انتفاضه سوم پس از دويست روز

صد روز دوم انتفاضه قدس، پيامدهايي چون مسلحانه‌تر شدن، تداوم ناكامي نتانياهو در جلب اعتماد صهيونيست‌ها، گردش نگاه‌ها به حماس و غزه و احساس ناامني و نبود آرامش در جامعه صهيونيستي را به همراه داشت.

به گزارش پایگاه 598، انتفاضه سوم در حالي در آخر فروردين‌ماه به دويستمين روز خود رسيد كه همچنان توجه بسياري از رسانه‌هاي صهيونيستي و منطقه‌اي را به خود اختصاص داده است. انتفاضه قدس تاكنون موجب به شهادت رسيدن حدود 190 فلسطيني و به هلاكت رسيدن 34 صهيونيست در عمليات‌هاي استشهادي شده است. نظرسنجي خبرگزاري «معا» نزديك به تشكيلات خودگردان در آستانه دويستمين روز از انتفاضه قدس، نشان‌دهنده حفظ بدنه اجتماعي انتفاضه در ميان فلسطينيان است. طبق اين نظرسنجي 62 درصد معتقدند اين انتفاضه در آينده شاهد تحول ميداني جديدي خواهد بود. همچنين 63 درصد مخالف بازگشت به ميز مذاكره با صهيونيست‌ها (روش سازش به جاي مقاومت) بودند.[1]

انتفاضه سوم، يك اتفاق غيرقابل پيش‌بيني نبود و پس از جنگ 51روزه، جرقه‌هاي آن ديده مي‌شد كه هشدار بسياري از كارشناسان صهيونيستي را مبني بر آغاز قريب‌الوقوع انتفاضه‌اي جديد به دنبال داشت. پس از جنگ 51روزه، عاموس هرئيل تحليلگر صهيونيستي در روزنامه هاآرتص نوشت: «به نظر مي‌رسد راه فراري از انتفاضه‌اي كه از تابستان (2014) در قدس آغاز شده است، وجود ندارد. از زمان پايان جنگ 51روزه غزه، آرامش، همه‌ي مناطق را فراگرفته است اما خشونت تا اين لحظه در قدس ادامه دارد.» هم‌چنين نداو شرغاي تحليلگر روزنامه «اسرائيل امروز» در مطلبي تحت عنوان «چشم‌ها بايد باز شود: انتفاضه در راه است» مي‌نويسد: «انتفاضه سوم در قدس با شروع جنگ غزه آغاز شده است.» پس از هشدارهاي متعدد كارشناسان عِبري بعد از جنگ 51روزه، شائول موفاز، وزير اسبق جنگ رژيم صهيونيستي و رئيس حزب كاديما، در اكتبر 2014 در مورد وقوع انتفاضه سوم در قدس اشغالي به تل‌آويو هشدار داده بود.[2]

پيش‌بيني‌ها و انتظارات براي وقوع انتفاضه‌اي جديد، پس از ورود صهيونيست‌ها به مسجدالاقصي و مطرح شدن تقسيم زماني- مكاني اين مسجد مقدس[3] از اول اكتبر به وقوع پيوست. لذا به نظر مي‌رسد اين انتفاضه يك خشونت موقتي يا خشم نيست و داراي بسترهايي براي وقوع بود. مؤلفه‌هاي ايجادكننده اين انتفاضه عبارت‌اند از:

1- جنگ 51روزه غزه

2- نااميدي از كشورهاي همسايه و عربي- اسلامي با توجه به شرايط منطقه و به حاشيه رفتن موضوع فلسطين

3- شكست راهكار سياسي و مذاكرات صلح

4- تضعيف قدرت محمود عباس، كاهش كنترل امنيتي و مشروعيت مردمي تشكيلات خودگردان.[4]

در يادداشت «انتفاضه سوم پس از صد روز» به بررسي پيامدهاي صدروزه‌ي انتفاضه قدس پرداخته شد. مهم‌ترين پيامدهاي حاصل شده در صد روز نخست را مي‌توان موارد زير دانست:

1- تغيير دو مؤلفه‌ي «قدرت و اميد» به «امنيت و ترس» در سرزمين‌هاي اشغالي

2- مشخص‌تر شدن اهداف و دامنه انتفاضه سوم

3- بسترسازي اجتماعي براي تسليح كرانه باختري.

