مبانی علمی و دینی اقتصاد مقاومتی در نهج البلاغه

* در نامه ۵۳ نهج البلاغه آمده است :« ثم استوص بالتجار و ذوی الصناعات و أوص بهم خیرا » امام می فرمایند :« سپس سفارش به نیکی در حق بازرگانان و صعنتگران را پذیرا باش ودرحق آنان به کارگزارانت به نیکی سفارش کن» در این فراز از نامه ۵۳ نهج البلاغه امام علی علیه السلام به مالک سفارش می کند بدنه اقتصادی جامعه را که بازرگانان و صنعتگران هستند مورد توجه قرار دهد امام اینان را سه دسته معرفی می کنند :«المقیم منهم والمضطرب بماله والمترفق ببدنه »امام می فرمایند: «چه آنان که در یکجا مقیم هستند و چه آنان که با سرمایه خودبه این سو و آن سو می روندوچه آنان که بادسترنج خود چیزی فراهم می آورند» این سخن امام درجامعه کنونی ما فروشندگان و مغازه داران خرده فروش وعمده فروش و بازرگانان و دست اندرکاران صادرات و واردات جنس و صنعتگران خرد و کلان را دربرمیگیرد .از این رو در حاکمیت دین همه بدنه دولت موظف به رعایت حقوق فعالان اقتصادی هستند .

* امام علی علیه السلام در ادامه کلام نورانی خود نامه ۵۳ علت توجه ویژه به فعالان اقتصادی را چنین برمی شمرند :« فإنهم موادالمنافع و أسباب المرافق و جلابها من المباعد و المطارح فی برک و بحرک و سهلک و جبلک و حیث لا یلتئم الناس لمواضعها ولایجترئون علیها» امام می فرمایند :« زیرا آنان مایه منافع اند و اسباب آسایش جامعه را فراهم می سازند و سودهارا از سرزمین های دوردست درخشکی و دریا،زمین هموار و ناهموار ،از مناطقی که مردم در آنجا گرد نیایند و جرأت رفتن به آنجا را ندارند ، به سوی مملکت تو می آورند » فعالان اقتصادی به تعبیر امام علی علیه السلام سه دست آورد مهم دارند : منفعت رسانی ،آسایش و رفاه  ،  سودآوری . همین دست آورد با توجه به سختی کار و ریسک بالای آن برای توجه ویژه دولت به آنان کفایت می کند چراکه رونق اقتصادی و رفاه در هر جامعه ای زیربنای اقتصاد پویاست و جامعه را در مقابل بحران های اقتصادی  مقاوم می سازد .

می فرمایند :«لا یثقلن علیک شیء خففت به المؤونةعنهم فإنه ذخر یعودون به علیک فی عمارةبلاک و تزیین ولایتک مع استجلابک حسن ثنائهم .....فربما حدث من الأمور ما إذا عولت فیه علیهم من بعد احتملوه طیبة أنفسهم به» امام دراین فراز از نامه ۵۳ میفرماید در صورت رعایت حال آنان در هنگام سختی آنان با طیب نفس به تو کمک خواهند کرد . از اینرو فعالان اقتصادی که خود اکثریت مالیات دهندگان را تشکیل می دهند می توانند نقشی اساسی در اقتصاد مقاومتی بازی  کنند . اما در کنار این خصائص نیکو امام علی علیه السلام با توجه به نگاه ساختاری ، حاکمان سیاسی را به خصلت ها و نقاط منفی نهفته در وجود فعالان اقتصادی نیز توجه می دهند . ایشان می فرمایند :«واعلم مع ذلک أن فی کثیر منهم ضیقا فاحشا و شحا قبیحا واحتکارا للمنافع و تحکما فی البایعات » تنگ نظری ،بخل احتکار و منفعت طلبی شخصی در قیمت گذاری چهار نکته منفی در وجود فعالان اقتصادی است که ممکن است بروز کند و به تعبیر امام موجب زیان مردم شده و مایه ننگ والیان گردد . لذا دولت وظیفه دارد با نظارت و برنامه ریزی از بروز چنین بلیه هایی که موجب فساد اقتصادی می شود جلوگی ی نماید .

* از جمله مبانی مهم اقتصاد مقاومتی جایگاه زهد در ساختار اقتصاد است . امام علی علیه السلام در نامه ۲۷ به محمدبن ابی بکر می فرمایند :« واعلموا عبادالله أن المتقین ذهبوا بعاجل الدنیا و آجل الآخرة  فشارکوا أهل الدنیا فی دنیاهم ولم یشارکوا أهل الدنیا فی آخرتهم » در این قسمت امام أهل دنیا و آخرت را در استفاده از دنیا شریک می دانند ولی برای أهل آخرت یک ویژگی قائل می شوند وآن استفاده اهل آخرت از نعمات الهی در آخرت است . این ویژگی همان نظام ساختاری دین است که در قرآن نیز به آن با جمله « لاتنس نصیبک من الدنیا » آنهم بعد از إشاره به آخرت پرداخته شده است .

