آیا رِدبول به شما بال می‌دهد؟!

شرکت‌های تولیدکننده این دسته از نوشیدنی‌ها بعضا اسپانسر بازی‌های ورزشی پرهیجان می‌شوند و تعدادی نیز ستاره‌های سینما را به عنوان سفیران خود بر می‌گزینند.

طعمی شبیه دارو با بسته بندی‌های جذاب و جوان پسند. بعضی‌ها به آدمی بال می‌دهند و برخی دیگر انرژی تمام نشدنی! گروهی برای داشتن انرژی کافی در انجام فعالیت‌های سنگین ورزشی سراغ‌شان می‌روند، گروهی دیگر برای فرار از خستگی. تمرکز بهتر و بهبود کیفیت مطالعه هم بهانه‌ی دانش آموزان نوجوان برای استفاده از این نوشیدنی هاست.

نوشیدنی‌های چاشنیِ باشگاه‌های ورزشی و شب مطالعه

اولین نوشابه‌ی انرژی زا در سال 1994 با نام تجاری "پاور هورس" وارد بازار شد و بعدها نوشیدنی‌های دیگری از این دست با نام هایی همچون "رد بول" ، "هایپ" و"بیگ بئر" سر از مغازه‌ها و ویترین‌های خوش و آب رنگ در آوردند.

این میهمان ناخوانده چند سالی‌ست که راه خود را به بازارهای داخلی گشوده و در این میان مشتریان بسیاری برای خود دست و پا کرده است. این روزها کمتر باشگاه ورزشی وجود دارد که نوشیدنی‌های انرژی‌زا را چاشنی موسیقی‌های تند ورزشی خود نکند. دانش آموزان هم که به اقتضای سن نوجوانی پر از حس کنجکاوی هستند دیگر طیف طرفدار این نوشیدنی‌ها می‌باشند.

آدم‌های آرنولدی و نوشابه‌های هیکل‌ساز!

محسن یکی از بی‌شمار ورزشکاران شهر است که سودای داشتن اندامی ورزیده و به قول خودش آرنولدی دارد، او درباره‌ی نوشیدنی‌های انرژی‌زا می‌گوید: یک روز در میان و در خلال تمرین دو ساعته باشگاه حداقل یک بطری از نوشیدنی‌ها را مصرف می‌کنم.

به گفته‌ی او این نوشیدنی‌ها همانطور که از اسم‌شان برمی‌آید مانع از افت بنیه در تمرینات سنگین بدنسازی شده و راه او را برای ساختن هیکل هموار می‌کنند.

وی مصرف این نوشیدنی را به خودش محدود نمی‌داند و ادامه می‌دهد: تمامی دوستان و هم باشگاهی هایم کم و بیش از نوشیدنی‌ها استفاده می‌کنند، صرفا برندهای آنان از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

آیا انرژی‌زاها در شب امتحان تمرکز می‌آورند؟

علیرضا دانش آموز 16 ساله‌ی دبیرستانی دیگر، هم‌صحبت آناج در باره‌ی نوشیدنی‌های انرژی زاست. او که به تشویق چند نفر از دوستانش به نوشیدن این محصول روی آورده، عنوان می‌کند: معمولا یک بطری از این نوع نوشیدنی‌ها در کیف مدرسه‌ی دانش آموزان پیدا می‌شود.

او توضیح می‌دهد، اگرچه طعم این نوشیدنی‌ها خوشایند نیست اما شب‌های امتحان حتما یکی دو بطری از این نوع نوشیدنی را برای فرار از خواب و تمرکز بهتر مصرف می‌کند.

محسن و علیرضا تنها نمونه‌های کوچکی از سیل روبه افزایش علاقمندان نوشیدنی‌های انرژی زا هستند که فارغ از نوع ترکیبات و عوارض به مصرف این نوشیدنی سراسر جنجال روی آوردند. نوجوانان و جوانانی که فریفته‌ی تکینک های تجاری این فرآورده‌ها شده و هم قطاران خود را نیز به مصرف آن تشویق می‌کنند.

اگرچه طیف گسترده‌ای از این نوشیدنی‌ها از موادی غیر رسمی و بصورت قاچاقی راه خود را به ویترین سوپر مارکت‌ها باز کرده اما سازنده‌های وطنی نیز که در این بازار سرشان بی‌کلاه مانده بود نیز به ساخت آن روی آورده‌اند.