در اين يادداشت پيامدها و تأثير انتفاضه قدس بر بازيگران مختلف در صد روز دوم بررسي خواهد شد.

1- انتفاضه سوم؛ همچنان به عنوان بحران رژيم صهيونيستي

همان‌گونه كه گفته شد، انتفاضه قدس براي بسياري از تحليلگران رژيم صهيونيستي به دليل آماده بودن بستر آن غافل‌گيركننده نبود. طي دوران اوج‌گيري تدريجي انتفاضه پس از جنگ 51روزه و آغاز جرقه آن در عمليات استشهادي مهند حلبي در يك اكتبر (9 مهر) سال گذشته، همواره انتقادات و هشدارهاي فراواني به نتانياهو و تيم امنيتي او داده مي‌شد و در صد روز دوم انتفاضه قدس نيز براي رژيم صهيونيستي، پيامدهايي چون تداوم ناكامي نتانياهو، گردش نگاه‌ها به حماس و احساس ناامني و نبود آرامش در جامعه صهيونيستي را به همراه داشت.

1-1- صد روز دوم انتفاضه سوم، تداوم ناكامي نتانياهو

«چنان‌چه دولت بخواهد تداوم داشته باشد، نتانياهو بايد تغييرات زيربنايي در ساختار آن ايجاد نمايد. با توجه به بحران امنيتي و اقتصادي، دولت اسرائيل شرايط سختي را دنبال مي‌كند.»[5] جملات بالا را موشه كحلون در مصاحبه با هاآرتص مطرح نموده است. سخنان وزير دارايي كابينه نتانياهو نمونه‌اي از مجموعه تحليل‌ها و اظهارات ضد نتانياهو در ماه‌هاي گذشته است. نتانياهو بسيار به دنبال نشان دادن موفقيت خويش در كنترل انتفاضه و وجود روزنه اميد بازگشت امنيت و آسايش به روي صهيونيست‌ها است. نتانياهو در جلسه كابينه خويش در هفته سوم فروردين تصريح نمود: «مقابله به مثل محكم نيروهاي امنيتي اسرائيل عليه اقدامات تحريك‌آميز و نيز دفع حملات فلسطينيان، باعث كاهش چشم‌گير عمليات‌ها شده است.»

سخنان نتانياهو را اگر در قياس صد روز نخست- كه منجر به شهادت 150 فلسطيني شد- با صد روز دوم- كه منجر به شهادت حدود 45 فلسطيني شد- بررسي نماييم، صحيح است؛ اما آنچه بايد به آن توجه داشت اين است كه افزايش نيروهاي امنيتي تشكيلات خودگردان و رژيم صهيونيستي، سركوب شديد و دستگيري‌هاي وسيع و... مانع اصلي كاهش عمليات‌ها است. «روني نوما» فرمانده منطقه مركزي ارتش رژيم صهيونيستي، اخيراً در سخناني اعلام نمود: «سرويس‎هاي امنيتي تشكيلات خودگردان در ماه‌هاي گذشته از وقوع 15 درصد از عمليات فلسطيني‎ها جلوگيري مي‎كردند اما اخيراً توانسته‎اند 40 درصد عمليات‌ها را مانع شوند» هم‌چنين پايگاه فرانسوي «Intelligence Online» در گزارشي ضمن اعلام تشديد همكاري تشكيلات خودگردان و رژيم صهيونيستي اعلام نمود كه نيروهاي امنيتي محمود عباس طي هفته‌هاي اخير از وقوع 85 عمليات استشهادي عليه صهيونيست‌ها جلوگيري نموده‌اند.[6] اين اظهارات به‌خوبي نشان مي‌دهد كه محمود عباس و تشكيلات خودگردان به‌منظور حفظ بقاء خود، به‌صورت جدّي سعي در تداوم همكاري با نيروهاي امنيتي صهيونيستي و سركوب انتفاضه دارند. لذا سخن گفتن از فروكش نمودن انتفاضه سوم و روحيه استشهادي كرانه باختري عبارت دقيقي نيست.

