مروری سریع بر علل بوی بد دهان

به گزارش سرویس خواندنی های 598 به نقل از پزشکان بدون مرز ، تقریبا  بیش از ۸۰ درصد از بوی دهان ناشی از عوامل موضعی و وجود بوی بد دهان معمولا در اکثر مواقع ناشی ازعوامل بیماریزا است که باید شناسایی شود.

در نتیجه مسواک ‌زدن مناسب می‌تواند در کاهش بوی بد دهان بسیار مؤثر باشد. باید دقت داشت که نباید فقط به طرفین مسواک زد .

در صورتی که پرزهای چشایی زبان بزرگ باشد باید هنگام مسواک زدن روی زبان را هم مسواک کشید .

همچنین در معاینات دندانپزشکی ، باید اول پوسیدگی های دندانی بررسی شوند. پوسیدگی های دندانی خود محل مناسبی برای تجّمع مواد غذایی و تولید ترکیبات گازدار توسط باکتری ها می باشند.پس برداشتن پوسیدگی ها و ترمیم آنها می تواند بوی بد دهان را با منشآ پوسیدگی از بین ببرد.

افزایش سن

بوی دهان شیرخواران و کودکان شیرین ، بوی دهان در دوره بلوغ ناخوشایند ، بوی دهان بالغین تند و بوی دهان افراد سالخورده سنگین و زننده توصیف شده است. همراه با افزایش سن باکتریهای دهان افزایش می‌یابد و شاید به همین سبب زنندگی بوی دهان با افزایش سن بیشتر می‌شود.

نفس صبحگاهی

شاید نفس صبحگاهی شایعترین علت هالیتوز باشد. دهان سرتاسر روز بوسیله بزاق شستشو می‌شود. PH بزاق حدود ۵/۶ و بطور خفیفی برای باکتریهای گرم منفی و بی هوازیها باکتریواستاتیک است. به هنگام خواب جریان بزاق کم می‌شود و بزاق گرد آمده به آرامی تغییر می‌کند. PH آن به حدود ۷ می‌رسد و آنزیمها تخریب می‌شوند که خود باعث بودار شدن بزاق می‌گردد. از سوی دیگر ذرات غذا و اپیتلیوم جدا شده ، محیطی مناسب برای تغییر فلوئور دهان است. با تشدید رشد باکتریها و تخریب این مواد نفس ناخوشایند صبحگاهی پدید می‌آید. پس از برخاستن از خواب با خوردن ، نوشیدن و صحبت کردن جریان بزاق تحریک شده مواد را شسته و نفس صبحگاهی بطور طبیعی برطرف می‌گردد.

نفس گرسنگی

دهان کسانی که به عللی چون رژیم غذایی یا روزه داری یک یا چند وعـــــده غذایی را نخورده‌اند ، بوی ناخوشایندی می‌دهد، برخی معتقدند این امر به علت بازدم ریوی محصولات فرار متابولیسم چربیها و پروتئینهای بدن است . کاهش جریان بزاق و خشکی دهان نیز قطعا نقش مهمی دارد.

نفس قاعدگی

در برخی منابع به بوی بد دهان در زنان قاعده اشاره شده است. احتمالا روز قبل از شروع قاعدگی شروع می‌شود و گفته شده در زنان با قاعدگی دردناک بیشتر رخ می‌دهد.

غذا

سیر شناخته شده‌ترین غذا در این ارتباط است. دیده شده که دادن سیر از راه فیستولهای دستگاه گوارش و حتی مالیدن آن به پاهای فرد می‌تواند منجر به بوی سیر در دهان وی شود. پیاز ، ماهی ، غذاهای ادویه‌دار ، رژیمهای پرچربی ، نوشابه‌های الکلی و رنگهای غذایی از سایر مواردی هستند که باعث بوی مخصوص به خــــــــود می‌شوند.

