چهار خوانی به نام گمرک؛ چالشی به نام ترخیص

 براساس قوانین موجود در ایران هر فرد یا سازمانی که قصد وارد یا خارج کردن جنس یا محصولی را داشته باشد باید اظهارنامه ای تنظیم و آن را به مراجع گمرکی تحویل دهد. با تکمیل این فرم می توان گفت، کار شروع شده و باید اظهارکننده اسنادی مبنی بر ادعای خود در آن اظهارنامه به گمرک ارائه دهد. این مدارک به ترتیب عبارتند از:

1 ـ سیاهه خرید (ریز اجناس و محصولات خریداری شده یا فروخته شده همراه با قیمت)

2 ـ گواهی مبدا (اطلاعات مربوط به کشور سازنده و فرستنده محصول)

3 ـ اسناد بانکی (اسنادی ازجمله LC یا پرداخت های صورت گرفته)

4 ـ سایر مجوزها (برخی محصولات باید استانداردها و تائیدیه های خاصی داشته باشند) که در این مرحله، اظهارکننده ملزم به ارائه آنهاست.

تقسیم بندی کالاها

قبل از این که در باره مدارک و ملزومات انجام کار بگوییم، بد نیست کمی درباره انواع کالاهای وارداتی یا صادراتی کشورمان بدانیم چون این موضوع خود شامل سه تقسیم بندی اساسی است که می تواند تعیین کننده ادامه راه اظهارکننده باشد. از این رو مطابق با قانون و مقررات صادرات و واردات کالاها در ایران، همه محصولات به سه گروه عمده تقسیم بندی خواهند شد:

1 ـ کالاهای مجاز: این کالاها شامل آن دسته از محصولات هستند که با رعایت قوانین، مانعی برای ورود یا خروج آنها نیست.

2 ـ کالاهای مشروط: این گروه از محصولات شامل کالاهایی هستند که اظهارکننده با کسب مجوز قانونی می تواند نسبت به ورود یا خروج آنها از مرزهای کشورمان اقدام کند.

3 ـ کالاهای ممنوعه: این گروه از محصولات به طور کلی به دلیل مسائل شرعی یا حتی منافع ملی ممنوع اعلام شده است و هیچ راهی برای ورود قانونی آنها به بازار نیست. لازم به یادآوری است، این تقسیم بندی کالا هنگام ترخیص کالا به مسیرهای ترخیصی نیز تعبیر می شود که می توان آنها را متناسب با کالاهای تقسیم بندی شده، در مسیر سبز، مسیر زرد و در نهایت مسیر قرمز تعبیر کرد.

اکنون با شناخت کافی از کالاهای مجاز، مشروط یا غیرمجاز می توانیم با انتخاب مناسب کالا نسبت به آغاز مراحل ترخیص کالا اقدام کنیم و اینجاست که به قول معروف، خوان ها به سراغ ما خواهند آمد و باید یک به یک با دقت هر یک از آنها را برای رسیدن به مرحله بعدی پشت سر بگذاریم.

خوان اول: ثبت اطلاعات

در این مرحله مالک کالا یا وکیل قانونی وی باید به بخش ورود اطلاعات در سایت گمرک مراجعه و با دریافت فرم های اولیه به تکمیل اظهارنامه اقدام کند. پس از تکمیل اظهارنامه اولیه و تحویل آن به قسمت ورود اطلاعات، اظهارنامه وارد سیستم می شود‏. یکی از مهم ترین کارهایی که در این مرحله باید از سوی اظهارکننده صورت بگیرد، محاسبه ارزش محموله موردنظر برای ترخیص است. این محاسبه باید با آنچه سیستم رایانه ای محاسبه می کند یکسان باشد. پس از این مرحله و ذخیره صحیح اطلاعات، شماره ای با عنوان شماره ذخیره تعیین و برای برگه مورد نظر مستند می شود.

پس از صدور این شماره، تمام مراحل انجام تشریفات گمرکی براساس این شماره صورت می گیرد و در نهایت اظهارنامه پرینت شده همراه مدارک و مستندات (در صورت لزوم) به صورت دستی به صاحب کالا یا نماینده قانونی وی تحویل داده می شود تا کار در مرحله بعدی شروع شود. فراموش نکنید در صورت وجود هر گونه مغایرت یا اشکال ممکن است در مراحل بعدی دچار دردسر شوید. بنابراین بهتر است قبل از شروع مرحله بعدی تمام اطلاعات را مورد بررسی قرار دهید. این در حالی است که اگر تغییراتی اعمال کنید شماره ای جدید به شما تعلق خواهد گرفت و از این پس شماره دوم مبنای کار خواهد بود.

