آشنایی با واکسن ها

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ،  در بسیاری از بیماری هایی که از ویروس پدید می آیند ، اگر انسان یکبار آن بیماری را بگیرد و خوب بشود دیگر در برابر آن مصونیت پیدا می کند . مثلاً آبله ، سرخک و آبله مرغان از بیماری هایی هستند که اگر یک بار انسان آنها را بگیرد ، برای همیشه از آنها مصونیت پیدا می کند . یعنی دیگر آنها را هرگز نخواهد گرفت .

اما بیماری های دیگری مانند آنفولانزا ممکن است چند بار به سراغ به سراغ انسان بیایند .پس برای رهایی از چنگ انها می آیند و به طور مصنوعی در انسان مصونیت ایجاد می کنند .

بدین طریق که ویروس ضعیف شده آن بیماری را به بدن تزریق کرده ، انسان را دچار یک حالت خفیفی از آن بیماری می نمایند. ولی چون این بسیار ضعیف است، انسان به زودی بهبودی می یابد و پس از بهبودی کامل برای یک مدت طولانی در برابر آن مرض ، مصونیت می یابد .
واکسن زدن یعنی تزریق ویروس ضعیف یک بیماری به بدن.

واکسن دارای میکرب بیماری است که البته آنرا ضعیف و بی آزار ساخته اند واکسن از پی تزریق در بدن انسان « پادزهر » درست می کند که با ویروس بیماری وارد نبرد می شوند و آنها را خنثی میکنند .

طرز ساختن واکسن چگونه است ؟

واکسن را اینگونه میسازند : نخست حیوانی را عمداً دچار بیماری مورد نظر می کنند . سپس ویروس آن بیماری را از بدن حیوان مزبور جدا می سازند .

مجدداً این ویروس را به حیوانی دیگر تزریق می کنند و پس از بیمار شدنش ، باز ویروس را از بدنش جدا می سازند . آنقدر این عمل را تکرار می کنند تا به قدری ویروس ضعیف گردد که اگر آنرا به بدن انسانی تزریق کنند نه تنها او را بیمار نکند، بلکه برایش مصونیت هم پدید آورد .

راه دیگر واکسن سازی این است که آن را از ویروسهای مرده یا بی فعالیت به دست می آورند .

با تزریق این نوع واکسن بدن مشغول ساختن پادزهر می شود و خود را آماده دفاع در برابر میکر وب اصلی می کند .برای بیماری خواب و آنفولانزا از این روش استفاده می کنند . و بالاخرهگاهی هم خود ویروس را بی آنکه ضعیفش گردانند از راه پوست به بدن تزریق می نمایند . آنگاه چون ویروس از راه غیر طبیعی وارد بدن گردیده ، باز در آن ایجاد مصونیت میکند .

عملکرد واکسن در بدن:

واکسنها، علاوه بر تولید فعال پابتنهای در گردش ، درموارد خاص، ودر هنگام بروز آلودگیهای بعدی سریعاً موجب واکنش لیمفوسیتها گردیده و دستگاه حساس ایمنی را طوری سامان می دهد که میتواند نسبت به حمله اجرام خارجی واکنش سریع نشان دهد ، این نوع واکنش را پاسخ یاد اور یا خاطره ای می نامند . برای سهولت امر، می توان واکسنها را به دودسته مشخص تقسیم نمود:

الف) واکسنهای باکتریایی
۱) واکسنهای زنده تخفیف حدت یافته : ب. ث . ژ
۲)  واکسنهای کشته:سیاه سرفه، حصبه ،وبا
۳)  نازهر(توکسوئید): دیفتری، کزاز
۴)  واکسنهای پلی ساکاریدی: مننگوکوکسیC , A ،پنوموکوکسی
ب) واکسنهای ویروسی
۱) واکسنهای زنده تخفیف حدت یافته: فلج اطفال خوراکی، سرخجه ،سرخک، اوریون، تب زرد
۲) واکسنهای کشته کامل: انفولانزا ، فلج اطفال تزریقی ، هاری
۳) واکسنهای کشته( بخشی از پادگن) : هپاتیت ب

توکسوئیدها فقط در قبال اگزوتوکسینها ایجاد ایمنی می کنند و کیفیت انها به لحاظ خلوص و قابلیت انحلال پادگن بسیار عالی است . ایمنی خلطی حاصل از آنها نیز به سادگی قابل اندازه گیری است .

در واکسنهای باکتریایی که از یاخته کامل استفاده می شود ، پادتنهایی تولید می شوند که بعضی از آنها احتمالاً جرء اپسونینها هستند. این واکسنها نقش یک ادجووان (یاور ) را دارند و همراه با دیگر واکسنها موجب افزایش پاسخ ایمنی می شوند.

در مورد ب .ث . ژ وضعیت فرق می کند ، این واکن بیشتر ایجاد ایمنی سلولی می کند و پادتن خلطی قابل اندازه گیری تولید نمی نماید .این حالت از ایمنی سلولی همراه با افزایش حساسیت تاخیری است که از طریق آزمون حساسیت به توبرکولین اندازه گیری می شود.
واکسن آبله (ویروس واکین ) که قدیمی ترین واکسن ویروسی است، پس از تزریق به انسان به علت قرابت پادگنی ، ایجاد ایمنی علیه آبله (ویروس واریول ) می کند. ایمنی واکسن عمدتاً از نوع سلولی است و بطور کلی پاسخ پادتنی ضعیف است.

