انتخابات در پيچ سياسي‌كاري برجام

به گزارش پایگاه 598 به نقل از روزنامه جوان: شايد اين روزها مهم‌ترين اتفاق در عرصه سياسي كشور بحث برجام و اتفاقات اقتصادي پس از آن، موضوع مورد بحث تحليلگران و ناظران سياسي باشد. سفر حسن روحاني رئيس جمهوري اسلامي ايران به فرانسه و ايتاليا و امضاي نزديك به 50 ميليارد دلار قرارداد اقتصادي موج تبليغاتي عظيمي براي حمايت از برجام به وجود آورده است كه به خصوص از سوي رسانه‌هاي اصلاح‌طلب تبليغ مي‌شود. صرف‌نظر از اينكه واقعاً اين قراردادها بر ساختار اقتصادي كشور تأثيرگذار است يا نه و آيا اصولاً امكان احياي اقتصادي كشور با شرايط فعلي وجود دارد يا نه بحث ديگري است ولي در اين ميان يك واقعيت اساسي وجود دارد. همان طور كه پيش‌بيني مي‌شد، برجام به يكي از اصلي‌ترين بازيگران عرصه انتخابات در ايران تبديل شده است. 

بحث بررسي برجام و تبعات ناشي از آن گذشته است، اما آنچه هنوز مهم‌تر است و بايد به آن پرداخت تأثيرات اقتصادي و سياسي برجام است، البته برجام تأثير سياسي برحوزه انتخابات ندارد اما همه به اين واقعيت اذعان دارند كه برجام شايد پنهان‌ترين بازيگر انتخابات مجلس است. 

اين عوامل اغلب برگرفته از شرايط خاص سياسي و اقتصادي است كه در برخي مواقع خارج از كنترل نهادها و گروه‌هاي سياسي است و سبب مي‌شود موج رأي مردم به سمت برخي گروه‌هاي سياسي گرايش پيدا كند يا زمينه جديدي را براي رقابت سياسي ‌فراهم كند. نگاهي به انتخابات مجلس شوراي اسلامي اين نكته را روشن مي‌كند كه انتخابات مجلس شوراي اسلامي به تبعيت از شرايط فعلي اقتصادي و سياسي با انتخابات‌هاي دوره‌هاي گذشته به شدت متفاوت است. 

بازيگري برجام هم جزو همين عوامل است كه بايد به دنبال تأثير آن بر انتخابات بود. 

حقيقت آن است كه كمتر كسي پيش‌بيني مي‌كرد، برجام به اين سرعت به مرحله اجرا برسد. برجام تا امروز تاريخ پر فراز و نشيبي را پشت سر گذاشته است. طبق توافق برجام بين ايران و قدرت‌هاي جهاني قرار شد تمام تحريم‌هاي اعمال شده عليه ايران مرتبط با برنامه هسته‌اي حذف و تعليق و اموال بلوكه‌شده ايران در غرب نيز بازگردانده شود؛ وعده‌اي كه به نظر بسيار زمانبر به نظر مي‌رسيد. 

در همان ابتداي فرآيند اجراي برجام، هر چند به صورت رسمي رئيس جمهوري امريكا و اتحاديه اروپا فرآيند اجرايي برجام را با صدور بيانيه‌اي در 18 اكتبر 2015 ابلاغ كردند، ولي چهار ديپلمات غربي آشنا به روند مذاكرات و توافق هسته‌اي به بلومبرگ اعلام كردند تحريم‌هاي اقتصادي به خصوص تحريم‌هاي نفتي عليه ايران تا سه ماه اول سال ۲۰۱۶ ميلادي برداشته مي‌شود. به گفته اين ديپلمات‌ها در ماه‌های ژانويه و فوريه 2016 حذف تحريم‌ها شروع مي‌شود و در ماه مارس 2016 به طور كلي حذف خواهد شد. 

