پیاده روی اربعین برای مدیران کشور کلاس درس آموزشی است/ اجتماع اربعین نشان داد که جوانان ما دین گریز نیستند

به گزارش سرویس فرهنگی پایگاه 598، در چند سال اخیر نه تنها جهان شیعه بلکه  دنیا  با یک واقعه منحصربه فردی با نام پیاده روی اربعین در عراق مواجه شده اند راهپیمایی که سیل عظیمی از جمعیت از نقاط مختلف با هر موقعیت و جایگاهی که دارند مشتاقانه راهی حرم اباعبدالله الحسین می شوند تا ارادت خود را به اهل بیت عصمت و طهارت نشان بدهند و این حرکت بزرگ و مهم دینی از ابعاد مختلف قابل بررسی است. دکتر غلامرضا جمشیدی ها، دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران و رییس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران می باشد. همچنین ایشان در حال حاضر مسئول کارگروه تحول علوم اجتماعی وزارت علوم،تحقیقات و فناوری هستند. دکتر غلامرضا جمشیدی ها مسئولیت راهنمایی چندین پایان نامه دوره های دکتری و کارشناسی ارشد جامعه شناسی را در دانشگاه تهران بر عهده داشته اند و از ایشان آثار متعددی در قالب کتاب و مقاله به چاپ رسیده است. فرصتی دست داد تا خبرنگار پایگاه 598 نظرات ایشان را درباره تاثیرات اجتماعی پیاده روی اربعین از منظر جامعه شناسی جویا شود که در ادامه می آید.

درابتدا بفرمایید اهمیت و جایگاه پاسداشت مراسم اربعین چیست؟

قبل ازاین مسئله باید به انقلاب اسلامی پرداخت که باعث احیای دین شد. زمانی که مدعیان روشنفکری دنیای مدرن، دین را افیون انسان می دانستند و می گفتند عصر دینداری سرآمده است و تعریف از انسان انسانی اقتصادی بود و جایی برای اینکه انسان با نام خدا و اسلامی کاری بکند نداشت با دم مسیحیای امام خمینی انقلاب اسلامی اتفاق افتاد؛ انقلابی متفاوت که پشتوانه آن اسلام بود و همان تفکری که امام حسین و عاشورا در ان نقش زیادی داشت پس اگر دراین امر دقتنداشته باشیم بقیه موارد  قابل فهم نیست. در احادیث و روایات متعدد از پیامبر نقل شده که فرموئدند حسین از من است و من از حسین  اینکه امام حسین از پیامبر است روشن است اما  اینکه  پیامبر از امام حسین جای تامل دارد در واقع امام حسین احیاگر دین جدخود بودند و اگر قیام عاشورا  نبود؛ شاید کلامی از پیامبر دیگر وجود نداشت عاشورا  اسلام ناب محمدی را زنده نگه داشت و انقلاب اسلامی هم براساس قیام عاشورا  الگو گرفت نواقصی اگر هست از خود ماست و نمی توانیم به این انقلاب و حرکت بزرگ نسبت بدهیم بنابراین واقعه عاشورا و اربعین امام حسین بسیار اهمیت دارد که باید پاسداشت شود و به ابعاد و تاثیرات آن توجه کرد.

از منظر جامعه شناسی این حرکت بزرگ چه تاثیراتی دارد؟

کارشناسان علوم اجتماعی که از رفتارهای جمعی حرف می زنند و نظریه پردازی کرده اند اصلا با چنین پدیده ای مواجه نشده اند که بخواهند تعریفی از آن داشته باشند اصولا جامعه شناسان رفتارهای جمعی را براساس نیازهای اولیه و احساسات و مادیات سنجیده اند  که بهترین شکل آن همان هرم نیازهای مازلو است هیچ جا به این اصل پرداخته نشده چون شناختی ندارند انها با توجه به تجربیات تاریخی خودشان نظریه ارائه کرده می کنند آنها چه می فهمند جمعیتی به این زیادی پای پیاده به عشق امام خود راهی هستند و رنج سفر را عاشقانه به جان می خرند تا امام قبر امام خود را زیارت کنند متاسفانه در داخل کشورمان هم هنوز کاری عمده و بنیادین دراین رابطه انجام نشده و شاهد نظریه ای مرتبط با این اتفاق مهم از سوی جامعه شناسان نبودیم.

