الاکلنگ بازی سیاست و رشد علمی کشور/ افت شتاب علمی +سند

به گزارش پایگاه 598، وزارت علوم دولت یازدهم پس از گذشت دو سال از آغاز دولت، کماکان یکی از چالش برانگیزترین و پرحاشیه ترین وزارتخانه‌ها به شمار می‌رود.

اداره برخی از قسمت های این وزارتخانه توسط نیروهای افراطی و ایجاد تنش ها و درگیری های بی حاصل و مغرضانه سیاسی، وزارت علوم را به یکی از خبرسازترین وزارتخانه ها در دو سال اخیر تبدیل کرده است.

عدم سیاست گذاری و اهتمام به مسائل علمی، اولویت یافتن مسائل سیاسی و حاشیه ای، بحران سازی علیه بورسیه‌ها، دروغ سازی در مورد نهادهای نظارتی، مصاحبه های بی مبنای مسئولین، افشای اسناد دولتی، پاداش چند ده میلیونی، نامه نگاری های رفت و برگشتی، برنامه ریزی برای عدم جذب و اعلام عدم نیاز به بورسیه ها، درگیری با کمیسیون آموزش مجلس و نافرمانی از آرای کمیسیون اصل نود از جمله اخباری است که در دوسال گذشته از سوی وزارت علوم منتشر شده است.

در تاریخ جمهوری اسلامی ایران، تاکنون وزارت علوم در هیچ برهه زمانی تا این حد وارد حاشیه‌ها نشده و خبرساز نبوده است. مروری بر اخبار و تیترهای موجود در رابطه با این وزارتخانه در دو سال اخیر نشان از واقعیت این موضوع و فاصله گرفتن وزارت علوم از رسالت اصلی خود دارد.

حاشیه‌های وزارت علوم باعث شده است که کشور در پیشرفت علمی دچار مشکلاتی شود، وضعیت علمی و تولید مستندات هر کشور به صورت سالیانه توسط سایت‌های مرجع جهانی معتبر از جمله Scimago (وابسته به اسکوپوس و کمپانی الزویر) و Thomson Reuters  گزارش می شود و امکان آمارسازی و ارائه گزارش‌های ناصحیح در این زمینه وجود ندارد.

در ادامه به بررسی وضعیت علمی کشور در سال 2014 پرداخته و عملکرد این سال نسبت به سال 2012 سنجیده می‌شود. فاصله دو ساله برای مقایسه، به دلیل درک پیشرفت دوساله وزارت علوم در جهت تحقق اهداف اصلی خود آورده شده است. این مقایسه بر مبنای رنکینگ Scimago بر مبنای نمایه Scopus است.

* ایران در سال 2014:

ایران در سال 2014 با تولید 39 هزار و 573  مستند علمی در تمامی رشته ها در رتبه شانزدهم جهان ایستاده است. این در حالی است که کشور در سال 2012 (دو سال قبل ) تعداد 40 هزار و 180 مستند علمی، تولید کرده بود.

تعداد تولیدات علمی ایران در سال‌های مختلف (2014-1996) درجدول ذیل آمده است.

تولیدات علمی در سال 2014 نسبت به سال 2012 به میزان 1.51درصد افت داشته است. این بدان معناست که کشور در دوسال گذشته علاوه بر از دست دادن شتاب در رشد علمی، دچار عقبگرد جدی نیز شده است.

به نظر می‌رسد شتاب علمی کشور در جهت منفی در دو سال گذشته در حال افزایش است.

با توجه به اینکه مستندات علمی کشور در دو وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت تولید می‌شوند، نمی توان آمار کلی را مبنای قضاوت یک وزارتخانه در نظر گرفت و باید به صورت رشته ای و در رشته های مرتبط با هر وزارتخانه موارد مورد بررسی قرار گیرد. از این رو رشته های مرتبط با وزارت علوم در ادامه مورد بررسی قرار می گیرد. 

در قسمت فنی مهندسی وضعیت رشد علمی کشور در Scimago، تاسف بار و ناراحت کننده است. در سال 2014، در زمینه مهندسی ایران با تولید 9 هزار و 356 محتوا در رتبه 15 ایستاده است.

این در حالی است که در سال 2013، ایران با تولید 9 هزار و 413 مستند علمی ، رتبه 14 جهان را در اختیار داشته است.

در سال 2012 ایران با تولید 9 هزار و 717 مستند علمی، جایگاه 13 جهان را در اختیار داشته است. گذشت زمان دو ساله علاوه بر کاهش مستندات و مقالات در زمینه مهندسی، باعث کاهش رنک جهانی ایران نیز شده است.

نمودار ذیل نشان می دهد که به لحاظ کیفی و در نظر گرفتن استنادات نیز، ایران در دو سال اخیر وضعیت نامطلوبی را تجربه کرده است.

