اعمال و آداب مشترك ماه مبارك رمضان

به گزارش پایگاه 598 به نقل از ميزان، در ماه مبارك رمضان در برابر عبادات بايد با برنامه عمل كرد؛ خصوصا در اين ماه كه بسياري اعمال عادي، رنگ عبادي به خود مي گيرند و عبادت سنگيني همچون يك ماه روزه به شكل واجب به برنامة عبادي افراد افزوده مي شود. به همين خاطر نبايد به نحوي رفتار كرد كه اواخر ماه، حالت ملالت و خستگي عارض شود و لحظه شماري براي رسيدن عيد فطر پيش بيايد و اين نكتة بسيار مهمي است. حضرت علي(عليه السلام) در روايتي مي فرمايد: «عبادت را بر نفس خود تحميل نكن.» و اين يعني، اول حال روحي خود را مساعدت كن و بعد به عبادت بپرداز...
 
آداب اين ماه:

1. شكر نعمت
 
بايد همواره در طول ماه مبارك، لطف خداوند در درك اين ماه را به خاطر داشت و با سجدة شكر و يا ذكر «الحمد لله رب العالمين»، شكر اين نعمت را به جا آورد. اين امر مهم كه البته مورد غفلت بسياري است موجب كسب توفيقات بيشتر خواهد بود و به فرمودة قرآن: «لَإن شَكَرتُم لأزيدَنَّكُم».

2. قرآن
 
چنان كه بارها شنيده ايم، اين ماه، بهار قرآن است. يعني بايد در اين ماه، شاهد شكوفايي قرآن در جانمان باشيم. گام اول در جهت درك قرآن، توجه به معناي ايات است. بسيار مناسب است در اين ماه، يك ختم قرآن با معني داشته باشيم، يعني قبل از خواندن هر چند ايه، اول معناي آن را بخوانيم و بعد خود ايه را. اگر اين كار بعد از ماه مبارك هم با تأمل و دقت بيشتري انجام شود، به زودي شاهد آثار و نتايج فوق العادة آن در جانمان خواهيم بود، ان شاء الله.
 
البته مي توان قرائت قرآن در ماه مبارك را به دو بخش تقسيم كرد. يك بخش به همان صورت كه ذكر شد و بخش ديگر، قرائت معمولي ايات كه از مهم ترين اعمال اين ماه است و در تصفية قلب، بسيار مؤثر است. رسول اعظم (صلي الله عليه و آله) فرمودند: «اين قلب ها زنگ مي زند، همان گونه كه آهن زنگ مي زند.» سئوال شد: «جلا و صيقل آن به چيست؟» حضرت فرمودند: «تلاوت قرآن و ياد مرگ.»
 
شايد خوب باشد بدانيم برخي از ائمه عليهم السلام در طول ماه رمضان، حدود چهل ختم قرآن مي نمودند و حتي برخي علما نظير علامة اميني و امام راحل نيز در طول اين ماه، حدود پانزده ختم قرآن داشتند.

3. نماز
 
در طول اين ماه، نمازهاي مستحبي فراواني در ساعات مختلف نقل شده، اما نكتة مورد غفلت، اين است كه برخي از اين نمازها، بر اساس يك نظام مشخص تعيين شده تا در طول ماه به هزار ركعت برسد. اين عمل بسيار مهم كه معمولا انجام نمي شود، در كتب بسياري از علما نقل شده و مورد سفارش است. اما كيفيت انجام آن، در دهة اول و دوم، يعني از شب اول(شبي كه فرداي آن، روز اول ماه است) تا شب بيستم، هر شب بيست ركعت(ده نماز دو ركعتي)، هشت ركعت بعد از نماز مغرب و دوازده ركعت بعد از نماز عشاء. در دهة آخر ماه هم، هر شب سي ركعت،(هشت ركعت بعد از نماز مغرب و 22 ركعت بعد از نماز عشاء.)
 