استفاده از واکسنهای زنده تخفیف حدت یافته در افراد مبتلا به نقص دستگاه ایمنی سلولی رسماً ممنوع است .

سایر واکسنهای ویروسی زنده یا تخفیف حدت یافته ،ایجادایمنی خلطی همراه با پادتنهای در گردش می کنند که به روش های متداول سر مشناسی نظیر سرونوترا لیزا سیون ، واکنش ممانعت از هم اگلوتیناسیون ، بررسی ایمنی به کمک مواد رادیوایزوتوپ ، الیزاو غیره قابل اندازه گیری است. آزمونهای افزایش حساسیت تاخیری بعضاً دال بر ایمنی با واسطه سلولی است .

بعضی واکسنها نظیر واکسن خوراکی فلج اطفال یا واکسنهایی که از طریق بینی تجویز می شوند ، علاوه بر ایمنی خلطی ، ایجاد ایمنی موضعی می نمایند و به دنبال آن ایمونوگلو بولین نوع A تولید می شود که موجب ایمنی موضعی بسیار قوی خواهد شد و از دخول ویروس از طریق ان مجاری جلو گیری خواهد کرد. نهایتاً، واکسنهای مننگوکوکسی C ,A ، و پنوموکوکسی پلی والان براساس نوع کپسول وپلی ساکارید موجود در واکسن ، ایجاد پادتن اختصاصی می نمایند.

عوارض واکسیناسیون:

عوارض متعددی تاکنون برای واکسن‌ها گزارش شده است که شایع‌ترین آنها عوارض محل تزریق بصورت تورم و حساسیت و درد موضعی است که گاهی با درجات خفیفی از تب نیز همراه می‌شود.

این عوارض اغلب در طی ۲۴ ساعت اول بعد از تزریق ظاهر شده و معمولاً درکودکان بارزتر و میزان تب کودک نیز بالا است. در دنباله تزریق واکسن سیاه سرفه بندرت ممکن است کودک دچار آنسفالیت شود. این عارضه معمولاً چند روز پس از تزریق این واکسن بصورت بیقراری، تشنج اختلال رفتاری و تغییر سطح هشیاری خودنمائی می‌کند. هرگاه بعد از تزریق واکسن ثلاث کودک تب بالا، تشنج، و گریه‌های شدید و طولانی بیش از ۳ ساعت داشته باشد ، در نوبت‌های بعدی از واکسن دوگانه استفاده می‌شود.

یکی از عوارض بسیار نادری که بویژه با گونه شماره ۳ ویروس قطره فلج اطفال ممکن است پیش آید پیدایش شکل فلجی بیماری است.شیوع این عارضه دربالغین کمی زیادتر از کودکان می‌باشد، بدین جهت تجویز همگانی قطره ضد فلج کودکان در سنین بالای ۱۸ سال توصیه نمی‌شود.

هرگاه به فردی با نقص ایمنی قطره ضد فلج تجویز شود خطر پیدایش اشکال فلجی بیماری افزایش پیدا می‌کند.

در حاملگی تزریق واکسن‌های ویروسی زنده بعلت احتمال انتشار آنها به جفت و جنین ممنوع می‌باشد.

 امید است با پیشرفتهای که در تکنیک‌های بیولوژی ملکولی پیدا شده است بتوان در آینده واکسن‌هایی با عوارض هر چه کمتر تهیه نمود.

 به دنبال تزریق واکسن توام عوارض موضعی ا ز قبیل قرمزی محل تزریق ، حساسیت موضع ، و گاهی واکنشهای عمومی مانند تب ، سر درد ، و گاهی ظهور بثوراتی در سطح بدن مشاهده می شود اما این واکنشها به زودی مرتفع می گردند . در موارد نادری به دنبال تزریق واکسن توام ضد دیفتری- کزاز ناراحتی های کلیوی و عصبی دیده شده است . در چنین حالاتی تزریق های بعدی انجام نمی گیرند . بایستی همواره آدرنالین یک در هزار در دسترس تزریق کنندگان واکسن باشد تا اگر عارضه آنافلاکسی پیش آمد بلافاصله بمصرف برسد .

 همچنین ناراحتیهای مغزی قابل توجهی که ناشی از تزریق جزء سیاه سرفه اواکسن سه گانه است به ندرت ذکر شده ، اگر ناراحتی عصبی ویا تشنجی کودک ظرف ۲ روز پس از تزریق مشاهده شود ، نشان ایجاد ناراحتی به علت واکسن سیاه سرفه است در این صورت دنباله ایمن سازی را با واکسنهای دو گانه ضد دیفتری ، کزاز خردسالان یا بزرگسالان بسته به سن شخص ادامه می دهند و به این کودک دیگر واکسن سیاه سرفه نباید تزریق شود .