خوان دوم: پذیرش اظهارنامه

در خوان دوم، اظهارنامه چاپ شده همراه با مستنداتی که مورد نیاز است مورد بررسی قرار می گیرد و در صورت کامل بودن (براساس کدهای مندرج در متن اظهارنامه و فیش های بانکی) عملیات پذیرش و ثبت یا همان کوتاژ انجام خواهد شد. در این مرحله، مسئولیت صحت و تطبیق تمام اطلاعات و مندرجات در مدارک به عهده اظهارکننده خواهد بود و باید در مقابل آن پاسخگو باشد.

با ثبت اظهارنامه از نظر گمرک کالای مورد نظر، اظهار شده تلقی می شود و فرآیند بررسی و ترخیص آن آغاز خواهد شد. برای این مرحله، تمام مدارک به جز فیش های بانکی به برگه اظهارنامه ضمیمه شده و لاک و مهر خواهند شد. از اینجای کار مراحل کنترل کالا در بخش ارزیابی آغاز می شود یعنی وارد خوان سوم شده اید. لازم به یادآوری است شماره ثبت اظهارنامه باید به صورت دستی در قسمت (الف) نوشته شود. در این مرحله ارزیاب کالا مشخص می شود و باید برای کنترل مدارک را به وی ارائه کنید.

خوان سوم: ارزیابی و کنترل گمرک

پس از انجام مراحل رایانه ای و لاک و مهر شدن مدارک کاغذی، نوبت بازرسی فیزیکی کالاست که برای این کار باید تمام مدارک را به ارزیاب تعیین شده تحویل داد تا وی قبل از هرکاری صحت و تکمیل بودن مدارک را چک کند. برای تائید این مرحله ارزیاب محل مخصوص را امضا و مهر خواهد کرد و مدارک به کارشناس سرویس ارزیابی تحویل داده خواهد شد.

در این مرحله، ارزیاب تمام موارد مورد نظرش را با آنچه در اظهارنامه مشخص شده، از طریق سیستم کنترل خواهد کرد و شماره ای را برای آن در نظر می گیرد که باید در قسمت (ب) فرم مربوطه به صورت دستی درج و امضا شود. در این مرحله گاه نیاز به تغییر برخی داده هاست که این تغییرات منجر به صدور اظهارنامه ای جدید برای شما خواهد شد. بنابراین اگر اظهارنامه متمم برای شما صادر شود، احتمالا اعداد و ارقام قابل پرداخت شما بابت حقوق گمرکی تغییر خواهد کرد.

خوان چهارم، پرداخت و ترخیص

در این مرحله پس از ارزیابی سیستم و امضای اظهارنامه توسط رئیس سرویس ارزیابی، تمام مدارک به صندوق تحویل داده خواهد شد. در این مرحله متصدی، تمام مدارک را از طریق سیستم دوباره بررسی و مبالغ محاسبه شده را در خانه 47 اظهارنامه ثبت می کند. سپس فیش یا فیش های مربوط به بانک از اظهارنامه جدا و دستور چاپ پروانه گمرکی صادر خواهد شد. پروانه صادر شده را مسئول صندوق مهر و امضا کرده، شماره را در دفتر مخصوصی ثبت می کند. در این مرحله از صاحب کالا یا نماینده قانونی وی، رسیدی مبنی بر تحویل پروانه گمرکی دریافت می شود و اصل پروانه را به او خواهند داد. این پروانه در واقع پایان کار است و باید برای خروج کالا به انبار جهت بارگیری (در صورت نیاز) و در خروج مراجعه کنید. فراموش نکنید این پروانه یا همان برگ سبز گمرکی همواره بیانگر آن است که این کالا کاملا قانونی وارد کشور شده و هیچ منع قانونی برای فروش یا استفاده از آن نیست. بنابراین نسبت به نگهداری و حفظ آن کوشا باشید.

گمرک و چالش زمان

با وجود تمام این مراحل، یکی از چالش های بزرگی که در گمرک ایران وجود دارد، چالش زمان ترخیص کالاست. در تمام دنیا برای تسهیل تجارت، حذف دخالت انسان در ترخیص کالا به منظور کاهش هزینه ها بخصوص مبارزه با فساد مالی ناشی از تمایل به کم پرداختن مالیات و حقوق گمرکی، به گونه ای برنامه ریزی شده که با کاهش کاغذ بازی ها، الکترونیکی کردن امور و قراردادن کارها بر اصل اعتماد، سرعت ترخیص کالا به شدت افزایش یابد. حتی در برخی گمرکات هنوز کشتی به گمرک مستقر در بندر نرسیده، به طور الکترونیک مدارک را ارسال می کنند وبعد از بازرسی کوتاهی از طریق دستگاه های ایکس ری برای کنترل، کار ترخیص انجام می شود. بر این اساس متوسط زمان ترخیص کالا در جهان بین یک تا سه روز است، اما در ایران این زمان بین یک هفته تا یک ماه طول می کشد و همین موضوع چالشی برای تجارت کشور به حساب می آید. البته درچند سال اخیرگمرک تلاش کرده با راه اندازی پنجره واحد الکترونیکی، کار ترخیص کالا را تسریع کند، اما هنوز در مراحل اولیه هستیم.