تمام داده‌های بالا به شکل مختصر در رشته مهندسی در جدول ذیل نمایش داده شده است. در این زمینه ایران با افت بیش از 3.5 درصدی، عملکرد غیر قابل قبولی را در این نمایه ارائه کرده است.

با توجه به عدم امکان ارائه تمامی داده‌ها، پیشرفت مربوط به رشته‌های مختلف به صورت جدول به اختصار در ادامه می‌آید.

در رشته‌های مرتبط با Computer scienceنیز کشور در حوزه مستندات در دو سال اخیر به میزان  12.22 درصد افت را تجربه کرده است.

افت بیش از ده درصد در یکی از مهمترین علوم کشور، نشان از بی توجهی و بی برنامگی مسئولان در توجه به اهداف و ضروریات کشور در حوزه علم و فناوری است.

در حوزه علمی اقتصاد و امور مالی نیزکشور در دو سال گذشته وضعیت تاسف باری را تجربه کرده است.

پیشرفت علمی کشور در طول دو سال در حوزه علمی اقتصاد و امور مالی، بیش از 25 درصد افت داشته است که قابل باور و تصور نیست.

در حوزه مربوط به علوم ریاضی نیز کشور افت بیش از 3 درصدی را در طول دو سال تجربه کرده است.

در حوزه هنر و علوم انسانی نیز وضعیت بسیار نامطلوبی در دو سال اخیر حاکم بوده است به نحوی که تولید مستندات در این حوزه بیش از 7 درصد افت داشته است. این حوزه در کنار مهندسی از مهمترین حوزه های فعالیت وزارت علوم است که متاسفانه در هر دو، افت علمی کشور در دوسال گذشته مشهود است.

در حوزه کشاورزی و علوم زیستی نیز عملکرد متولیان امر ناکافی و نامطلوب بوده است و کارنامه مردودی آنها در افت علمی بیش از 1درصد کشور طبق اطلاعات موثق مندرج در Scimago بر مبنای نمایه Scopus  قابل رویت است.

در تولید محتواهای علمی چندرشته ای (Multidisciplinary) نیز وضعیت کشور نسبت به دو سال گذشته، نه تنها مطلوب نیست که طبق آمار این سایت(Scimago)، مایوس کننده است.

در این نوع اسناد علمی، افت علمی کشور تکان دهنده بوده و در طی دو سال، کشور بیش از 65 درصد افت علمی داشته است.

پیشرفت خیره کننده علمی کشور در سالهای 2004 تا 2012، ایران را به یک مدل ارزشمند در توسعه علم و فناوری در جهان تبدیل کرد و طبق مقالات و مستندات موجود، احتمال های زیادی برای حضور ایران در بین 10 کشور برتر جهان مطرح شد.

اما متاسفانه سیاسی شدن مهمترین متولی تولید علم و فناوری در کشور و ارائه آمارهای ناصحیح و غیر مرتبط در این زمینه، باعث از دست رفتن یکی از مهمترین دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در جهان شد.

این مساله تا جایی پیش رفت که وزیر علوم در برنامه تلویزیونی ضمن تکذیب افت علمی کشور، قصد داشت اصلاح داده های اسکوپوس را از طریق معاون پژوهشی وزارتخانه دنبال کند.

بنابراین به نظر می رسد پیگیری منویات مقام معظم رهبری در تلاش برای افزایش شتاب علمی کشور با وضعیت موجود در وزارت علوم و عملکرد دو ساله آن به هیچ عنوان همخوانی ندارد و هیچ یک از نهادهای مرتبط و دلسوز نیز تا کنون در این زمینه ورود نکرده اند.

سیاسی کاری و فرار از رسالت اصلی در وزارت علوم، اصلی ترین علت افت علمی کشور در دو سال اخیر است. شتاب منفی تولید علمی کشور را تنها می توان با انسجام سازمانی و فراهم کردن شرایط لازم در وزارت علوم و دانشگاه ها به وجود آورد.

بازی سیاست در وزارت علوم و پرداختن به مسائلی مانند قضیه بورسیه ها علاوه بر این که باعث ظلم به ده‌ها هزار خانواده مظلوم شد، تمام انرژی و پتانسیل وزارت علوم را در 20 ماه گذشته به خود معطوف کرد و اشتباهات فردی دو یا سه نفر در اصلی کردن این داستان های سیاسی و بی مبنا، کل مجموعه وزارت علوم را به یک فضای سیاسی و جناحی تبدیل کرد.

تصویب مصوبه ناکارآمد و غیرقانونی 630 در شورای عالی انقلاب فرهنگی و ایجاد دادگاه در وزارت علوم نیز، به این وزارتخانه شان قضایی داد و آنرا به محل درگیری ها و عقده گشایی‌های سیاسی تبدیل کرد و باز هم باعث دور شدن آن از اهداف اصلی و اصیل خود کرد.