در مجموع هفتصد ركعت، به علاوة سيصد ركعت هم در شب هاي قدر(هر شب صد ركعت) كه جزو اعمال شب هاي قدر ذكر شده است.
 
البته در نمازهاي مستحبي، خواندن سوره و قنوت لازم نيست و حتي مي توان در هنگام راه رفتن و انجام كارهاي ديگر، بدون رعايت قبله، آن را به جا آورد. در هر حال، از اين عمل مورد سفارش بزرگان نبايد غافل شد.

4. دعا
 
براي اوقات مختلف اين ماه، اعم از شب ها و روزها و نيز بعد از نمازها و... ادعية مختلفي وارد شده كه معمولا خوانده مي شود، اما در اين بين، از دو دعا نبايد غفلت كرد. يكي دعاي افتتاح كه علاوه بر مضامين عالي و بلندش، همانند دعاي ندبه، سرشار از ذكر مولايمان حضرت حجت (ارواحنافداه) و شكوه از دوري از آن حضرت است و به نوعي استفاده از فرصت ناب شب هاي رمضان است براي برآورده شدن دعاي فرج آن حضرت. خوب است عاشقان آن حضرت، اين حلقة وصل شبانه با آن حضرت را از دست ندهند.
 
دعاي ديگر، دعاي ابوحمزه ثمالي است كه به تعبير برخي، دانشگاه معرفت است و شايد در دنياي مناجات، بي نظيرترين سرماية شيعه باشد و نيز شايد بتوان گفت، اگر تنها عمل انسان در طول ماه رمضان، خواندن حداقل چند صفحه از اين دعاي شريف در سحرها باشد، بر انجام ديگر اعمال فضيلت دارد، زيرا هدف عبادت، معرفت است و مناجات، اوج قلة معرفت است. البته آنان كه لذت دعاي ابوحمزه را درك كنند، در طول سال با آن مأنوس خواهند بود. يكي از بزرگان، مطلبي قريب به اين مضمون نقل مي فرمودند كه: «در زماني كه در نجف مشغول تحصيل بودم، شبي در حرم اميرالمؤمنين عليه السلام مي گشتم. حدود هشتاد نفر را يافتم كه در در قنوت ركعت آخر نماز شب شان، ابوحمزه مي خواندند...».

5. اعمال خاص
 
اشاره به چند نمونة ديگر از آداب و اعمال اين ماه، خالي از لطف نيست.
 
افطاري دادن: فضيلت بسياري دارد. بهتر است كه همانند شيوة رايج در كشورهايي مانند عربستان، هنگام اذان با خرما يا بادام، چاي و يا شير از رهگذران و همسايگان پذيرايي شود كه سادگي و بي پيرايگي آن به اخلاص نزديك تر است.
 
خواندن سورة قدر قبل از افطار و سحر
 
در روايت آمده، كسي كه در وقت افطار و سحر، سورة قدر بخواند، در مابين اين دو وقت، اجر شهيد در راه خدا را خواهد داشت.
 
براي روزهاي ماه رمضان هم، آداب، اذكار و تسبيحات بسياري نقل شده كه برترين آنها، روزي صد مرتبه يا بيشتر صلوات بر محمد و آل محمد (صلي الله عليه و آله) است.

6. آداب خاص برخي ايام و ليالي
 
همانند ساير ماه ها، شب ها و روزهاي اين ماه هم اعمال مخصوص خود را داراست كه به ذكر برخي از آنها بسنده مي كنيم.

شب اول ماه
 
اعمال بسياري در آن وارد است كه شيخ عباس قمي در «مطلب دوم» از اعمال ماه رمضانِ كتاب مفاتيح الجنان، به آن اشاره فرموده اند. اعمالي اعم از غسل و زيارت امام حسين عليه السلام و... لكن از بين اين اعمال، خواندن دعاي چهل و چهارم صحيفة سجاديه (دعايي كه امام سجاد عليه السلام هنگام حلول ماه رمضان مي خواندند) براي درك عظمت اين ماه و توفيقي كه نصيب بندگان شده، بسيار مفيد است. همچنين در اين شب، خواندن دعاي جوشن كبير سفارش شده است. با وجود آن كه برخي علما، روايتي در باب خواندن آن در شب هاي قدر نيافته اند، به خواندن آن، در اين شب، رواياتي وارد شده است!

