خوش‌خیالی عراقچی و کلاهی که‌برسر دولت‌رفت

براساس آنچه در بند ۲۰۳ از لایحه بودجه آمریکا تحت عنوان «محدودیت استفاده از برنامه لغو روادید برای خارجی‌هایی که به کشورهایی خاص سفر کرده‌اند»، چهار کشور ایران، عراق، سوریه و سودان به عنوان کشورهایی معرفی شده‌اند که اتباع کشورهایی که با آمریکا تفاهمنامه لغو روادید امضا کرده‌اند، در صورت حضور در آن‌ها، برای سفر به آمریکا روادید دریافت کنند. بر این اساس شهروندان ۳۸ کشوری که تاکنون می‌توانستند برای تجارت یا توریسم، مدت ۹۰ روز بدون اخذ ویزا در خاک ایالات‌متحده اقامت داشته باشند، حالا اگر در ۵ سال گذشته به سوریه، عراق، سودان و ایران سفر کرده باشند، دیگر «نمی‌توانند» مثل قبل بدون ویزا وارد آمریکا شوند.

پس از تصویب لایحه بودجه 2016 در سنای آمریکا، باراک اوباما نیز آن را امضاء کرد تا نگرانی‌ها پیرامون شکل‌گیری تحریم جدید علیه جمهوری اسلامی در قالب نوین شکل بگیرد و عیار تعهد آمریکا در ماه‌های اولیه برجام برای افکار عمومی آشکار شود. اما آنچه در این رخداد اهمیت مضاعفی دارد؛ نوع واکنش مسئولین ایرانی به رفتارهای خارج از چارچوب توافقی در برجام است که در این نوشتار به آن می‌پردازیم.

• اولین اقدام برای نقض برجام ؛ ابهام در بهشت اقتصادی پسابرجام

آنچه پس از برجام برای دولت یازدهم باید دارای اهمیت باشد؛ عدم اعمال تحریم‌های جدید از سوی طرف مقابل و جلوگیری از مانع برای گشایش‌های اقتصادی که دولت آن را پاشنه آشیل خود می‌داند و بارها در گفتارهای سیاسی از بهشت اقتصادی در دوران پسابرجام سخن گفته است. اما بند 203 مانع از هر دو این موارد استراتژیک برای دولت یازدهم است.

در بند ۲۹ برجام نیز تاکيد شده است که آمريکا بايد از هرگونه اقدام که بر روابط اقتصادي با ايران اختلال ايجاد کند خودداري کند: «اتحادیه اروپایی و دولت‌های عضو و همچنین ایالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست با هدف خاص تاثیرگذاری خصمانه و مستقیم بر عادی سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران، در تعارض با تعهدات‏شان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت‏ آمیز این برجام خودداری خواهند کرد.» و همچنین در بند ۲۶ از برجام آمده است: «ایالات متحده، با حسن نیت، نهایت تلاش خود را برای دوام این برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق متمتع شدن ایران از لغو تحریم‌های مشخص شده در پیوست ۲ به عمل خواهد آورد.» و از سوی دیگر این بند از لایحه بودجه روند گشایش اقتصادی پسابرجام برای افراد سرمایه‌گذاری خارجی را به شدت تضعیف می‌کند و همچنین به صنعت گردشگری ایران با توجه به شرایط امن آن نسبت به دیگر مناطق غرب آسیا ضربه می‌زند.

• عراقچی: قانونی که دیشب اوباما امضا کرد با برجام تناقض دارد

واکنش طرف ایرانی به این اقدام آمریکا برای اولین‌بار قدری از لاک محافظه‌کاری خارج شد؛ محمد جواد ظریف در گفت‌وگو با المانیتور اظهار داشت: « متأسفانه پیام‌های متناقضی از سوی واشنگتن می‌بینیم که اغلب آن‌ها هم منفی هستند، نمونه آن نیز همین محدودیت برنامه لغو روادید که توسط مجلس نمایندگان تصویب شد و سنا هم امروز آن را تائید کرد، که از نظر ما با تعهدات ایالات متعهده ذیل برجام هم راستا نیست. اکنون منتظر تصمیم دولت (آمریکا) هستیم تا ببینیم که چطور می‌خواهد خود را با تعهداتش در برجام، همخوان کند.» و همچنین عراقچی دیگر عضو ستاد پیگیری اجرای برجام با اشاره به قانون محدودیت روادید ورود به آمریکا برای مسافران به ایران گفت: "این قانون قطعاً مراودات اقتصادی، گردشگری و علمی فرهنگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و موضع ایران این است که این قانون با برجام تناقض دارد.»