2-1- گردش نگاه‌ها به‌سوي حماس

به نظر مي‌رسد اصلي‌ترين تكنيك نتانياهو و دولت وي به‌منظور سركوب انتفاضه، ايجاد فضاي امنيتي و سوق دادن نگاه‌ها به غزه باشد. طي ماه گذشته بيشترين مطالب و سخنان سياست‌مداران و تحليلگران صهيونيستي، حول عادي‌سازي روابط با اعراب و تركيه، محاصره غزه، حماس و ايجاد بندر غزه بوده است. مطرح شدن تلاش حماس و گروه‌هاي مقاومت غزه براي جنگي جديد، انتشار اخبار مبني بر آزمايش‌هاي موشكي حماس[7] و دستگيري عوامل گروه‌هاي مقاومت براي انجام عمليات در كرانه باختري، بخشي از تلاش صهيونيست‌ها در اين سناريو است.

هفته گذشته رسانه‌هاي صهيونيستي هاآرتص، اسرائيل امروز، واللا و يديعونت آحارونت، گزارش‌هايي از بازسازي توان موشكي و دريايي حماس و احتمال جنگ چهارم غزه منتشر نمودند.[8] يكي از مؤلفه‌هايي كه همواره رژيم صهيونيستي در خصوص رفتارهاي خويش مدنظر دارد، اقناع و فريب افكار عمومي جامعه صهيونيستي مبني بر وجود امنيت و اقتدار در مقابل فلسطينيان است. تداوم انتفاضه سوم طي 200 روز و نيز انجام عمليات استشهادي و حفر تونل‌ها در مرز غزه، دولت نتانياهو را در معرض سؤال افكار عمومي در خصوص ناتواني ايجاد امنيت قرار داده است. اين كاهش محبوبيت و چالش داخلي، مي‌تواند مقدمه‌اي براي آغاز جنگ چهارم از سوي رژيم صهيونيستي براي اقناع جامعه صهيونيستي باشد.

3-1- احساس ناامني و نبود آرامش از سوي صهيونيست‌ها

روزنامه صهيونيستي «يديعونت آحارونت» در گزارشي نوشته است كه طبق نظرسنجي موسسه‌ي اسميت، پس از گذشت شش ماه از انتفاضه، 51 درصد از صهيونيست‌ها انتفاضه سوم را بدتر از انتفاضه دوم مي‌دانند. هم‌چنين 53 درصد نيز معتقدند امنيت شخصي‌شان نسبت به دو سال گذشته به‌طور قابل‌ملاحظه‌اي كاهش يافته است. 56 درصد هم فعاليت‌هاي روزانه خود را كاهش داده و از سفر با وسايل نقليه عمومي خودداري مي‌كنند.[9]

در حالي كه به باور برخي، شدت عمليات‌هاي انتفاضه طي دو ماه اخير كاهش شديد داشته و انتفاضه در سراشيبي خود قرار دارد، اما نتايج نظرسنجي در پايان ماه ششمِ انتفاضه (پس از 180 روز) نشان‌دهنده‌ي تداوم احساس ناامني و عدم آرامش در جامعه صهيونيستي مانند انتفاضه دوم در سال 2000 است.