در طول تاریخ  مشابه چنین  پدیده ای وجود نداشته است؟

درتاریخ بوده ولی در عصر کنونی که همه چیز را از دریچه علم و دانشگاه می بینند و مدعی بی طرفی هستند من ندیدم این پدیده بزرگ و مهم را مطالعه کنند و مبنای مطالعاتی از جوانب مختلف قرار بگیرد.

پیاده روی اربعین چه تاثیرات اجتماعی به دنبال دارد؟

اول اینکه انسان موجودی اجتماعی است و هرچه می کند خواه ناخواه متاثر از دیگران و نگاه آنهاست شما ببنید در جامعه  وقتی مردم را به دنیا طلبی و تجملات دعوت می کنیم و مدام تبلیغات متنوع داریم  کم کم نگاه و مسیر جامعه به همین سمت  سوق داده می شود حالا اگر همین اجتماع را به سوی دین و اعتقادات هدایت کنیم قطعا تاثیرگذار خواهد بود کما اینکه شما می بینید افراد با جایگاهها و موقعیتهای مختلف در پیاده روی اربعین حضور پیدا می کنند حتی اگر ظاهر موجه نداشته باشند ولی میل به پیاده روی اربعین دارند این نشان می دهند جوانان ما برخلاف دیدگاه بعضی نه تنها دین گریز نیستند، بلکه عاشق و علاقمند به دین و امام حسین هستند لذا اثرات اجتماعی این حرکت اعتقادی بسیار زیاد است و نباید از کنار آن ساده  گذشت این یک عمل اجتماعی مقبولی است که میتواند در جامعه بازتابهای مثبت زیادی داشته باشد. اصولا در جمعیتهای زیاد همیشه تخلفهای اخلاقی زیاد است چون نمی توانند همه افراد را کنترل کنند ولی شما می بینید دراین پیاده روی عظیم شیعیان از همه جای دنیا حضور دارند ولی بسیار نسبت بهم محبت میکنند و هرکس سعی می کند تا به زائر امام حسین خدمت کند این مسئله در کدام دیدگاههای جامعه شناسان تا به حال بوده است ؟!

آیا می تواند به نوعی قدرت نمایی شیعیان باشد؟

بله قطعا همین طور است داعش که مانند غده سرطانی به جان مردم افتاده است درچنین روزی با این حجم بالای جمعیتی می ترسد  و جرات ظهور و بروز ندارد زیرا می بیند که دیانت و تشیع ، تنها نیست و قدرت بالقوه و بالفعل دارد کافی است این احساسات را برنگیزد دودمان آنها برباد می رود در واقع در پیاده روی اربعین ظرفیت بالایی ایجاد میشود که بسیار اهمیت دارد.

از نظر اقتصادی نیز آیا  میتوان چنین پدیده بزرگ را بررسی کرد؟

بله چون فشار و بار مالی بر دولت تحمیل نمی کند همه هزینه ها را مردم خودشان با کمال میل و رغبت می پردازند آنها عاشقانه هر چه دارند در این مسیر ارزشمند هزینه می کنند این همان اصل مهم اقتصادی در جامعه شناسی است که باید به آن دقت کرد اینکه می توانیم زیرساختهای اقتصادی را با همین شیوه های سنتی درمان کنیم و به جای اتکا به مکاتب شکست خورده که ثابت کرده اند هیچ نتیجه  مطلوبی نداشته اند از این شیوه های مردم استفاده کنیم همان طور که گفتم این پدیده از ابعاد مختلف قابل بررسی است و باید از آن استفاده مطلوب برد.

چطور می توانیم از این ظرفیتها که شما مطرح کردید به نفع احسن استفاده برد و در عمل پیاده سازی کرد؟

این به عهده برنامه ریزان مدیران است که از این فرصت مغتنم بهره ببرند حتی شده خودشان هم بیایند در میان این سیل جمعیت و با نگاه محققانه و کارشناسانه ابعاد را بررسی کنند اینجا کلاس درس آموزشی است که هر گوشه ای از آن آموزنده و کاربردی است.

