کنکاشی در «وعده‌»های پاسپورتی حسن روحانی/ تحلیل چرایی نزول عزت پاسپورت ایرانی

به گزارش سرویس سیاسی پایگاه 598، «قرار است 16 و 17 شهریورماه همایشی با عنوان ایران کانکت 2016 از سوی یک شرکت انگلیسی در تهران برگزار شود که طبق مقررات آن، افراد تحریم شده از سوی اتحادیه اروپا اجازه و دولت انگلستان حق شرکت در آن را ندارند!» این خبری بود که طی روزهای گذشته واکنش های متعددی را در داخل کشور در پی داشت. شرکت انگلیسی برگزارکننده همایش هم ترجیح داد برای دور کردن تمرکز افکار عمومی از این همایش، این شرط تحقیرآمیز را از فرم ثبت نام افراد شرکت کننده در همایش حذف کند. پس از آن، وزیر ارتباطات به عنوان مسئول نهاد دولتی میزبان این همایش به صورت تمام قد از برگزاری این همایش و اهداف مربوط به ان حمایت کرده، آن را موفقیتی برای نظام خواند. موفقیتی که قرار است یکی از سخنرانان اصلی آن، کاردار سفارت انگلیس در تهران باشد. هر چه هست، وجود آن شرط عجیب در فرم ثبت نام همایش مذکور، بار دیگر یکی از وعده های جناب رئیس جمهور را در اذهان عمومی زنده کرد: «بازگشت عزت به پاسپورت ایرانی!»

حسن روحانی بیستم خرداد ماه سال 92 در مستند تلویزیونی خود به مردم گفته بود: «اگر می‌خواهید عزت و شکوه به همه ایرانیان برگردد، اگر می‌خواهید ریال ایرانی به جای اول خود بازگردد، اگر می‌خواهید گذرنامه ایرانی به احترام خود بازگردد به پای صندوق‌های رای بشتابید.» وی پیش از آن در تاریخ دهم خرداد ماه 92 نیز در برنامه تلویزیونی «انتخاب ایرانی» گفته بود:« به همه هموطنان قول مي‌دهم كه افتخارات بزرگان ايراني كه برخي كشورهاي همسايه آن را تصاحب كردند و احترام پاسپورت ايراني را برگردانم و در دولت تدبير و اميد براي گسترش زبان فارسي تلاش ويژه‌اي خواهم كرد.» روحانی در جای دیگری گفته بود: «قول می‌دهم که اعتبار و  احترام را به پاسپورت ایرانی برگردانم. من عزت و غرور ملی ایرانیان را بازخواهم گرداند. من مجددا قدرت ملی را به این کشور به کمک همت شما جوانان برمی‌گردانم.»حالا که در ماه های پایانی عمر دولت یازدهم قرار داریم، بد نیست نگاهی به کارنامه دولت در این حوزه بیندازیم.

پیش از آنکه لازم باشد به مصادیقی عینی و موردی در این زمینه اشاره کنیم، بهتر است مروری بر گزارش نهادهای معتبر بین المللی در این حوزه داشته باشیم. موسسه هنلی و همکاران (Henley and Partners) موسسه‌ای بین المللی است که هر ساله با انتشار جدولی با همکاری اتحادیه حمل و نقل هوایی (IATA)، اعتبار گذرنامه‌های هر کشور را رتبه‌ بندی می کند. براساس جدول این موسسه، در تیرماه ۹۲ ، ایران در رتبه هشتادوششم جدول ارزش گذاری پاسپورت کشورهای دنیا قرار داشته و ایرانیان قادر بوده اند با در دست داشتن پاسپورت ایرانی، بدون نیاز به ویزا به 40 کشور جهان مسافرت کنند. جالب آنکه در جدیدترین گزارش این موسسه ، ایران در کنار اتیوپی، اریتره و سودان در مکان نود و هشتم جدول قرار گرفته است. این یعنی آنکه نتیجه تلاش های دولت تدبیر در جهت بازگرداندن عزت به پاسپورت ایرانی طی سه و نیم سال گذشته، سقوط 10 پله ای ارزش آن بوده است!