ايام البيض
 
براي روزها و شب هاي سيزدهم، چهاردهم و پانزدهم اين ماه هم، اعمال ويژه اي ذكر شده كه يكي از آنها خواندن دعاي شريف و زيباي «مجير» است. در روايت آمده كه: هركس اين دعا را در اين سه روز(يا شب) بخواند، گناهانش بخشيده شود، اگرچه به عدد قطرات باران و برگ درختان و ريگ بيابان باشد.

شب آخر ماه
 
براي اين شب هم در كتب مختلف، اعمال بسياري ذكر شده كه حاكي از اهميت بسيار اين شب عزيز است؛ خصوصا به اين دليل كه بعد از شب هاي قدر، قدري از حجم عبادات كاسته مي شود كه براي استراحت روح لازم است، اما به مرور، حالت بي حالي و بي ميلي به عبادات دست مي دهد كه بايد متوجه باشيم، اين حالت برطرف شود تا با همين حالِ كسالت و ملال، از ماه مبارك خارج نشويم.
 
از مهم ترين اعمالي كه مورد توجه و سفارش بزرگان اخلاق بوده، 10 ركعت نماز بسيار بافضيلت است كه آثار آن براي اهلش تجربه شده است و نبايد از آن غفلت كرد. به اين صورت كه در هر ركعت، بعد از حمد، 10 مرتبه سورة توحيد خوانده مي شود و در ركوع و سجده ها نيز در هركدام، 10 مرتبه تسبيحات اربعه(سبحان الله و الحمد لله ولا اله الا الله والله اكبر) خوانده مي شود. بعد از اتمام نمازها هم، هزار مرتبه عبارت استغفار، گفته مي شود(گفتن كلمه «استغفر الله» كافي است.) و بعد هم دعاي كوتاهي در سجده خوانده مي شود. در روايت آمده، رسول اعظم صلي الله عليه و آله، قسم ياد فرموده اند كه اقامه كنندة اين نماز، سر از سجده برندارد، مگر آن كه بيامرزد خدا او را و قبول فرمايد از او، اعمال ماه رمضان را. اين نماز با اندكي تفاوت، در شب عيد فطر هم وارد شده كه در هر حال، انجام آن در شب سي ام كه يا شب آخر ماه است و يا شب عيد فطر، مناسب است.

شب عيد فطر
 
اين شب در نزد اهل دل، به «ليله الجوائز»، يعني شب پاداش ها معروف است. از امام سجاد (عليه السلام) روايت شده كه فضيلت آن، كمتر از شب قدر نيست. عارف واصل، مرحوم ميرزاجواد ملكي مي فرمايد: «بايد در اين شب، بيش از شب قدر جدّيت در عبادات به خرج داد، زيرا آخرِ كار و وقت پاداش است.» در هر حال، در اين شب، اعمال بسياري از جمله غسل و زيارت مخصوصة امام حسين عليه السلام كه فضيلت بسيار دارد، وارد شده. همچنين 10 ركعت نمازي كه در شب آخر ماه ذكر شد، با مختصر تفاوتي در اين شب هم وارد شده و از همه مهم تر، احياء اين شب است به عبادت و بندگي.
 
به دليل وسعت اعمال در شب قدر و آشنايي اغلب دوستان با آنها، ذكري از آن نمي آوريم و اهل دل را به مفاتيح الجنان ارجاع مي دهيم. فقط به اين نكته بايد توجه داشت كه شب قدر، شب سرنوشت سازي است و برخي بزرگان از يك سال قبل، مراقبت مي نمودند تا كاري از آنها صادر نشود كه توفيق استفادة كامل از شب قدر از آنها گرفته شود...