کاهش آب بدن و تحریک سیستم عصبی ارمغان نوشیندنی‌های انرژی زا

کارشناس بهداشت تغذیه مرکز بهداشت استان آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با آناج، بیان می‌دارد: معمولا نوشیدنی‌های ورزشی و نوشیدنی‌های انرژی‌زا با هم اشتباه گرفته می‌شوند و نوجوانان تفاوت آنها را با هم نمی‌دانند. این بدین معناست که آن‌ها میزان زیادی کافئین و محرک‌های دیگر را دریافت می‌کنند که برای آنها خطرناک است.

فنح الله پورعلی در خصوص ترکیبات نوشیدنی‌های انرژی زا می‌گوید: قند این نوشیدنی‌ها بالای 10 درصد و چهاربرابر نوشابه‌های معمولی است. در نوشابه‌های انرژی‌زا علاوه بر شکر از محرک‌ها، مواد با اثرات تخدیری ویژه، برخی ویتامین‌های گروه "ب" مواد معدنی که تولید انرژی می‌کند، استفاده می‌شود و برای آن که آن را هرچه بیشتر به نوشابه‌های عادی شبیه سازد به آن اسانس و رنگ می‌افزایند.

وی در تشریح بخش کمتر شناخته شده‌ی این نوشیدنی‌ها که منجر به تکرار مصرف آن می‌شود، خاطرنشان می‌کند: کافئین و گوارانا از جمله مواد اعتیاد آور موجود در این نوشابه هاست که اگر معتادش شوید سردرد، کج خلقی، اضطراب، دلشوره، بی‌خوابی و گرفتگی عضلانی از اصلی‌ترین عواقب آن خواهد بود.

بطری‌هایی کوچک اما معدل 14 نوشابه چندلیتری/ قلب‌هایی که شاید به درد آید

پورعلی با اشاره به سری بودن و نیز مخفی کاری تولید کنندگان در افشای ترکیبات این نوشیدنی‌ها، می‌افزاید: معمولا با نگاه کردن بر روی لیبل محصولات نمی‌توان فهمید که واقعا چقدر کافئین دارد. بعضی از بطری‌های نوشیدنی‌های انرژی زا بیش از 500 میلی گرم کافئین دارند که معادل 14 بطری نوشابه است.

وی تصریح می‌کند: میزان بسیار بالای کافئین در این نوشیدنی‌ها باعث افزایش ضربان قلب و دفع ادرار می‌شود که مانعی برای جبران آب بدن می‌باشد و بنابراین مصرف کنندگان آن و به ویژه طیف ورزشکار را با کاهش شدید آب بدن مواجه می‌نماید.

این کارشناس تغذیه افدرین و تائورین(تورین) را از دیگر ترکیبات این نوشیدنی‌ها معرفی می‌کند که برغم مشخص بودن کارکردهای تخدیری آن در علم پزشکی استفاده‌ی آنها در این نوشیدنی‌ها محققان را با شبهات جدی مواجه کرده است.

به گفته‌ی وی، افدرین محرکی است که روی اعصاب مرکزی بدن تاثیر می‌گذارد و معمولا در داروهای کاهش دهنده‌ی وزن استفاده می‌شود، اما اثرات مخربی روی کارکرد قلب دارد. تائورین نیز یک نوع  آمینو اسید طبیعی است که بصورت طبیعی در بسیاری از بافت های جانوری یافت می‌شود؛ یکی از مناقشات اصلی درباره این ترکیب از آن‌جا نشات می‌گیرد که تائورین در اسپرم گاو نر و خون هم یافت می‌شود و از آنجا که اتفاقاً شرکت ردبول «در زبان فارسی به معنای گاو نر» هم بدین‌ نام خوانده شده لذا شبهات بسیار در این زمینه وجود دارد.

 پورعلی تنظیم ضربان قلب و کارکرد ماهیچه‌ها را از جمله‌ی کارکردهای این ماده در بدن عنوان کرده و ادامه می‌دهد: تائورین موجود در نوشابه‌های انرژی زا باعث تحریک سیستم عصبی، افزایش انرژی، رفع خستگی، نشاط آوری، افزایش استقامت و رفع استرس می‌شود که البته باز هم در مفید بودن آن برای بدن شک بسیاری وجود دارد.

نوشیدنی انرژی‌زا، انرژی بدن را افزایش نمی‌دهد

این کارشناس تغدیه در پاسخ به این سوال که آیا آیا نوشابه‌های انرژی زا واقعا انرژی بدن را افزایش می‌دهد، تاکید می‌کند: اطلاق لفظ انرژی زا برای این نوشابه‌ها، یک لفظ عامیانه است و مبنای علمی ندارد. این موضوع که آیا واقعا نوشابه‌های انرژی زا، انرژی افراد را افزایش می‌دهد و به طور پایدار در بدن باقی می‌ماند و کارایی و بازدهی فعالیت‌های ذهنی را بالاتر می‌برد، پرسش‌هایی است که پاسخ قطعی برای آن وجود ندارد و به همین دلیل انرژی زا بودن این نوشیدنی‌ها را با تردید مواجه می‌کند.