داروها

دی متیل سولفوکسید ، آمیل ، نیتریت ، پارالدئید ، ایزوسورباید ، دی نیترات ، تتراسیکلین و برخی ویتامینها مثل ویتامین B6 از داروهایی هستند که می توانند باعث هالیتوز شوند. این امر احتمالا به علت دفع قسمتی از دارو از طریق ریه است. گزارشی از یک بیمار وجود دارد که استفاده نادرست از تتراسیکلین باعث زبان سیاه مودار و هالیتوز شده که با قطع دارو ، هر دو برطرف گشته است.

نفس سیگاری

استفاده از سیگار باعث بوی نامطبوعی در دهان می‌شود که تا مدت زیاد باقی می‌ماند.

علل پاتولوژیک بوی بد دهان

هالیتوز می‌تواند ناشی از بیماریهای موضعی در حفره‌های دهان ، حلق ، بینی یا سینوسها ، بیماریهای ریوی یا مشکلات سیستمیک مثل کتواسیدوزدیابتی ، اورمی یا نارسایی کبدی باشد.

دهان و دندان

شایعترین علت پاتولوژیک هالیتوز مشکلات دهان ، زبان و دندانهاست. باکتریهای فلوئور طبیعی دهان بویژه گرم منفی ها قادر به تولید ترکیبات فرار سولفو (VSC) هستند که بوی بد ایجاد می‌کنند. سولفید هیدروژن و متیل مرکاپتان و دی متیل سولفید مهمترین VSC هستند که ارتباط آنهــــا با بوی بد دهان مشخص شده است. این گازها ناشی از فعالیت فلوئور دهان روی مواد باقیمانده غــــذا ، بقایای سلولی اپی تلیال یا اگزوداتیو و تجزیه اسیدهای آمینه‌ای چون متیونین ، سیستئین و سیستین هستند.

بنابراین باقیماندن ذرات غذا یا هر وضعیت دیگری که باعث تسریع رشد باکتریهای دهان شود، می‌تواند به هالیتوز بینجامد. بهداشت ضعیف دهان باعث باقیماندن ذرات غذا در دهان می‌شود. عدم رعایت بهداشت دهان بخصوص در عقب مانده‌های ذهنی ، معلولین و بیماران شدیدا ناخوش عامل مهمی در ایجاد هالیتوز است. در پریودنتیت و ژنژیویت که بیماریهای وابسته به بافت نگاهدارنده دندان و لثه هستند، در اثر خونریزیهای خفیف و مکرر و وجود بافت نکروتیک و تجمع میکروبی محیط رشد مناسبی برای ایجاد بویی متعفن می‌شود. بوی بدی که در این دو مورد ایجاد می‌شود،

جزو ناخوشایندترین موارد است. دندانهای مصنوعی که بخوبی جفت نشده باشند، به علت تجمع ذرات غذا سبب هالیتوز می‌شوند. وسایل ارتودنسی نیز با همین مکانیسم عمل می‌کنند. پلاکهای دندانی توده‌های چسبنده‌ای از میکروارگانیسمها هستند که روی ریشه و تاج دندانها تجمع می‌یابند و بخصوص اگر همراه با پریدنتیت باشند، می‌توانند باعث هالیتوز شوند.

پری کرونیت (التهاب تاج دندان) و پوسیدگی دندانها در معرض اثر پاک کننده بزاق و عمل جویدن هستند و در حقیقت پوسیدگی دندانها نقش کمی در بوی بد دهان دارد مگر آنکه با یک پالپ نکروتیک همراه باشند. طولانی شدن پاپیلاهای فیلی تورم زبان نیز می‌تواند موجب تسهیل رشد باکتریهای موضعی دهان شود. این حالت ممکن است به صورت ایدیوپاتیک یا در اثر استفاده از آنتی بیوتیکها ، مصرف الکل ، هیدراسیون یا بیماریهای سیستمیک رخ دهد.

