براي نخستين بار‌ در ايران لهجه را وارد صدا‌و‌سيما ‌كردم

مراسم "زنگ تئاتر" كه براي نخستين بار در تالار هنر وابسته به سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان انجام شد، يكي از پيشكسوتان تئاتر نصف‌جهان را به اين تالار آورد كه در اين مراسم به‌صورت نمادين با به صدا در آوردن يك زنگ قبل از شروع تئاتر، مردم را به تماشاي آن دعوت كردند.

استاد خسرو ثقفيان يكي از پيشكسوتان و بزرگ‌مردان هنر تئاتر در اصفهان، با حضور در مراسم "زنگ تئاتر" از اين حركت نمادين ابراز خشنودي كرد و آن را اميدوار كننده دانست. اين پيشكسوت تئاتر و نمايش اصفهان در حاشيه اين مراسم به بيان دغدغه‌ها و مشكلات اهالي تئاتر پرداخت و سخنان بسياري در اين زمينه بر زبان آورد. متن گفت‌وگوي تسنيم با اين استاد شاخص هنر نمايش اصفهان را در ادامه مي‌خوانيد:

تسنيم: لطفاً ديدگاه خود را در ارتباط با وضعيت تئاتر اصفهان بگوييد. به‌نظرتان تئاتر اصفهان چقدر از دوران اوج خود فاصله دارد؟

خسرو ثقفيان: به‌نظر بنده در تئاتر اصفهان مشكل پول و سالن وجود ندارد و حتي مشكلات فني هم خيلي به چشم نمي‌آيد؛ البته نمي‌شود گفت همه چيز خوب است ولي فعلاً در اين باره دغدغه‌اي نيست. زمان‌هايي بود كه ما حتي يك سالن هم نداشتيم اما الآن اين معضل وجود ندارد. مشكل امروز، به وجود آمدن انگيزه در مردم و هنرمندان است. وضعيت به‌گونه‌اي شده كه تمامي عناصر به وجود آمدن يك تئاتر وجود دارد اما عامل اصلي آن هنوز پديد نيامده است.

ركود اقتصادي در جامعه وجود دارد و اين مسئله، وضعيت مردم را دچار نوسان كرده است. پيوند زيادي هم بين تئاتر و اقتصاد نيست اما ركودش تأثير دارد و شكوفه‌هاي اقتصادي هيچ تأثير مثبتي در آن نخواهد داشت.

تسنيم:پس با اين حساب، در نگاه شما مشكل اصلي تئاتر چيست؟ چرا سالن‌هاي نمايش هنوز مخاطبان بسياري را به خود نمي‌بيند؟

خسرو ثقفيان: تئاتر مانند تمام كارهاي هنري ديگر چون نقاشي و سينما نياز به ارتباط دارد بنابراين بايد ارتباط تنگاتنگي با اقتصاد داشته باشد و هيچ راه ديگري براي زنده بودن آن وجود ندارد مگر اينكه از بودجه‌هاي دولتي استفاده كند.

البته نبايد اجازه داد كه هركجا با مشكل پولي مواجه شد، هزينه آن از هنر و تئاتر كم شود و در واقع تئاتر بايد جريان سيال اقتصادي پيدا كند. بخشي از آن مي‌تواند ورود بخش خصوصي در اين حوزه باشد و در اصل جايي كه درآمدي بدون منت براي آن باشد.

وقتي آزادي افكار وجود داشته باشد، در اين زمينه به نتيجه مفيدي خواهيم رسيد هرچند ممكن است تعداد اندكي كار كم‌كيفيت ساخته شود اما بيننده خودش آن را كنار مي‌زند و به‌سراغ اجراهاي قوي‌تر خواهد رفت، ما بايد راه ارتباط با مخاطب را پيدا كنيم.

تسنيم: منظور شما از مخاطب عام چيست؟

خسرو ثقفيان: منظورم از عام، مناسب بودن تئاتر براي مردم عادي است كه اين بخش از مشكل به هنرمندان عرصه نمايش برمي‌گردد. از سوي ديگر كمك دستگاه‌هايي نظير سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان بسيار مؤثر است و بايد از اين كمك‌ها بيش از گذشته استفاده كرد.

تسنيم: به‌گفته مسئولان، قرار است اصفهان پايتخت تئاتر طنز ايران شود و مراسم آن در هفته‌هاي آينده برگزار شود. ديدگاه شما درباره اين موضوع چيست؟

خسرو ثقفيان: من به هيچ عنوان اعتقادي به مكتب اصفهان ندارم؛ مكتب چيزي است كه پشتوانه فلسفي دارد و يك‌روزه پديد نمي‌آيد و جغرافيا هم ندارد يعني وقتي مي‌گوييم متعلق به اصفهان است آن را محدود به جغرافيا كرديم، طنز يك شيوه اجرايي است كه در قديم وجود داشت، يعني يك شيوه اجرايي في‌البداهه بود و اطلاق لفظ مكتب به آن كاملاً اشتباه است.