ماجرای تعرفه ها

یکی دیگر از چالش های گمرک در ایران، تعدد و پیچیدگی تعرفه های ترخیص کالا برای واردات است. دکتر مسعود کرباسیان، رئیس کل گمرک ایران در این باره به جام جم می گوید: در بخش صادرات، چون کشورها تشویق هر چه بیشتر را مد نظر دارند، بجز موارد خاص که مثلا موجودی کالا در داخل کشور کم باشد، تعرفه موضوعیتی ندارد، اما این بخش واردات است که تعرفه ها در آن خودنمایی می کند. وی افزود: تعدد، پیچیدگی و ناکارآمدی کتاب مفصل تعرفه های گمرکی ایران و تعاریف کوتاه و مبهم انواع کالاها و همچنین حضور پررنگ ارزیاب های انسانی، باعث شده برخی سودجویان با جابه جایی ردیف تعرفه یک کالا بتوانند در میزان حقوق و عوارض گمرکی آن دست ببرند. وی تصریح کرد: در سایر کشورهای دنیا این چالش را با کاهش شدید حجم طبقات تعرفه ای حل کرده اند، به طوری که در بسیاری کشورها فقط دو تا سه طبقه تعرفه ای وجود دارد، حال آن که در ایران حدود 17 طبقه تعرفه ای به همراه شمار زیادی زیرردیف داریم که محل سوءاستفاده را بسیار باز گذاشته است. کرباسیان گفت: این چنین است که گمرک به همراه سازمان توسعه تجارت و کمیسیون های تخصصی در حال کاهش طبقات تعرفه ای است، اما برای این موضوع هم راهی طولانی و دشوار در پیش است.

روش های گمرکی در ترکیه

براساس قوانین کشور ترکیه، مالک کالا مسئول اظهار تمامی اطلاعات مربوط به کالا به گمرک شناخته می شود. ترکیه در سال 1990 میلادی، سیستم دریافت مجوز برای واردات را لغو کرده است؛ بنابراین واردات همه کالاها به استثنای برخی کالاهای منتخب و ممنوع آزاد است. دولت ترکیه برای محصولاتی که قرار است به صورت موقت (صادرات مجدد و محصولات نمونه) وارد خاک ترکیه شود هیچ گمرکی درنظر نمی گیرد و واردکننده موظف به خروج مجدد آن پس از انجام فرآوری یا تکمیل آنهاست.

آستانه معافیت گمرکی در ترکیه به میزان 30 کیلوگرم یا 75 یورو تعیین شده است، اما این آستانه توسط هر فرد تنها پنج بار در سال قابل استفاده است و بیش از آن، روند تجاری به خود خواهد گرفت. در این کشور میانگین عوارض گمرکی با به اجرا درآمدن ارتباط تجاری ترکیه با اروپا، کشورهای منطقه دریای سیاه، آمریکا و سازمان تجارت جهانی به جز در محصولات کشاورزی از صفر تا 10 درصد تعیین شده است هرچند این ارقام شامل مالیات بر ارزش افزوده نیست و این مالیات (با در نظر گرفتن قیمت فاکتور CIF) جداگانه محاسبه خواهد شد.

این کشور برای سهولت در روند تجارت میان کشورها سعی دارد با امضای قراردادهای تجارت ترجیحی، تعرفه های گمرکی خود را با اجرای زمان بندی طی پنج سال آینده از 10 درصد به 5 درصد کاهش دهد.

براساس اعلام گمرک ترکیه، زمان ترخیص کالا در صورت تکمیل بودن مدارک، حداکثر سه روز کاری تعیین شده است؛ هرچند بیشتر کالاها با استفاده از سیستم ثبت و کارشناسی رایانه ای در حداقل زمان یعنی همان یک روز از در خروج گمرکات ترکیه خارج می شوند. مهم ترین نکته درباره قانون گمرکی ترکیه این است که تعدد تعرفه در این قانون جایی ندارد و تعداد تعرفه های گمرکی این کشور کمتر از تعداد انگشتان یک دست است که به عقیده بسیاری از کارشناسان، همین موضوع در تسریع خروج و روند واردات، کمک شایانی کرده است.