در خشکی دهان کاهش جریان بزاق مکانیسمهای پاک کننده طبیعی دهان را مختل می‌کند و منجر به هالیتوز می‌شود. خشکی دهان در اثر نشانگان سیکا ، پرتودهی به سر و گردن ، تب ، کاهش مصرف آب ، تنفس با دهان ، برخی بیماریهای پاروتید مثل اوریون یا آبسه پاروتید یا مصرف داروهایی چون مدارها ، آنتی کولینرژیکها ، آنتی هیستامینها ، ضد افسردگی سه حلقه‌ای ، داروهای ضد پرفشاری خون می‌تواند دیده شود.

گاه در استوماتیت یا گلوسیت هنگامی که زخمهای باز و شکافها یا پاپیلاهای برجسته شده ، ذرات غذا یا بافتهای جدا شده را گیر بیندازد می‌تواند موجب هالیتوز شوند.

کمبود ویتامینهایی مانند A یا B12 و کمبود موادی چون آهن یا روی ممکن است باعث خشکی مخاط دهان شوند. عفونتهایی مثل استوماتیت و نسان ، سرخک ، دیفتری یا برفک که زبان یا غشاهای مخاطی را درگیر کند ، به علت تخریب بافتی و تغییر جریان بزاق هالیتوز ایجاد می کنند. خونریزی دهان بخصوص در افراد ناتوان که نمی‌توانند دهان خود را تمیز کنند، یک محیط مناسب جهت تولید گازهای بد بو توسط باکتریها فراهم می‌کند و در ژنژیویت ، هموفیلی ، لوسمی یا شیمی درمانی ناشایع نیست. در ضایعات توموری اولیه بدخیم و خوش خیم دهان شامل تومورهای ران ، لثه ، گونه‌ها یا دهان ، بوی بد به سبب تجمع مواد نکروتیک ، نشت خون و گیر افتادن ذرات غذا ایجـــــــاد می‌شود.

بینی

آبریزش معمولی از بینی بوی ناخوشایندی ندارد. حتی ترشحات چرکی و غلیظ ناشی از عفونتهای مجاری فوقانی تنفسی به ندرت بودار است. پرفوراسیون ساده سپتوم بینی ناشی از مصرف کوکائین ، دست کاری طولانی مدت بینی یا بصورت عارضه‌ای از جراحی معمولا با بوی بد همراه نیست. ضایعات تخریبی مثل جذام ، گوم سیفلیسی ، پیان ، گرانولوم خط وسط یا گرانولوماتوز و گنر که پاسخ التهابی و بافت نکروتیک ایجاد کنند، می‌توانند باعث بوی بد شوند، جسم خارجی فراموش شده در بینی بخصوص در کودکان و افراد عقب مانده ذهنی می‌تواند به هالیتوز بینجامد. در تومورهای حفره بینی گرچه ناشایع هستند ولی به علت نشت خون و نکروز بافتی ایجاد بوی بد شایع است.

سینوسها

بیماران با سینوزیت مزمن ممکن است هالیتوز داشته باشد در چنین حالاتی وجود عفونت یا باکتریهای بی‌هوازی مطرح است. سینوزیت حاد بطور تیپیک با بی‌هوازیها ایجاد نمی‌شود و در صورت وجود هالیتوز باید به اینکه منشا بیماری حاد آبسه دندان باشد، اندیشید.

لوزه ها و حلق

تونسیلولیت یک علت شایع هالیتوز مزمن است. عفونت مکرر لوزه‌ها و آدنوئید منجر به تونسیلیت مزمن فولیکولار می‌شود. منافذ عمقی که بوجود می‌آید، غذا ، بزاق و مواد نکروتیک را جمع می‌کند. اگر مکانیسمهای طبیعی منافذ را پاک نکند، تجمع این مواد به تونسیلولیت می‌انجامد. زخم جراحی ناشی از تونسیلوکتومی به علت خونریزی و وجود بافت نکروتیک برای چند روزی بد بو است. آبسه پری تونسیلار نیز یک عفونت چرکی ، حاد و بد بو است.