امام پس از این جملات می فرمایند :« سکنوا الدنیا بأفضل ماسکنت و اکلوها بأفضل ما أکلت فحظوا من الدنیا بما حظی به المترفون و أخذوامنها ماأخذه الجبابرة المتکبرون » این جملات امام نیاز انسان های مؤمن به رفاه را مورد تأکید قرار می دهد کما اینکه امام سجاد علبه السلام نیز در دعای خود به درگاه الهی میفرمایند :« اللهم أسئلک الرفاهیة فی المعیشة » لذا دولت های اسلامی باید به رفاه و معیشت انسان های دین دار توجه نمایند . لذا اقتصاد مقاومتی هیچ مناسبتی با ریاضت اقتصادی ندارد . اما در ادامه امام می فرمایند :« ثم انقلبوا عنها بالزاد المبلغ والمتجر الرابح أصابوا لذةالزهد الدنیا فی دنیاهم » امام در اینجا نقش اساسی زهد را بیان نموده اند چراکه میفرمایند گرچه أهل دنیا و آخرت در دنیا شریکند اما اهل آخرت با زهد در دنیا همان دنیای زودگذر را مایه تجارت پرسود خود قرار می دهند .اما زهد چیست ؟ چگونه می توان زهد را با این جملات جمع کرد ؟ امام در خطبه ۸۱ می فرمایند :« أیها الناس الزهادة قصرالأمل و الشکر عندالنعم والتورع عندالمحارم » آرزوی دست یافتنی وشکر نعمات الهی و دوری از گناهان مصادیق زهد است لذا با توجه به دیگر آموزه های اسلامی می توان زهد را بی میلی به دنیا دانست نه فقر . لذا در اقتصاد مقاومتی یکی از پایه های اساسی در کنار ایجاد رفاه اقتصادی ایجاد روحیه و فرهنگ دنیاگریزی است .

البته منظور از دنیا گریزی بی میل شدن به دنیا و تجملات آن است و این با وظیفه دولت در ایجاد رفاه قابل جمع است  زیرا رفاه اقتصادی تجمل گرایی و به دست آوردن مظاهر دنیا به هر قیمتی نیست بلکه برخورداری از امکانات مناسب برای زندگی است .لذا با گسترش فرهنگ زهد می توان در مقابل بحران های اقتصادی مقاومت کرد چرا که انسان زاهد چون آرزوهای بلند ندارد به آنچه اکنون می تواند برسد راضی است وچون شاکر است از نعمات الهی درست استفاده می کند و چون اهل معصیت نیست برای به دست آوردن رفاه هر حرامی مانند مخالفت با امام زمان خویش را مرتکب نمی شود .

* از مهمترین شاخصه های اقتصاد مقاومتی اقتدار حاکمیتی علی الخصوص در حیطه های نظامی است امام علی علیه السلام در نامه ۵۱ نهج البلاغه خطاب به یکی از کارگزا ان اقتصادی خود که عازم منطقه ای برای جمع آوری خراج و مالیات است می نویسند :«لاتمسن مال أحد من الناس مصل و لا معاهد إلا أن تجدوا فرسا أو سلاحا یعدی به علب اهل الإسلام ، فإنه لاینبغی للمسلم أن یدع ذلک فی أیدی أعداءالإسلام فیکون شوکة علیه » در این فراز امام دستور می دهند به اموال هیچ کس از مردم دست نزنید چه مسلمان و چه ذمی که درپناه اسلام زندگی می کند مگر تجهیزات نظامی که با آن بتواند به مسلمانان یورش برد.

این جمله امام وقتی زیباتر می شود که ایشان می فرماید شایسته نیست مسلمان اسب و سلاح را در دست دشمن واگذارد تا سبب نیرومندی آنان علیه اسلام شود .این توصیه ها آنهم به کارگزار اقتصادی اهمیت اقتدار دولت اسلامی را در مراودات اقتصادی دو چندان می کند. در دنیای کنونی اقتدار دولت اسلامی می تواند از فکر دشمن برای یورش به کشور اسلامی و به تبع آن مشکلات اقتصادی در حال جنگ و پس از آن جلوگیری نماید .علاوه بر این در دادوستد اقتصادی نیز قرارداد هایی همچون رژی و ترکمانچای را بر کشور تحمیل نمی کند .