هشدار آمارها درباره افت شتاب رشد علمی و خواب سنگین وزارت علوم

به گزارش پایگاه 598 به نقل از فارس، رشد شتاب علمی کشور، رتبه اول علمی ایران در منطقه و ضرورت پیشتازی علمی در جهان از موضوعاتی است که همواره در سیاست‌های کلی و اسناد بالادستی جمهوری اسلامی مورد تاکید و توجه قرار گرفته است.

پیشرفت خیره کننده علمی کشور در سال‌های 2004 تا 2012، ایران را به یک مدل ارزشمند در توسعه علم و فناوری در جهان تبدیل کرد و طبق مقالات و مستندات موجود، احتمال‌های زیادی برای حضور ایران در بین 10 کشور برتر جهان مطرح شد.

اما متاسفانه در دولت یازدهم سیاسی شدن مهمترین متولی تولید علم و فناوری در کشور و ارائه آمارهای ناصحیح و غیر مرتبط در این زمینه، باعث از دست رفتن یکی از مهمترین دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در جهان شد.

به نظر می رسد پیگیری منویات مقام معظم رهبری در تلاش برای افزایش شتاب علمی کشور با وضعیت موجود در وزارت علوم و عملکرد آن به هیچ عنوان همخوانی ندارد و هیچ یک از نهادهای مرتبط و دلسوز نیز تا کنون در این زمینه ورود نکرده اند.

سیاسی کاری و فرار از رسالت اصلی در وزارت علوم، اصلی ترین علت افت علمی کشور در دو سال اخیر است. شتاب منفی تولید علمی کشور را تنها می توان با انسجام سازمانی و فراهم کردن شرایط لازم در وزارت علوم و دانشگاه ها به وجود آورد.

اداره برخی از قسمت‌های این وزارتخانه توسط نیروهای افراطی و ایجاد تنش‌ها و درگیری‌های بی حاصل و مغرضانه سیاسی، وزارت علوم را به یکی از خبرسازترین وزارتخانه‌های دولت یازدهم تبدیل کرده است.

عدم سیاست گذاری و اهتمام به مسائل علمی، اولویت یافتن مسائل سیاسی و حاشیه‌ای، بحران سازی علیه بورسیه‌ها، دروغ سازی در مورد نهادهای نظارتی، مصاحبه‌های بی مبنای مسئولین، افشای اسناد دولتی، پاداش چند ده میلیونی مدیران، نامه نگاری‌های رفت و برگشتی، برنامه ریزی برای عدم جذب و اعلام عدم نیاز به بورسیه ها، به کارگیری مدیران رد صلاحیت شده، درگیری با کمیسیون آموزش مجلس و نافرمانی از آرای کمیسیون اصل نود از حاشیه‌هایی است که طی سه سال اخیر در وزارت علوم شاهد بودیم.

نمودار سیر تولید مستندات علمی ایران در سال‌های مختلف در شکل زیر قابل مشاهده است:

متاسفانه تولید مستندات علمی ایران در سال 2014 نسبت به دو سال قبل به میزان بیش از یک و نیم درصد افت کرده است.

همچنین کل تولیدات علمی سال 2014 نسبت به سال گذشته، به اندازه دو هزارم (0.0002) افزایش یافته است. این در حالی است که تولیدات علمی کشور نسبت به سه سال پیش تنها حدود یک درصد افزایش داشته است. 

با تکیه به این آمارها، می‌توان دریافت رتبه اول تولید علم منطقه که ایران آنرا در سال 2011 به دست آورده است، ممکن است در آینده‌ای نه چندان دور واگذار شود.

براساس این گزارش، به منظور آسیب شناسی بهتر لازم است که وضعیت علمی کشور در رشته‌های مختلف مربوط به وزارت بهداشت و وزارت علوم به تفکیک بررسی تا مشخص شود علل اصلی افت شتاب علمی کشور در دو سال اخیر، چه مواردی است.

با مطالعه تفکیکی رشته‌ها درمی‌یابیم که در اکثر رشته‌های مرتبط با وزارت علوم، شاهد افت حیرت آور در سال‌های گذشته هستیم.

براساس این گزارش، در سال 2015، جمهوری اسلامی با تولید 39727مستند علمی درنمایه اسکوپوس در رتبه 16 دنیا قرار گرفته است.

* افت رشد علمی در سال 2015 به منفی هشت و نیم درصد رسیده است

با در نظرگرفتن تولید 43389 مستند علمی در سال قبل از آن و با یک حساب سرانگشتی به یک افت خیره کننده می‌رسیم. افت رشد علمی ایران در سال 2015 به عدد منفی رسیده و مقدار منفی هشت و نیم درصد را به خود اختصاص داده است.

* شتاب رشد علمی کشور در سال 2015 منفی سیزده و نیم درصد است

اگر تغییرات سرعت رشد علمی کشور را به صورت شتاب رشد علمی تعریف کنیم، درسال2015 کشور دارای شتابی کاملا منفی به اندازه سیزده و نیم درصد بوده است. این عدد بر مبنای تولیدات علمی سه سال اخیر استخراج شده است.

با توجه به آمارهای مطرح شده از سوی وزارت علوم کاملا مشهود است که این وزارتخانه در صدد است با اتکا به آمار متزلزل پایگاه های ناشناس و نه چندان معتبر مانند نشریه "لایدن" ، پایگاه "یو اس نیوز" و "تایمز" کم کاری خود را به هر نحو ممکن در این قضیه توجیه و تفسیر کند. در آمارهای ارائه شده وزارت علوم نشانی از نمایه های معتبر و اثر گذاری مثل اسکوپوس(Scopus) یا تعداد مستندات علمی بر مبنای نمایه تامسون رویترز (ISI)دیده نمی‌شود.

نگاهی به 500 مقاله پر استناد مربوط به جمهوری اسلامی ایران تا سال 2015 در نمایه اسکوپوس نشان می دهد که کمتر از 15 مورد از این مقالات در دوران دولت تدبیر و امید منتشر شده است. یعنی کمتر از سه درصد این مقالات مربوط به این دولت بوده و بیش از 70 درصد این مقالات در دولت های نهم و دهم منتشر شده است.

به عبارت دیگر در حال حاضر (با در نظر گرفتن سال 2013 به عنوان سال کارکردی دولت تدبیر و امید)، دولت‌های نهم و دهم بیش از 23 برابر دولت تدبیر و امید، تولید محتوای کیفی و پراستناد داشته‌اند.

نگاهی به شیب افزایش رشد علمی مستندات علمی تولید شده در دولت‌های نهم، دهم و یازدهم، ناکارامدی سیاست‌های وزارت علوم دولت روحانی در این عرصه را به روشنی هویدا می‌کند.

ایران در سال‌های اخیر به صورت مستمر در حال از دست دادن سهم تولید علم منطقه ای خود است.

این در حالی است که سهم از دست رفته ایران در منطقه توسط عربستان سعودی بلعیده شده و اقتدار علمی این کشور در منطقه به شدت تقویت شده است. نگاهی به آمار سال های 2011 تا 2015 نشان دهنده این واقعیت تلخ است.

براساس این گزارش، لازم است وزارت علوم تدبیر ویژه‌ای درنظر بگیرد و به جای پرداختن به حاشیه‌های سیاسی فکر اساسی برای افزایش شتاب علمی کند.