بر طبق گزارش یادشده، هم اکنون تنها کشورهای لیبی، سوریه، سومالی، عراق، پاکستان و افغانستان دارای اعتبار ویزایی پایین‌تر از ایران هستند. مرجع فراملی دیگری که درباره اعتبار پاسپورت کشورهای مختلف اظهارنظر می کند، وبسایت پاسپورت ایندکس است. طبق جدید ترین طبقه بندی این سایت، ایران در رتبه ۸۹ جهان و در کنار لیبی و بنگلادش قرار گرفته است. همچنین در رتبه بندی این سایت، هم اکنون با پاسپورت ایران تنها می توان به ۳۷ کشور بدون ویزا می توان سفر کرد. در کنار این آمار رسمی و معتبر، ذکر مصادیقی از افزایش معکوس! عزت پاسپورت ایرانی طی سه سال گذشته نیز خالی از لطف نخواهد بود. اگر از ماجرای ایران کانکت و تحقیر مربوط به آن گذر کنیم، داغ ترین خبر موجود در این حوزه، مربوط به اعتراضات چندی پیش جمعی از مردم نسبت به برخورد اهانت آمیز سفارت خانه های اروپایی با مراجعان خود در تهران است. در همین راستا، جمعی از مردم با امضای طوماری خطاب به سفیر آلمان نسبت به این برخوردهای توهین آمیز اعتراض کرده اند.

جالب آنکه اخیراً یک مقام مسئول در وزارت خارجه با ارائه راهکاری شیرین برای حل این معضل گفته است: «بهترین روش مردمی برای کمک به وزارت خارجه برای مواجهه شدید و اصلاح رفتار این دسته از سفارتخانه‌های خارجی، خودداری مردم عزیز و بزرگ‌منش ایران از مراجعه به سفارتخانه‌هایی است که با مراجعان برخورد موهن دارند!» وی در بخش دیگری از تلاش های دیپلماتیک خود برای برگرداندن عزت به پاسپورت ایرانی تصریح کرده است: «پرداخت هزینه برای دریافت نوبت تحویل مدارک، برخوردهای توهین‌آمیز برخی ماموران کنسولی این سفارتخانه‌ها، از جمله با کمال تأسف برخورد غیرقابل قبول برخی کارمندان محلی ایرانی با هموطنان عزیزشان، طولانی بودن فرآیند صدور روادید و هزینه بالای روادید در برخی نمایندگی‌های اروپایی که در بیشتر موارد حتی پس از رد درخواست روادید وجوه گزاف پرداختی نیز مسترد نمی‌گردد، از جمله این ناهنجاری‌ها است!» سوال این است که پس مردم کی قرار است نتیجه تلاش ها در جهت بازگرداندن عزت به پاسپورت های ایرانی را به چشم ببینند؟!

آیا وجود چنین مشکلات پیش پا افتاده ای آن هم در بحبوحه رفت و آمد اتوبوسی هیئت های تجار اروپایی به ایران، با منطق سازگار است؟ مگر نه اینکه این رفت و آمدها نشانه بهبود روابط ما با اروپاست؟ آیا در بحبوحه افزایش رفت و آمد دیپلمات های دو طرف نیز برای حل چنین مشکلی باید از مردم خواست تا با قهر کردن از سفارتخانه های اروپایی، خودشان مشکل را حل کنند؟! به نظر می رسد مرور کوتاهی بر برخی دیگر از تلاش های مستمر دولت در جهت بازگرداندن عزت به پاسپورت ایرانی، خود به خود می تواند پاسخ این سوال نه چندان سخت را بدهد. به عنوان مثال بد نیست اشاره کنیم در زمان وقوع فاجعه تلخ منا، دولت عربستان به وزیر بهداشت جمهوری اسلامی هم برای ورود به عربستان و پیگیری وضعیت مجروحان و قربانیان فاجعه ویزا نداد! به صورتی که وی به همراه برخی دیگر از مسئولین رده بالای دولتی مجبور شدند از طریق سفر به کشوری ثالث، نهایتاً پس از چند روز به عربستان وارد شوند!