2- مقاومت در صد روز دوم انتفاضه قدس

1-2- مسلحانه شدن انتفاضه

باگذشت چند ماه از انتفاضه سوم، عمليات‌ها به‌سوي مسلحانه‌تر شدن سوق پيدا نموده است. در ابتداي انتفاضه تحليلگران در مورد مسلحانه شدن انتفاضه و پيامدهاي آن بحث‌هاي زيادي نمودند. برخي مسلحانه شدن انتفاضه را يك ضربه به اين جنبش و محدود شدن جامعه همراه آن دانستند؛ درحالي كه طيفي ديگر شرط عبور انتفاضه و دچار نشدن به انتفاضه‌هاي اول و دوم را مبارزه مسلحانه و مديريت آن عنوان نمودند. ضمن آنكه مسلحانه شدن انتفاضه مي‌تواند شروعي بر آماده‌سازي مقاومت در تسليح كرانه باختري چون نوار غزه باشد. اسماعيل هنيه طي سخناني در 7 فروردين، از ورود به مرحله سوم انتفاضه يعني عمليات‌هاي مسلحانه پس از گذراندن دو مرحله عمليات‌هاي مقاومتي با سلاح سرد و عمليات با خودرو در ايست‌هاي بازرسي و سطح شهر خبر داد.[10]

مسلحانه شدن انتفاضه، بيش از پيش موجب ترس و واكنش صهيونيست‌ها شده است. شاخص‌ترين عمليات مسلحانه كه موجب توجه صهيونيست‌ها به فاز جديد انتفاضه شد، عمليات سه نوجوان در قدس اشغالي است. در اين عمليات سه جوان فلسطينيِ زير بيست سال، با همكاري يكديگر، طي عملياتي موفق به كشتن يك پليس و مجروحيت پليسي ديگر شدند. روزنامه «جروزالم پست» پس از اين عمليات در گزارشي به نقل از سخنگوي پليس رژيم صهيونيستي نوشت: «اسلحه‌اي كه «هادار كوهن» (پليس صهيونيست) را كشت، از طريق تونل‌هاي زيرزميني و يا از ايستگاه بازرسي به‌طور مخفيانه به دست فلسطينيان نرسيده بود. اين اسلحه‌اي دست‌ساز بود كه احتمالا در زيرزمين و يا آشپزخانه‌اي در كرانه باختري ساخته شده بود. ما در مورد تسليحات با درجه نظامي صحبت نمي‌كنيم. اين‌ها تسليحاتي بوده‌اند كه به‌صورت دست‌ساز ساخته‌شده‌اند. با اين حال اين سلاح‌ها در حال رسيدن به سطوح تسليحات نظامي هستند. اين تسليحات همانند مسلسل‌هاي AK47 يا M-16 شليك مي‌كنند.»[11]

روند مسلحانه شدن انتفاضه و ادعاي كابينه امنيتي مبني بر دستگيري مجريان و خنثي‌سازي عمليات‌هاي مسلحانه، نشان از تغيير روند انتفاضه است. بايد منتظر ماند و نگريست كه مسلحانه شدن انتفاضه تا چه مقدار گسترش خواهد يافت و آيا وارد شدن انتفاضه به مرحله سوم موجب تقويت مقاومت در كرانه باختري خواهد شد يا بدنه اجتماعي انتفاضه دچار ريزش مي‌شود؟

2-2- حماس، به دنبال امتيازگيري از انتفاضه

در آغاز انتفاضه، جنبش‌هاي مقاومت فلسطيني در رأس انتفاضه قرار نداشتند و به باور برخي تحليلگران يكي از ويژگي‌هاي انتفاضه سوم، شروع مردمي و غير سازمان‌دهي شده آن است؛ اما با گذشت چند ماه، اكنون حماس و ديگر جنبش‌هاي فلسطيني نقش پررنگ‌تري در انتفاضه دارند. حماس در اين برهه به دنبال كسب امتيازاتي براي خود از رژيم صهيونيستي است. مطرح شدن بندر غزه و رفع حصر نوار غزه، نشان‌دهنده تلاش اين جنبش براي امتيازگيري است. اقدام اخير حماس و مطرح كردن دوباره اسراي صهيونيستي به‌صورت جدي‌تر از گذشته، عزم حماس را براي بهره‌برداري از وضعيت انتفاضه و نيز ضعف نتانياهو را در افكار عمومي نمايان مي‌كند.