آیا می توانیم از این ظرفیت بزرگ برای تمدن سازی اسلامی استفاده ببریم؟

تمدن اسلامی اصل اول اقتدار دولت است تا دولتی اسلامی نباشد نمی تواند یک تمدنی سازی اسلامی داشته باشد و البته این تمدن سازی که شما مطرح کردید ابعاد مختلف دارد افراد زیادی از نقاط دور و نزدیک پای پیاده حضور دارند دراین مدت با هم همنوایی می کنند این خیلی مهم است و به عهده کارشناسان حوزه های مختلف است تا با دقت فضای موجود را رصد و مطالعه کنند.

یکی از مباحثی که وجود دارد قومیت گرایی است همان مثل معروف انگلیسی تفرقه بینداز و حکومت کن حالا دراین  پدیده بزرگ اعتقادی افراد از قومیت ها و نژاد متفاوت حضوردارند آیا می تواند نقشه دشمنان را خنثی کند و از نظر جامعه شناسی باعث وفاق افراد شود؟

به نظر من بهترین کار همین مسئله است زیرا در تاریخ  ما قومیت های مختلف از کرد و لر و عرب و عجم با هم زندگی مسالمت آمیزی داشته اند و درگیرنبوده اند همیشه یک عامل خارجی در تفرقه تاثیر داشته که دستکاری می کرده ما در جامعه شناسی  می گوییم برساخت کرده است وگرنه قومیتها و ادیان مختلف خودشان با هم مشکلی نداشته اند ولی میبینیم در پیاده روی اربعین اصلا توجهی به تفاوت قومیت نمی شود همه یک هدف را دنبال می کنند و با هم احساس همنوایی و نزدیکی دارند این همان چیزی است که توطئه قدیمی دشمن را خنثی کرده است.

از منظر جامعه شناسی چه چیز این اتفاق  بزرگ جذابیت بیشتری دارد؟

بحث رفتارهای جمعی است. در جامعه شناسی انقلاب این پدیده غیرقابل توجه است .کمتر جمعیتی را دیده اند که بدون تخلف و درگیری و دزدی و امثالهم باشد و برعکس دراین انبوه چندین میلیونی جمعیت زوار اربعین، متانت و آرامش و همنوایی بین افراد وجود داشته باشد این در نگاه جامعه شناسی بسیار خاص و شگفت انگیز است اصلا گنجایش ذهنی آنها قابل فهم  چنین مسئله مهمی نیست.

پیشنها شما برای بهره برداری از چنین فضای تاثیرگذار با ابعاد گسترده چیست؟

نکته اول اینکه دیدن این منظره یک دنیا درس و تجربه دارد من فکر می کنم شاید همان صرف دیدن مهم باشد باید از ابعاد مختلف تصویربرداری و منوگرافی شود و نکته دوم بردن دانشجویان در مقاطع مختلف است تا فعالیت های تحقیقاتی و پایان نامه های خود را با توجه به این پدیده بنویسند. چند سال پیش چند دانشجو داشتم که  مطالعات مردم شناسی خود را در این مراسم پیاده روی اربعین دنبال کردند  که به نظرم سوژه جالب و قابل تاملی بود ما باید کارهای تحقیقاتی و مطالعاتی دانشگاهها را به این سمت و سو هدایت بدهیم که هم باعث تاثیرات فردی بر دانشگاهیان می شود و هم تاثیرات اجتماعی از فعالیتهای تحقیقاتی وم مطالعاتی آنها می گردد  زیرا همه ابعاد این مراسم قابل مطالعه است حتی همان پذیرایی عراقی ها از زائران با اینکه خودشان جنگ زده هستند و شرایط خوبی ندارند  اما عاشقانه و از سر دل از زوار حرم امام حسین پذیرایی می کنند و در خدمت آنها هستند. باید همه این  نکات مطالعه شود زیرا در سطح وسیع اجتماعی تاثیرگذار و آموزنده است