گل آقا! کجایی؟ دقیقا کجایی؟

به گزارش پایگاه 598 به نقل از گیلان خبر، این روزها سالروز درگذشت طنزپرداز معروف کشور، گل آقای مردم ایران، مرحوم «کیومرث صابری فومنی» است. «گل آقایی» که در طول سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ویژه در سالهای دهه شصت و هفتاد، قلم نکته سنج و شیرینش خاطرات و لحظات خوشی را برای همگان فراهم می آورد.

«کیومرث صابری فومنی» در سال 1321 در یکی از روستاهای شهرستان فومن در گیلان، در خانواده ‌ای مذهبی چشم به جهان گشود. وی در سال 1340 در کنکور رشته سیاسی دانشکده حقوق تهران قبول شد و در سال 1345 شعرهایش در مجله «توفیق» با امضای «گردن‌ شکسته فومنی» چاپ می ‌شد. البته اولین نوشته‌ هایش در سال‌های 1336 تا 1339 در مجله «امید ایران» به چاپ رسیده بود.

وی بعدها در هنرستان صنعتی تهران، با شهید «محمدعلی رجایی» که بعد از انقلاب اسلامی به نخست وزیری و ریاست جمهوری رسید، آشنا شد. این آشنایی به دوستی صمیمانه این دو انجامید و تا زمان شهادت محمدعلی رجایی ادامه یافت. پس از انقلاب در زمان نخست وزیری شهید رجایی مشاور فرهنگی و مطبوعاتی نخست وزیر شد و تا زمان شهادت رجایی در این سمت باقی بود و با ریاست جمهوری حضرت آیت الله خامنه ای (مدّظله العالی) هم در این سمت ابقاء شد.

در 23 دی ماه 1363 روزنامه اطلاعات مبادرت به انتشار ستون ثابتی با عنوان «دو کلمه حرف حساب» نمود که امضای مستعاری با عنوان «گل آقا» داشت و این «گل آقا» کسی نبود جز «کیومرث صابری فومنی»! کار ستون «دو کلمه حرف حساب» خیلی زود بالا گرفت که مشتریان پر و پا قرص خود را داشت.

پس از گذشت نزدیک به شش سال از انتشار اولین ستون «دو کلمه حرف حساب»، صابری که پیش از آن تقاضای انتشار یک هفته نامه جدی به نام «فصل جدید» کرده و امتیازش را نیز گرفته بود، به دلایلی از انتشار آن منصرف شد و برای هفته نامه ای طنز با نام «گل آقا» تقاضای امتیاز کرد و توانست در آبان ماه ۱۳۶۹ اولین شماره هفته نامه «گل آقا» را منتشر کند؛ استقبال مردم از این مجله، غیرقابل تصور بود.

 «گل آقا» یک «اقدام موفق در یک خلأ فرهنگی و هنری»(1) بود که در کنار آشنایی علمی و توأم «کیومرث صابری» با سیاست و ادبیات

و «سلامت نفس و پاکدامنی سیاسی او» (2) موجب شد که این مجله طنز، هم از حیث قالب و هم از حیث محتوا، غنی، در خور تأمل و البته بسیار موثر باشد.

«گل آقا» در دهه هفتاد و هم زمان با سیاست های خاص دولتهای موسوم به سازندگی و اصلاحات، همچون هوای خوش و با طراوتی در فضای فرهنگ و سیاست آن روزهای جامعه ایران وزیدن گرفت و در قالب های مختلف اما غنی و طنزآلود خود، اسرار را هویدا و ناگفتنی ها را از زبان مردم کوچه و بازار علنی می کرد. «گل آقا» در این سالها بیش از آنکه یک مجله طنز بی طرف و بی خاصیت باشد که سرگرمی مردم را اوج اهداف خود قرار داده باشد، طنزنامه ای پویا و موثر به ویژه در حوزه های اجتماعی و سیاسی بود؛ طنزنامه ای که صاحبش «تا آخرین روز عمر خود هرگز قلم و قریحه ی سرشار خود را جز در راه ایمان و باور خود بکار نگرفت.» (3)