وی با طرح یک منظر دیگر در خصوص انرژی زا بودن این نوشیدنی‌ها می گوید: نوشابه‌های انرژی زا که به طور معمول در بازار فروخته می‌شود، در واحد حجم نسبت به نوشابه‌های دیگر کالری بیشتری دارد و طبیعتا وقتی کسی این نوشابه‌ها را مصرف می‌کند، به ازای هر میلی‌لیتر یا هر واحد حجمی که از این نوشابه می‌خورد، در مقایسه با دیگر نوشابه‌ها کالری بیشتری دریافت می‌کند و تفاوت عمده این نوشیدنی‌ها با بقیه نیز همین نکته است.

پورعلی کسب انرژی از این طریق را به دلیل مضرات عدیده بدترین روش در نوع خود می‌داند و اضافه می‌کند: وقتی انرژی در حجم بسیار زیادی وارد بدن می‌شود، به افزایش قند خون در مدت کوتاهی منجر شده و در نتیجه سیستم هوشمند کنترل قند خون فعال و انسولین بیشتری ترشح می‌شود و باعث جذب قند توسط سلول‌ها می‌گردد و افت قند رخ می‌دهد. در نتیجه، مصرف نوشیدنی‌های انرژی زا در طول فعالیت روزمره یا فعالیت ورزشی باعث افت انرژی و قند می‌شود. پس می توانیم نتیجه بگیریم انتظار ما از افزایش انرژی از طریق این نوشیدنی ها یک انتظار غیر معقول و بیهوده است.

شیر یک نوشیدنی ورزشی سالم

کارشناس بهداشت تغذیه مرکز بهداشت استان آذربایجان‌شرقی شیر را بهترین گزینه برای ورزشکاران معرفی کرده و می‌گوید: بهترین نوشیدنی که بتواند خستگی، ضعف و از همه مهم تر آب، الکترولیت و مواد مغذی از دست رفته بدن شما را جبران کند نوشیدن یک لیوان شیر کم چرب حدود نیم ساعت پس از اتمام فعالیت ورزشی، درست در زمانی است که بدن از نظر فیزیولوژیک به ثبات رسیده است.

پورعلی می‌گوید: شیر مشابه ترکیبات نوشابه‌های ورزشی حاوی قند، املاح معدنی برای جبران و جایگزینی الکترولیت ها، ویتامین های گروه"ب" پروتئین های ضروری، انرژی و آب بوده و با توجه به این که حاوی ترکیبات محرک و مواد تخدیری نیست در مقایسه با نوشابه‌های ورزشی و انرژی زا هیچ کمبودی نداشته و یک نوشیدنی غنی و تامین کننده برای ورزشکاران باشگاهی، استقامتی، مقاومتی و همچنین رده‌های مختلف سنی محسوب می‌شود.

پر واضح است که نوشیدنی‌های انرژی زا نه به آدمی بال می‌دهند و نه در بهبود تمرکز و افزایش ضریب هوشیاری انسان‌ها تاثیر مثبتی می‌گذارند. نیم‌نگاهی به تاریخچه‌ی تولید این محصولات نشان می‌دهد که فروش این نوشیدنی‌ها در اکثر کشورهای توسعه یافته محدود به درج عوارض مصرف و نیز محدودیت فروش به برخی از رده های سنی پایین و زنان باردار است.

برای مثال در کشور فرانسه که مردم آن مرگ یک جوان 18 ساله را بر اثر مصرف این نوشابه در یک بازی به چشم خود دیده‌اند، فروش آن تنها با کافئین بسیار کم مجاز اعلام شده است؛ دانمارک و نروژ نیز این نوشیدنی را ممنوع اعلام کرده‌اند و کشوری همچون کانادا نیز با برچسبی از هشدار روی قوطی، آن را به فروش می‌رساند.

تمامی این اتفاقات زمانی رخ می‌دهند که این نوشیدنی در ایران بدون کمترین نظارت و اطلاع رسانی در دسترس کسانی قرار می‌گیرید که بی‌اطلاع از عوارض آن و تنها با استناد به نام تجاری و شعارهای تبلیغاتی به مصرف انرژی‌زاها روی می‌آورند.