فارنژیت بوسیله هر عاملی ایجاد شود، می‌تواند هالیتوز ایجاد کند. شدت بو احتمالا در دیفتری شدیدتر است. این امر به علت اپی تلیوم جدا شده ، بهداشت ناکافی دهان و تشدید رشد فلوئور دهانی است اپیگلوتیت در ابتدا با هالیتوز همراه نیست. با پیشرفت بیماری به علت اختلال در بلع و تجمع مواد التهابی بوی بد ایجاد خواهــــد شد.

با بزرگ شدن دیورتیکول زنکر غذا و بزاق در آن تجمع می‌یابد و باعث ایجاد بوی بد می‌شود که اغلب بسته به فعالیت پریستالتیک مری منقطع است. گزارشی مبنی بر هالیتوز مزمن در اثر ماندن گاز جراحی در حلق ، پس از عمل این ناحیه وجود دارد. وجود جسم خارجی در حلق بخصوص در افراد عقب مانده ذهنی می‌تواند سبب هالیتوز شود.

دستگاه گوارش

دیورتیکولهای مری با مکانیسمی مشابه دیورتیکول زنکر هالیتوز ایجاد می‌کنند. در آشالازی به علت تجزیه غذا ، مایعات و بزاق گرد آمده در قسمت گشاد شده مری گازهایی تولید می‌شود که خود را به صورت آروغهای بد بو نشــــــان می‌دهند. آشالازی می‌تواند باعث پنومونی آسپیراسیون مزمن نیز بشود که از علایم آن هالیتوز است. تومورهای مری به علت انسداد و تخریب بافتی می‌توانند با هالیتوز همراه باشند. بیماری بازگشت معدی – مری به ندرت سبب هالیتوز می‌شود. در این بیماری بوی همراه با بازگشت معمولا شبیه به بوی آخرین غذای خورده شده است.

در افراد بالغ مبتلا به انسداد راه خروجی معده ممکن است هالیتوز دیده شود که با درمان آنتی بیوتیک فقط بطور موقت بهبود می‌یابد. گزارشات دیگری مبنی بر وجود هالیتوز همراه با اختلالات دستگاه گوارش وجود دارد. در یک مورد تریکوبزوآر در دختر جوانی باعث هالیتوز بوده است. در مورد دیگری ، فیستول گاستروکولیک در بیمار مبتلا به بیماری کرون منجر به هالیتوز گردیده است. در دو کودک باندهای مادرزادی صفاقی منجر به انسداد دوازدهه گردیده که بوی بد دهان از شکایات هنگام مراجعه بوده است. با آزاد ساختن باندها ، هالیتوز هم بر طرف گردید. اگر چه زمانی ناخوشیهای روده‌ای بخصوص یبوست را از علل هالیتوز می‌دانستند ولی امروزه کمتر به این اعتقاد دارند.

ریه

هالیتوز در آبسه‌های بی‌هوازی ریوی ، پنومونی نکروزان و آمپیم مکررا گزارش شده است. هالیتوز در ۴۰-۵۰ درصد بیماران مبتلا به عفونت بی‌هوازی ریوی وجود دارد. در مواردی که پنومونی ناشی از باکتریهای هوازی ، مایکوپلاسما یا ویروسها باشد، اگرچه ممکن است خلط زیادی تولید شود ولی معمولا با بوی بد همراه نیست. برونشکتازی به هر علتی که رخ دهد، به هنگام تشدید بیماری می‌تواند با بوی بد دهان همراه باشد.

بیماریهای سیستمیک

اگرچه حس بویایی ناتوانترین حس انسان است و استفاده از آن در بالین بیمار کمتر تمرین می‌شود، ولی برخی بوها به اندازه کافی ویژه هستند تا به عنوان یافته‌ای کمک تشخیصی مورد استفاده قرار گیرند. بوی شیرینی و میوه مانند در کتواسیدوز دیابتی یک مثال کلاسیک است. چنین بویی به علت افزایش غلظت مواد کتونی در خون و دفع آنها از ریه بوجود می‌آید. در اورمی بویی آمونیاکی ، ادرار گونه یا ماهی مانند حس می‌شود که احتمالا به علت تجمع دی متیل آمین و تری متیل آمین در بدن است. کتواسیدوز دیابتی ، نارساییمزمن کلیه (اورمی) ، نارسایی کبد و آمینو اسیدوری از بیماریهای سیستمیک تولیدکننده هالیتوز هستند.