دولتی که نمی تواند در چنان شرایط مهمی حتی برای وزیر خود ویزای عربستان(نه آمریکا و اروپا!) فراهم کند، چگونه خواهد توانست برخورد توهین آمیز سفارت خانه های اروپایی با مردم ایران را علاج کند؟ الا اینکه بگوید اگر خیلی توهین می کنند، قهر کنید و به سفارت خانه هایشان نروید! فاجعه تلخ منا اما تنها یکی از سنگ محک های بازگشت یا فرار عزت از پاسپورت ایرانی بود. حمله به سفارت ایران در لبنان و شهادت رایزن فرهنگی،کشته شدن دیپلمات ایرانی ابوالقاسم اسدی در یمن، صادر نکردن روادید برای نماینده جدید ایران حمید ابوطالبی در سازمان ملل توسط آمریکا، تجاوز به جوانان ایرانی در فرودگاه جده و چندین  قلم ریز و درشت دیگر نیز از جمله تلاش های دولت روحانی در همین مسیر محسوب می شود. بر این اساس به نظر می رسد باید اشتباهی در راهبرد دولت برای بازگرداندن عزت به پاسپورت ایرانی رخ داده باشد.

وگرنه چگونه است که همزمان با افزایش مراودات ما با اروپایی ها، برخورد توهین آمیز آنها با شهروندان ایرانی نیز بیشتر می شود و تنها راهِ چاره، عدم مراجعه مردم به سفارتخانه های اروپایی معرفی می شود؟ به نظر می رسد دولت از فرط اشتیاق به تنش زدایی، در دیگ حلیمِ تهدیدزایی افتاده است. به بیانی دیگر، دولت مصمم است که تمامی مشکلات خود با کشور زبان نفهمی چون سعودی را نیز با گفتگو حل کند، آن هم گفتگویی که خدای نکرده باعث رنجش طرف مقابل و خراب شدن رابطه نشود! طبیعتاً در چنین فضایی، طرف مقابل گستاخ تر می شود و هر روز سعی خواهد کرد به طرق مختلف با فشار وارد کردن به دولت ایران، زمینه امتیازگیری های بیشتری را از او فراهم نماید. حتی اگر آن فشار، برخورد توهین آمیز با شهروندان ایرانی در پروسه صدور ویزا باشد!

طبیعتاً هیچ کس مدعی تلاش عامدانه دولت برای کاهش عزت پاسپورت ایرانی طی سه سال گذشته نیست. ولیکن به نظر می رسد دولت اگر می خواهد وعده های خود در این زمینه را محقق نماید، باید در راهبردش برای این منظور تجدیدنظر اساسی نماید.  #کمک_به_دولت در این زمینه، حتماً اضافه کردن یک ظریف دیگر به دولت نخواهد بود. ظریفی که برای دیدار با عادل الجبیر در صحن سازمان ملل پیش پای امیر کویت زانو زده، از او درخواست میانجیگری می کند، حتی الامکان خواهد توانست برای حل مشکل ویزای عربستان، این بار فرد دیگری را به عنوان میانجی دیدار با جبیر انتخاب کند. لذا به نظر می رسد دولت لازم است مسیر #اقدام_و_عمل خود در این زمینه را تغییر دهد. اگر چه شاید حالا برای در پیش گرفتن چنین راهبردی کمی دیر شده باشد، ولیکن حتماً بی فایده نخواهد بود. مسئله این است که عملی شدن این موضوع، نیازمند تغییر نگاه دولت به این مقوله است. لذا تنها جایی که می تواند در این مسیر برای #کمک_به_دولت فعال باشد، #اقدام_و_عمل خود دولت است و لاغیر!