هنگامی که انسان از هر موجودی پست‌تر می‌شود

به گزارش پایگاه 598 به نقل از فارس، شرح مفاهیم سوره مبارکه تین موضوع این هفته سلسله گزارش‌های فهم زبان قرآن است که از کتابی با همین عنوان برداشت شده است.

سوره مبارکه تین سوره‌ای است مکی که در مصحف شریف به عنوان سوره نود‌و‌پنجم جای گرفته اما بیست‌وهشتمین سوره‌ای است که بر قلب پیامبر نازل شده است.

این سوره، به آفرینش انسان در بهترین قالب و ساختار وجودی اشاره می‌کند. این موجود می‌تواند باحسن انتخاب خود به مقام «اَعلیٰ عِلیّین» برسد، همچنین می‌تواند با سوء انتخاب خود به «اَسفلِ سافلین» سقوط کند. به راستی عوامل این سقوط و آن صعود چیست؟

ترجمه

به نام خدای بخشاینده مهربان

سوگند به انجیر و زیتون(۱)

و سوگند به کوه سینا(۲)

و سوگند به این شهر اَمْن«مکّه»(۳)

که قطعاً آفریده‌ایم انسان را در نیکوترین قوام بندی(۴)

سپس بازگرداندیم او را به جایگاهى پست‌تر از جایگاه همه فرومایگان(۵)

مگر کسانى را که ایمان آوردند و انجام دادند شایسته‌ها(کارهاى شایسته) را؛ پس براى آنان پاداشى پایان‌ناپذیر است(۶)

اى انسان! پس چه چیز وادار به تکذیب می‌کند تو را بعد از این پندها جزای روز قیامت را؟(۷)

آیا نیست خدا، حکم‌کننده‌ترین حکم‌کنندگان؟(۸)

شرح واژگان کلیدی

شرح مفاهیم آیات

سوره مبارکه تین از یک گفتار مستقل(دو مطلب و یک نتیجه) تشکیل شده است:

پرورش استعدادهای انسان در پرتو دین خدا سوره

تین با سوگند به مکان‌های مقدسی که پیامبران بزرگ الهی(ع) در آن مکان‌ها به رسالت مبعوث شده‌اند آغاز می‌شود. ابتدا به محل رسالت حضرت نوح(ع) کوهستانی که دارای درختان انجیر است و شهر دمشق در دامنه آن قرار گرفته سوگند می‌خورد: «وَ التِّینِ».

سپس به مکان بعثت حضرت ابراهیم(ع) کوهستانی که دارای درختان زیتون است و شهر بیت‌المقدس در دامنه آن قرار گرفته سوگند یاد می‌کند: «وَ الزَّیْتُونِ» در ادامه به کوه سینا که حضرت موسی(ع) از آنجا مبعوث شد سوگند می‌خورد: «وَطُورِ سِینِینَ».

در آخر به مکه شهری که پیامبر(ص) اسلام در آنجا مبعوث شد سوگند خورده، می‌فرماید: «وَهَذَا الْبَلَدِ الأمِینِ» سوگند به این سرزمین امن. در این سوگندها، به ترتیبِ تاریخ به مکان بعثت پیامبرانی که صاحب دین و شریعت بودند، اشاره می‌کند تا نشان دهد خداوند با ارسال پیامبران بزرگی مانند حضرت نوح، ابراهیم، موسی، عیسی(ع) و پیامبر اسلام(ص)، دین خود را در همه مکان‌ها و زمان‌ها به انسان‌ها معرفی کرده و دین اسلام، آخرین حلقه تکاملی شریعت الهی است.

در آیه بعد به هدف این سوگندها اشاره کرده، می‌فرماید: سوگند به این مکان‌های مقدس که ما انسان را به بهترین شکل ممکن آفریدیم «لَقَدْ خَلَقْنَا الإنْسَانَ فِی أحْسَنِ تَقْوِیمٍ»
در این آیه به عقل خداجو و فطرت کمال‌ طلب انسان اشاره شده است که به بهترین شکل آفریده شده‌اند تا انسان با کمک آنها و در پرتو هدایت انبیاء(ع)، راه کمال و سعادت را بیابد.

دین خدا مانع هلاکت و عامل نجات انسان

با آنکه شریعت الهی و تعالیم انبیاء(ع) با عقل و فطرت انسان کاملاً سازگار است و تنها راه سعادت و کمال انسان است، اما برخی از انسان‌ها از پذیرش دین خدا سرپیچی و برخلاف ماهیت انسانی و فطرت الهی خود حرکت می‌کنند و از هوای نفسانی یا آیینه‌ای انحرافی و گمراه‌کننده بشری پیروی می‌نمایند. آیات بعد می‌فرماید: پیمودن هر راهی به جز راه خدا در زندگی، باعث دور شدن انسان از مقام و جایگاه واقعی خود می‌شود و کسانی که در مخالفت با دین خدا اصرار کنند، تا آنجا پیش می‌روند که نه تنها از مقام انسانی تنزّل می‌کنند، بلکه از هر موجودی پست‌تر می‌شوند «ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أسْفَلَ سَافِلِینَ»

در مقابل این گروه، کسانی هستند که از این استعدادهای خدادادی و نعمت‌های بی‌کران معنوی و مادی به بهترین شکل استفاده می کنند و با ایمان به خدا و انجام اعمالی که شایسته مقام بندگی خداست، به کمال و سعادت دست می‌یابند و از اجر و پاداش بی‌پایان خدا در دنیا و آخرت بهره‌مند می‌شوند. «إِلَّا الَّذِینَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ»

نادرستی تکذیب روز جزا

انسان با مقایسه عاقبت کسانی که با پیروی از هوای نفس به «أسْفَلَ سَافِلِینَ» سقوط کردند و کسانی که با پیروی از دین خدا و تعالیم پیامبران الهی(ع) به «أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ» دست یافتند، به این نتیجه می‌رسد که بهترین انتخاب در زندگی این است که مو به مو به شریعت الهی و قوانین و دستورات دینی عمل کند تا به سعادت و نجات واقعی دست یابد؛ از این‌رو در آیه بعد با پرسشی آمیخته با توبیخ و سرزنش، از انسان‌هایی که روز قیامت و معاد را تکذیب می‌کنند و در زندگی خود به احکام دینی توجه نمی‌کنند می‌پرسد: ای انسان! با توجه به این حقایق چه چیز تو را وا می‌دارد که روز جزا را تکذیب کنی؟ « فَمَا یُکَذِبُّکَ بَعْدُ بِالدِّینِ»

سپس به یک قاعده مسلم عقلی اشاره می‌کند و می‌فرماید: انسان باید از کسی پیروی کند که از دیگران داناتر و حکیم‌تر باشد. همه می‌دانند که خداوند بر همه چیز آگاه و از هر حکیمی داناتر است، پس بهتر از هر کسی حکم و قانون وضع می‌کند و قوانین او بهترین و محکم‌ترین قوانین جهان است و او عادل‌ترین حکم‌کننده است؛ از این‌رو هر کسی را طبق رفتار و کردارش جزا می‌دهد؛ بنابراین به حکم عقل تنها باید از آیین و شریعت الهی پیروی کرد. این حقیقت با یک طرح پرسشی چنین بیان شده است که آیا خدا بهترین حکم‌کننده نیست؟! «ألَیْسَ اللَّهُ بِأحْکَمِ الْحَاکِمِینَ» و پاسخ آن به خود انسان‌ها وا گذاشته شده است.

نمودار سوره