بوی بیماران مبتلا به نارسایی کبدی یا بطور مختلفی مانند ماهی ، مانند موش ، مانند متالیک یا شبیه خون در حال تخریب توصیف شده است. احتمالا تجمع متیل مرکاپتان ، اسیدهای الفاتیک C2 و C5 ، اتادی ال و دی متیل سولفید در ایجاد آن نقش دارد. چندین بیماری متابولیک ارثی که دارای آنومالیهایی آنزیمی یا نقص در سیستم انتقال می‌باشند، می‌توانند باعث هالیتوز شوند. تری متیل آمینواسیدوری از این قبیل است. در برخی از این بیماریها ، افراد هتروزیگوت تنها شکایتشان بوی بد دهان است.

بیماریهای روانی منشا بوی بد دهان

هنگامی که بیماری از بوی بد دهان شکایت دارد و در معاینه بویی حس نشود، نباید فورا آن را به حساب مسایل روانی گذاشت، زیرا هالیتوز ممکن است منقطع باشد. به هر حال اگر معاینه مکرر بوی بدی نشان ندهد و علت ارگانیکی یافت نشود، باید به بیماریهای روانی اندیشید.

بوهایی که علتی ارگانیک دارند، معمولا با گذشت زمان توسط بیمار کمتر حس می‌شوند ولی در اینها بیمار پیوسته از بوی بد شاکی است. این بیماریها را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد : در گروه اول توهم بویایی از نظر بیمار منشا خارجی دارد . یک علت مهم آن اسکیزوفرنی است . در گروه دوم توهم بویایی منشا داخلی دارد و می‌تواند به علت DH یا MH باشد.

چنین بیمارانی معمولا از اینکه اطرافیان بوی ناخوشایند فرضی را بسادگی تشخیص می‌دهند، رنج می‌برند. ممکن است حرکات ساده دیگران را به نادرست واکنشی نسبت به بوی بد فرضی تلقی کنند.

توهم بوی بد می‌تواند به رفتاریهای وسواسی مثل شستن مکرر دهان یا کناره گیری اجتماعی بینجامد. در DH بیمار نمی‌تواند بپذیرد که علت ارگانیکی وجود ندارد و مکررا از پزشکی به پزشک دیگر مراجعه می‌کند، ولی در MH بیمار می‌پذیرد که ممکن است مشکل وی حقیقتی نداشته باشد و حتی ممکن است موقتا قانع شود که مشکلی وجود ندارد.

صرع لوب گیجگاهی

توهم بویایی به ندرت علامتی از صرع لوب گیجگاهی است. توهم کوتاه مدت بوده ، کمتر با هالیتوز واقعی اشتباه می‌شود.

در انتها فراموش نکنید که مسواک زدن مناسب می تواند در کاهش بوی بد دهان بسیار مؤثرباشد. باید دقت داشت که نباید فقط به طرفین مسواک زد بلکه حرکت از بالا به پایین و برعکس  جهت پاکیـزگـی لثه ها نیز را باید در نظر داشت. حداقل دو بار در روز مسواک بزنید.

شستن زبان، سقف دهان و لبهای خود را فراموش نکنید. بخش اعظمی از باکتریها در پشت زبان رشد میکنند پس این قسمت را فراموش نکنید.

کشیدن نخ دندان نیز بسیار مـفـید اسـت چون تکه های غذای باقیمانده لای دندانها که توسط مسکواک خارج نمی گردد را تـمـیـز نـمـوده و بـاعث تـحـکـیـم لثه ها و جلوگیری از بیماریهای مختلف میگردد.

همچنین دهان شویه ها محلولهای خاصی هستند که در از بین بردن باکتریها و میکروبهای دهان کمک شایانی نموده و در درمان بوی بد تنفس بسیار مؤثر میباشند.