تسنيم: شما به مكتب اشاره كرديد، به‌نظرتان نمي‌شود با توجه به تعداد كثير هنرمندان و قدرت آن‌ها در طنازي در اصفهان، براي آن يك مكتب پديد آورد؟

خسرو ثقفيان: نام چنين چيزي مكتب نمي‌شود، اين هنر نيست كه بخواهيم آن را با لهجه و عناصري كه وجه تمايز ما با بقيه شهرهاست نشان دهيم. ما 7 هنر بيشتر نداريم و از اين تعداد خارج نمي‌شود. سبك‌ها هم چيزي نيست كه با نوشتن من و شما به وجود آيد بلكه بر اساس روابط اجتماعي و نيازها پديد آمده و يك عده فقط آن را تدوين كردند. مكتب قابل ساختن نيست چيزي است مانند علم روي چارچوب‌هاي آن بحث شده و به شيوه اجرايي آن مكتب مي‌گويند.

اصفهان نمي‌تواند تافته جدابافته باشد، من كسي بودم كه براي نخستين بار، در ايران لهجه را وارد صدا و سيماي كشوري كردم اما محدود به خود بود و گذشت، اكنون هنرمنداني كه كار مي‌كنند بايد توجه كنند مخاطب چقدر از كار راضي است چون در بسياري مواقع خودمان فكر مي‌كنيم مخاطب اين لهجه را دوست دارد، اگر شما اصرار خاصي براي لهجه و تعبيرات اصفهاني داشته باشيد به‌مرور باعث دلزدگي مخاطب خواهد شد.

اگر هم با هدف احياي لهجه اصفهاني تئاتر و فيلم مي‌سازيم كه بايد گفت اين كار كلاً به‌عهده ما نيست بلكه وظيفه اصفهان ‌شناسان و محققين است، وظيفه هنر انتقال احساسات و افكار است و لهجه براي ما مطرح نيست.

تئاتر قابل بخش‌بندي نيست. متأسفانه ما داريم آن را قسمت مي‌كنيم مثلاً تئاتر كودك، تئاتر خياباني و غيره؛ تئاتر، تئاتر است و اين تقسيم‌بندي‌ها به‌نفع تئاتر نيست حتي سبك‌هاي قديمي مثل رمانتيك و اگزيستانسياليسم و غيره هم به‌طور خالص با شيوه‌هاي خودش وجود ندارد.

آن‌ها با رسيدن به يك تركيب درست تجربي در سبك‌ها شيوه نو مي‌آفرينند، ما راه را اشتباه مي‌رويم كه اصرار داريم مكتب خاصي براي خودمان قائل شويم كه به‌ضرر ما است و ما را از بقيه شهرهاي ايران و كشورها جدا مي‌كند.

تسنيم:براي يك‌دست شدن انواع تئاتر چه بايد كرد؟ اينكه نخواهيم براي آن گونه‌هاي مختلفي قائل شويم؟

خسرو ثقفيان: به‌نظرم مهم‌ترين راهكار اين است كه انگيزه را در هنرمندان به وجود آوريم، چون اين مورد كه يكي از مهم‌ترين عوامل ساخت نمايش جذاب و فاخر است اصلاً در هنرمندان وجود ندارد، من خودم آخرين كاري كه داشتم متعلق به 6 سال پيش است و اگر كسي از من بپرسد چرا من انگيزه ندارم، مي‌گويم مرا توجيه كن چرا داشته باشم. البته اين فقط مادي نيست بايد دقت كرد كار جديد من نسبت به كار قبلي چقدر پيشرفت داشته و به تعداد مخاطبين آن افزوده شده ولي اصل مطلب به انگيزه برمي‌گردد.

من كه پيشكسوت تئاتر هستم، به‌خاطر سابقه كاري چندساله‌ام، ريسك نمي‌كنم، براي همين بايد حساب‌شده كار كنم و عناصر را در اختيار من بگذارند و به ما ايمان كامل داشته باشند تا كارهاي باكيفيت بسازيم.

ما در سومين جشنواره تئاتر فجر در سال 63 شركت و بهترين جوايز آن‌ را از آن خود كرديم، از آن سال تا حالا هيچ‌كس نتوانسته از اصفهان مجدداً از آن جشنواره جايزه دريافت كند، جشنواره كارگري در تهران هم همين‌طور بود. بايد پرسيد چه‌چيز باعث شد كه كارگروهي مبني بر شناخت جوانان آن زمان تشكيل دهيم و كار بسازيم؟! مسلماً انگيزه‌ها فرق كرده و شايد هم از بين رفته است.

به گزارش تسنيم تالار هنر وابسته به سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان در نظر دارد در ابتداي نمايش هر تئاتر، زنگ تئاتر را به صدا در آورد كه در اولين برنامه استاد ثقفيان با نواختن زنگ تئاتر نمايش "ناتمام" اين طرح را اجرايي كرد.