• نامه تعهد کری بر ضد امضا نقض برجام

گلایه‌های تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان خطاب به طرف آمریکایی مانع از امضاء این بند که نقض‌کننده برجام است؛ نشد و آنان برای تسکین مجریان برجام نامه‌ای خطاب به وزیر امور خارجه کشورمان نوشتند؛ جان کری در این نامه از استمرار اجرای برجام خبر داد: « از ملاقات سازنده دیروز تشکر می‌کنم. می‌خواستم با شما در پاسخ به سوالی که جنابعالی در مورد اصلاحیه «برنامه لغو روادید» از ما داشتید مکاتبه کنم.
ابتدا، می‌خواهم خطاب به جنابعالی تایید کنم که ما به رفع تحریم‌ها بر طبق برجام کاملا متعهد هستیم. ما به اجرای کامل تعهدات‌مان طبق توافقات پایبند می‌مانیم. تیم ما سخت کار می‌کند تا خود را بدین منظور آماده کند و به محض آن که به روز اجرایی شدن برسیم ما تحریم‌های مربوطه را برخواهیم داشت. اینجانب همچنین اطمینان دارم که تغییرات جدید برای کسب روادید که در کنگره تصویب شده است، و دولت اختیار توقف اجرای آن را دارد، به هیچ وجه مانع ما نمی‌شود که تعهدات خود بر طبق برجام را اجرا کنیم، و ما این تغییرات را به گونه‌ای اجرا می‌کنیم که هیچ مانعی برای منافع اقتصادی مشروع ایران ایجاد ننماید. بدین منظور ما بالقوه ابزارهای متعددی را در اختیار داریم، شامل (صدور) ویزاهای تجاری ده ساله چندبار ورود، برنامه‌هایی برای تسریع در (صدور) ویزاهای تجاری و اختیار توقف اجرای قانون که طبق این مصوبه جدید به ما داده شده است. خوشحال می‌شوم که در این خصوص باز هم صحبت کرده و توضیحات بیشتر ارائه کنم.»

• تعهد جان کری؛ تردید ظریف، خوش خیالی عراقچی

این‌بار داستان متفاوت بود؛ دلواپسی و تردیدهای ظریف از تعهد نامه جان کری با خوشبینی مضاعف عراقچی همراه بود.

 محمد جواد ظریف در کنفرانس خبری با همتای بلغارستانی خود با دیده تردید به نامه جان کری نگریست؛ وی از راه‌های برای کسب اطمینان برای اجرای تعهد سخن گفته است و در همین راستا اظهار داشت: «امیدواریم با تعهدی که دولت آمریکا داده مبنی بر اینکه اجازه نخواهد داد این قانون به هیچ وجه مانع رفت و آمدی به ایران شود و تعهدات مندرج در نامه‌ای که روز گذشته وزیر خارجه آمریکا به من ارسال کرد بتوانیم این سنگی که انداخته شده را حرکت بدهیم. البته ما احتیاج داریم که اطمینان حاصل کنیم آمریکا تا چه حد به تعهد خود عمل می‌کند و از روش های مختلف این اطمینان را حاصل می‌کنیم که تعهدی که وزیر خارجه در نامه ارائه کرده است به اجرا بگذارد.»
اما معاون حقوقی و بین الملل وزیر امور خارجه معتقد است که نامه کری «تعهد محکمی» است؛ وی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی اینستاگرام نوشت: «نامه آقای کری تعهد محکمی از سوی دولت آمریکا است مبنی بر اینکه از همه ابزارهای خود، حتی توقف اجرای قانون، استفاده خواهد کرد تا اجازه ندهد قانون جدید کنگره درخصوص ویزای ورود به آمریکا، اجرای موفقیت آمیز برجام و بهره‌مندی ایران از منافع اقتصادی آن را خدشه‌دار کند».
وی همچنین در گفت‌وگوی خبری پیرامون دلایل اطمینان به نامه وزیر امور خارجه آمریکا گفت: «زمانی که وزیر امور خارجه نامه ای را امضا می‌کند، برای کشورش تعهد حقوقی و سیاسی ایجاد می‌کند. آقای کری دیروز با این تعهد که برای دولت آمریکا ایجاد کرده اجرای موفق برجام را در حقیقت تضمین کرده و گفته آمریکا به تعهداتش در برجام به گونه‌ای عمل می‌کند که نقضی در آن وجود نداشته باشد و قانون مربوط به لغو روادید که کنگره تصویب کرده را به گونه ای اجرا خواهد کرد که منافع اقتصادی ایران متاثر نشود ولو این که قانون مذکور را اجرا نکند. این اطمینان برای ما به وجود آمده که اجرای قانون لغو روادید تاثیری بر اجرای برجام نمی‌گذارد اگر تاثیر بگذارد مکانیزم‌هایی در این زمینه پیش بینی شده است.»

• خوشبینی به دشمن در معامله بزرگ! / تردید از احقاق حقوق ایران در مکانیزم اعتراضی برجام

اولین تقابل پیرامون روند اجرای برجام زودتر از آنچه تحلیلگران سیاسی پیش‌بینی می‌کردند؛ رقم خورد؛ همانند گذشته آمریکایی‌ها پیش‌قدم نقض عهد بودند؛ این کشور که بنا بر تعهدهای برجام نباید این چنین قانونی را امضاء می‌کرد تا با یک نامه رفتار متناقض خود را توجیه کند.
اما آنچه باعث شگفتی است نوع واکنش خوش‌بینانه اعضای وزارت خارجه است، در حالی که اوباما قانونی در نقض برجام را تصویب کرده است؛ آقای عراقچی از «تعهدمحکم» طرف آمریکایی خبر می‌دهد که این ضریب بالای خوشبینی به اقدامات دشمن همیشگی ملت ایران است. از سوی دیگر وزارت خارجه کشورمان آگاه است که مکانیزم شکایت نسبت به رفتارهای در نقض برجام به منزله حمایت از طرف ایرانی نیست و شرایط به نحوی دیگر در برجام چیده شده است که در این باره گفتنی ها بسیار است.