیدتر، این خواب رفتن در روز هم احساس می شود. اگر خواب رفتگی دو یا سه انگشت وسطی شخص را از خواب بیدار کند و احساس کند که با تکان دادن دست خواب رفتگی آن کمتر می شود، معمولا اولین تشخیص مطرح، «نشانگان تونل کارپ» است مگر خلاف آن ثابت شود. علاوه بر انجام کارهای زیاد با دست، گاهی این نشانگان در زمینه یک بیماری رخ می دهد مانند روماتوئید آرتریت، دیابت، آکرومگالی یا در دوران بارداری. مشابه همین حالت ممکن است در مچ پا رخ دهد که آن را «نشانگان تونل تارس» می گویند. در این حالت فرد به دنبال ایستادن طولانی یا راهپیمایی دچار کرختی، خواب رفتگی و درد در قسمت داخلی کف پا یا کف پاشنه می شود که با بیرون آوردن کفش و استراحت کاهش می یابد. عموما تروما (ضربه)، چاقی و تورم مفصل مچ پا از علل آن است و گاهی هم علت خاصی برای آن نداریم.

برخی اوقات علامت گیرافتادن عصب (عصب تیبیال) در ناحیه مچ پا شبیه علامت خارپاشنه است که باید آنها را از هم افتراق داد.

از دیگر علل خواب رفتگی اندام ها، کم خونی از نوع کمبود ویتامین B۱۲، مسمومیت با فلزات سنگین نظیر سرب و ارسنیک، التهاب نخاع، ایسکمی موقت مغز، سکته های مغزی و گاهی تومورهاست ولی هر فردی با خواب رفتگی دست و پا نباید تا زمان بررسی آن به وسیله پزشک به خود برچسب بیماری خاص یا خطرناکی بزند. در هر فرد علت خواب رفتگی دست و پا به محل و همراهی با سایر علائم بستگی دارد.
        
    
    
سامانه اطلاع رسانی شبکه پزشکی کشور