 فيليپ هاموند وزير خارجه بريتانيا در 24 آگوست 2015 به خبرگزاري انگليسي رويترز گفت: «مي‌توان از بهار آينده(مارس 2016) به عنوان شروع زمان رفع تحريم‌ها صحبت كرد.» يوكيا آمانو مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز در يك كنفرانس خبري (هشتم سپتامبر2015) در وين گفت: «هر كاري براي تسريع بازرسي‌هاي اين سازمان در تأسيسات هسته‌اي ايران و ارائه گزارش كامل انجام خواهد شد ولي نمي‌توانيم تاريخ مشخصي براي اتمام بازرسي‌ها ارائه كنيم.» در حالي كه طبق صراحت برجام تنها در صورت تأييد آژانس از كاهش غني‌سازي و ساير تعهدات توسط ايران تحريم‌ها برداشته مي‌شود. 

 در اين راستا فرانك والتر اشتاين ماير، وزير امور خارجه آلمان (18اكتبر2015) اظهار داشت: تحريم‌هاي اتحاديه اروپا عليه ايران، دست‌كم تا ژانويه 2016 (اوايل دي‌ماه امسال) به قوت خود باقي خواهد ماند. اين درحالي است كه حسن روحاني گفت: تحريم‌ها ممكن است يك تا دو ماه پس از آغاز پروسه اجراي توافق هسته‌اي (ژانويه 2016) برداشته شود. 

در همان زمان اين روند با توجه به نظر مقامات غربي، جدول زماني‌اي كه روحاني ارائه داده بسيار خوشبينانه ارزيابي مي‌شد. برخي از كارشناسان هسته‌اي از جمله كارشناسان فني وزارت انرژي امريكا كه در مذاكرات ايران و 5+1 حضور داشته‌اند، معتقد بودند ممكن است چندين ماه يا بيشتر زمان ببرد تا ايران بتواند به مفاد توافق عمل كند. اين كارها شامل جداسازي و ذخيره هزاران دستگاه سانتريفيوژ، بازطراحي قلب رآكتور اراك و كاهش حجم ذخيره مواد هسته‌اي ايران از طريق رقيق‌سازي يا انتقال آن به خارج از كشور است. رابرت اينهورن، مذاكره‌كننده سابق دولت اوباما در پرونده ايران و عضو فعلي مؤسسه بروكينگز در اين باره گفت: «كارهاي زيادي است كه قبل از لغو تحريم‌ها ايران بايد انجام دهد.» وي بازه زماني مورد نياز براي انجام اين كارها را «حداقل ماه‌ها» توصيف كرد. اما ناگهان همه چيز با سرعت بسيار زيادي پيش رفت. ايران به سرعت تعهدات خود را اجرايي كرد و اتحاديه اروپا و امريكا نيز بلافاصله با اجراي برجام تحريم‌هاي ايران را لغو كردند؛ نكته‌اي كه حيرت برخي ناظران برانگيخت. 

اين نكته به قدري واضح و روشن است كه حتي در اين ميان برخي نشريات خارجي نيز به اين نكته اشاره كرده‌اند. از آن جمله مي‌توان به مقاله‌اي كه در نشريه پوليتيكو منتشر شد، اشاره كرد كه در آن آمده است: ايران همچنين در تاريخ 26 فوريه انتخابات مجلس را برگزار مي‌كند و اگر تحريم‌ها لغو شود، حسن روحاني رئيس جمهور ايران و ميانه‌رو‌ها كه از توافق هسته‌اي حمايت مي‌كنند انتظار مي‌رود از اين وضعيت بهره‌مند شوند. تصور مي‌شود انتخابات دليلي براي حركت سريع ايران در جهت برچيدن زيرساخت‌هاي هسته‌اي اين كشور باشد. 

در بخشي ديگر از اين گزارش آمده است: يك مقام وزارت امور خارجه گفت: آنها انگيزه دارند كارها انجام شود. تنها زماني كه روز اجرا فرا مي‌رسد وقتي است كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تأييد كند ايراني‌ها اقداماتي را كه بايد انجام دهند، اجرا كرده‌اند. 