دامنه اثرگذاری «گل آقا» آنچنان بود که بسیاری از مسئولین نگران بودند که مبادا عملکردشان به سوژه ای برای «کیومرث صابری» تبدیل شود و یا اگر «گل آقا» از مسئله ای در جایی انتقاد می کرد به سرعت افکار عمومی انتظار شفاف سازی در آن زمینه را داشتند و همین موضوع، خودش موجب ایجاد یک روحیه مثبت انتقاد پذیری در بسیاری از مسئولان شده بود.

رعایت شرایط و مقتضیات زمان، حفظ حرمت های انسانی، بهره گیری از شیوه های علمی آزمایش شده در ارائه طنز، پرهیز شدید از طنز معمولی، آگاهی دقیق از محدوده و مسیر خط قرمزها و حرکت هوشیارانه در حول و حوش آن و نیز نیاز روز جامعه به مطالب خواندنی طنز آمیز در کنار نگاه تخصصی و فنی به مقوله طنز، همه و همه موجب شدند تا «کیومرث صابری» و دیگر همکارانش در «گل آقا» محصولی را روانه دکه ها کنند که همگان، از مردم کوچه و بازار تا سیاست مداران در دایره مخاطبینش قرار گیرند. اثرگذاری و مقبولیت «گل آقا» در قالب آن «طنز شیرین و پُرمغز»ش (4) آن میزان بود که پس از تعطیلی اش در سال 81 خلاء نبودنش آنچنان بزرگ شد که به چشم همه آمد. خلأیی که از آن سال تاکنون، هیچ کس نتوانسته است آن طور که باید و شاید آن را پر نماید و با گذشت سالها هنوز جای خالی اش روی گیشه دکه های روزنامه فروشی به چشم می آید.

در همه این سالهای نبودن «گل آقا»، فرهنگ، اجتماع و سیاست جامعه ما محتاج به حضور موثر «گل آقا» و «گل آقاها» بوده و هست. سمت و سویی که در این سالها، جامعه ما در همه ابعاد گوناگونش گرفته، آنچنان بوده و آنچنان هست که برای راست کردن همه کجی ها، زبان و نگاه طنز بیش از همه به کار آید.

رهبر معظم انقلاب در همین زمینه و با اشاره به هنر «مرحوم صابری فومنی» می فرمایند: «امروز جامعه و نظام انقلابی ما با دشمنانی روبه‌روست که همه‌ی ابزارهای محسوس و نامحسوس را برای ضربه زدن و جریحه‌دار کردن مردم و نظام و انقلاب به کار میبرند. برای آگاه کردن ذهن مردم از خدعه‌ی دشمن، چه وسیله‌یی از طنز هنرمندانه و شیرین و زیرکانه، بهتر و کاری‌تر؟» (5)

در طول سالیان اخیر تلاش های متعددی در زمینه طنز اجتماعی و سیاسی، آن هم در قالب های مختلف صورت گرفته که همه آنها درخور تقدیرند، اما تاکنون هیچ یک از این تلاش ها به دامنه قله بلند «گل آقا» نیز نرسیده است. طنز اجتماعی و شاید مهم تر از آن، طنز سیاسی عرصه مهمی است که نیاز است جدی گرفته شده تا برای تربیت افرادی که بتوانند پای در مسر «گل آقا» بگذارند، گامهایی عملی و موثر برداشته شود.

این روزها، جای خالی «گل آقای» ملت ایران به خوبی احساس می شود، و امید که این جای خالی با رویش هایی مستمر پر شود.

سجاد ستوده

1ـ رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای (مدّظله العالی)، ۱۳۷۰/۴/۲۷.

2ـ همان، 11/2/83.

3ـ همان، 11/2/83.

4ـ همان، ۱۳۷۰/۴/۲۷.

5ـ همان، 11/2/83.