هفته گذشته سخنگوي گردان‌هاي شهيد عزالدين قسام، شاخه نظامي جنبش مقاومت اسلامي، در يك نوار ويدئويي اعلام كرد چهار نظامي رژيم صهيونيستي اسير مقاومت است. اين سخنان در حالي مطرح مي‌شد كه براي نخستين بار تصاوير چهار اسير از سوي حماس رسانه‌اي مي‌شد. كانال دو رژيم صهيونيستي نيز در واكنش به اين اقدام قسام مدعي شد: «گردان‌هاي قسام با اين اقدام به دنبال تحريك احساسات اسرائيلي‌ها بوده و قصد برگزاري مانور جديدي را دارند» همچنين «رامي يتسهار»، روزنامه‌نگار صهيونيستي نوشت: «ابوعبيده با اين اقدامات به دنبال تحريك افكار عمومي اسرائيلي‌ها عليه بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير اسرائيل است.»[12]

3- تشكيلات خودگردان، چرخش در صد روز دوم

1-3- محمود عباس عليه انتفاضه

درحالي كه طي ماه‌هاي نخست شاهد موضع‌گيري محمود عباس عليه انتفاضه نبوديم و وي بر لزوم درك اشغالگري و ظلم بر فلسطينيان تاكيد داشت،[13] اما هرچه انتفاضه از روز نخست خود فاصله گرفت، محمود عباس به ضديت خود با انتفاضه قدس افزود. در ماه اخير و در آستانه رسيدن انتفاضه به دويستمين روز، ما شاهد چرخش محمود عباس به‌صورت علني عليه انتفاضه هستيم. محمود عباس طي مصاحبه‌اي در 13 فروردين با ابراز مخالفت خود با انتفاضه، آن را يك اقدام تروريستي و خشونت‌آميز دانست.[14] هرچند اظهارات مسئولين امنيتي رژيم صهيونيستي و تشكيلات خودگردان نشان‌دهنده‌ي همكاري امنيتي اين دو نهاد از آغاز انتفاضه تاكنون است، اما آنچه دو ماه اخير رخ داده است، علني‌تر شدن همكاري و تشديد فشار تشكيلات خودگردان به‌منظور سركوب انتفاضه سوم است.

همان‌گونه كه در ابتداي اين يادداشت نيز گفته شد، «روني نوما» فرمانده منطقه مركزي ارتش رژيم صهيونيستي در سخناني در هفته گذشته اعلام نمود: «پايگاه فرانسوي «Intelligence Online» در گزارشي ضمن اعلام تشديد همكاري تشكيلات خودگردان و رژيم صهيونيستي اعلام نموده كه نيروهاي امنيتي محمود عباس طي هفته‌هاي اخير از وقوع 85 عمليات استشهادي عليه صهيونيست‌ها جلوگيري نموده‌اند.»

2-3- تضعيف جايگاه اسلو و مشروعيت تشكيلات خودگردان

مشروعيت محمود عباس و تشكيلات خودگردان، همواره رابطه‌ي مستقيمي با پذيرش سازش اسلو از سوي فلسطينيان و موفقيت مذاكرات سازش داشته است. طي دو ماه گذشته محمود عباس بارها خواهان بازگشت رژيم صهيونيستي و نتانياهو به ميز مذاكرات بوده است. ابومازن در مصاحبه با شبكه دو رژيم صهيونيستي هم اين موضوع را به‌خوبي اعتراف مي‌نمايد: «تشكيلات خودگردان در آستانه فروپاشي است و من براي ادامه مذاكرات صلح آماده ديدار با نتانياهو هستم. اگر نتانياهو تشكيلات را مي‌خواهد، بيايد و جاي من بنشيند، اگر اين را مي‌خواهد علناً اعلام كند و من با روي باز تشكيلات را به او مي‌دهم، من خواهان تحقق صلح هستم و مي‌توانم تمام اختلافات را در يك جلسه ديدار با نتانياهو حل كنم.»[15] اظهارات محمود عباس و دست و پا زدن او براي آغاز مذاكرات به‌خوبي نشان‌دهنده‌ي اين است كه او به دنبال بقاء خويش با تقويت همكاري و هماهنگي امنيتي با صهيونيست‌ها است.