سرعت اقدامات ايران در برچيدن تأسيسات هسته‌اي مورد نظر در برجام به گونه‌اي بوده است كه حتي استفان مول، هماهنگ‌كننده اجراي برجام در وزارت امورخارجه امريكا نيز به آن اشاره كرده است و از تلاش وزارت امور خارجه امريكا براي همگام شدن با اين تغييرات سخن گفته است. 

 

در اينكه در انگيزه طرف مقابل براي لغو تحريم‌ها انگيزه انتخاباتي نهفته است، هيچ شكي وجود ندارد، به عنوان مثال مؤسسه امريكن اينترپرايز بحث اجراي برجام را به عنوان يك امتياز بزرگ براي طرفداران دولت در انتخابات مجلس و خبرگان رهبر عنوان مي‌كند. 

اين مركز در گزارش «به‌روز‌شده» خود تحت عنوان «تحريم‌هاي ايران» به قلم «كنث كاتزمن» مي‌نويسد: به نظر مي‌رسد تحريم‌ها سبب ايجاد برخي تغييرات سياسي در ايران شده است. حمايت ايرانياني كه به دنبال ادغام مجدد با جامعه جهاني و كاهش تحريم‌ها بودند، كمك كرد تا روحاني به عنوان يكي از ميانه‌روترين كانديداها بتواند در انتخابات رياست‌جمهوري ۲۰۱۳ در يك مرحله به پيروزي برسد.» 

مركز تحقيقات كنگره امريكا ادعا مي‌كند: «هيچ‌يك از دولت‌هاي امريكا اظهار نداشته‌اند كه تحريم‌هاي ايران به منظور ايجاد تغيير نظام ايران بوده است، با اين حال برخي بيان داشته‌اند چنين پيامدي هدف اجراي تحريم‌ها بوده است. از سال ۲۰۱۲ به بعد برخي ناآرامي‌هاي كارگري و عمومي در مورد افزايش شديد قيمت‌هاي مواد غذايي و سقوط ارزش پول ايران به وجود آمده اما اين ناآرامي‌ها زياد نبوده يا مورد حمايت قرار نگرفته است.»

اين گزارش مي‌افزايد: «بسياري از ايرانيان نهايي شدن برجام در جولاي ۲۰۱۴ را جشن گرفتند. برجام، اگر منافع اقتصادي قابل‌ملاحظه‌اي داشته باشد، مي‌تواند در پيروزي كانديداهاي طرفدار روحاني در انتخابات ۲۶ فوريه ۲۰۱۶ مجلس شوراي اسلامي و نيز مجلس خبرگان نقش داشته باشد. منافع اقتصادي كاهش تحريم‌ها مي‌تواند همچنين در انتخاب مجدد روحاني در سال ۲۰۱۷ تأثيرگذار باشد و مي‌تواند چشم‌انداز سياسي آتي رئيس مذاكره‌كنندگان ايراني اين پيمان يعني وزير خارجه محمد‌جواد ظريف را ترقي دهد.» 

حالا سؤال اينجاست كه واكنش گروه‌ها و نمايندگان سياسي مختلف به اجراي برجام چه مي‌تواند باشد. حقيقت اين است كه برجام هر چه باشد با تمام ابعاد مثبت و منفي آن از سوي نظام پذيرفته شده است و بايد به عنوان دستاوردي از سوي نظام جمهوري اسلامي ايران نگريسته شود. 

حالا در اين ميان استفاده سياسي از برجام مي‌تواند نه تنها ماهيت ملي مقاومت ملت ايران را زير سؤال ببرد بلكه به عنوان اقدامي در راستاي بر هم زدن وحدت ملت و ايجاد دو‌قطبي‌سازي در جريان انتخابات نيز محسوب شود؛ نكته‌اي كه بارها مقام معظم رهبري درباره آن هشدار داده‌اند. از اين رو ضروري است كه به جاي هرگونه اقدام نمايشي در اين باره كه شائبه انتخاباتي بودن آن را فراهم كند، تمام گروه‌ها و جناح‌هاي سياسي طبق ابلاغيه مقام معظم رهبري برجام را به عنوان وسيله‌اي براي بهبود شرايط زندگي مردم در نظر بگيرند.