دكتر محسن صالح، رئيس مركز مطالعاتي الزيتونه، معتقد است كه نظرسنجي‌ها نشان مي‌دهد امروزه 70 درصد فلسطينيان معاهده اسلو را ديگر بي‌اعتبار مي‌دانند و حدود 50 درصد خواهان انحلال تشكيلات خودگردان هستند.[16] اين روند به تضعيف جايگاه محمود عباس خواهد انجاميد و لذا مي‌توان پيش‌بيني كرد تشكيلات خودگردان به‌منظور جلوگيري از تداوم اين وضعيت طي روزهاي آتي، تلاش‌هاي بيشتري به‌منظور سركوب انتفاضه و مقاومت انجام خواهد داد.

4- جمع‌بندي

انتفاضه سوم در حالي به روز 200اُم خود رسيد كه همچنان غبار تحولات منطقه‌اي موجب شده است فلسطين و مسجدالاقصي در حاشيه تحولات جهان اسلام قرار داشته باشند. در حالي كه آغاز انتفاضه، بار ديگر آن را به صدر اخبار رسانه‌هاي عربي و منطقه‌اي بازگرداند، اما با گذشت نزديك به هفت ماه و كاهش عمليات‌هاي استشهادي، بار ديگر فلسطين در حاشيه قرار گرفت.

در حالي كه در آغاز انتفاضه، محمود عباس و تشكيلات به‌طور علني و كامل در ضديت انتفاضه عمل نمي‌نمودند، اما در صد روز دوم انتفاضه قدس، نيروهاي امنيتي تشكيلات خودگردان با همكاري بسيار بالاي خود با نيروهاي صهيونيستي موفق به خنثي‌سازي طيف زيادي از عمليات‌ها شده‌اند. به همين دليل سخن گفتن از پايان انتفاضه و روحيه شهادت طلبانه مردم انتفاضه، عبارت دقيقي نيست.

ضمن آنكه در آغاز انتفاضه، جنبش‌هاي مقاومت فلسطيني در رأس انتفاضه قرار نداشتند و به باور برخي تحليلگران يكي از ويژگي‌هاي انتفاضه سوم، شروع مردمي و غير سازمان‌دهي شده آن است؛ اما با گذشت چند ماه، اكنون حماس و ديگر جنبش‌هاي فلسطيني نقش پررنگ‌تري در انتفاضه دارند. حماس در اين برهه به دنبال كسب امتيازاتي براي خود از رژيم صهيونيستي است. مطرح شدن بندر غزه و رفع حصر نوار غزه، نشان‌دهنده تلاش اين جنبش براي امتيازگيري است. اقدام اخير حماس و مطرح كردن دوباره اسراي صهيونيستي به‌صورت جدي‌تر از گذشته، عزم حماس را براي بهره‌برداري از وضعيت انتفاضه و نيز ضعف نتانياهو را در افكار عمومي نمايان مي‌كند. بايد منتظر ماند و نظاره كرد كه آيا انتفاضه و مقاومت، بر تشكيلات خودگردان و برخي دول عربي پيروز خواهد شد؟

پي نوشت ها:

[1] http://www.qodsna.com/NewsPage.aspx?newsid=62006

[2] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930801000714

[3] ر.ك : دكتر حسين آجرلو. « نگاهي به اقدامات مشكوك اخير صهيونيست ها در مسجدالاقصي». انديشكده راهبردي تبيين: مهر 94

[4] ر.ك: محمد محسن فايضي. «علل، چالش ها و الزامات انتفاضه سوم». انديشكده راهبردي تبيين: آبان 94

[5] http://isna.ir/fa/news/95011202468

[6] http://www.qodsna.com/NewsPage.aspx?newsid=61949

[7] http://www.qodsna.com/NewsPage.aspx?newsid=61934

[8] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13950128001356

[9] http://www.qodsna.com/NewsPage.aspx?newsid=61809

[10] http://isna.ir/fa/news/95010701207/

[11] http://www.qodsna.com/NewsPage.aspx?newsid=60768