نامه‌دبیریک‌جشنواره‌‌سینمایی‌به‌عوامل‌رستاخیز

«حجت الاسلام والمسلمین حسینی عارف» در این نامه، با ذکر هفت مورد از تبعات منفی نشان دادن چهرۀ افراد مقدس در سینما، از «احمدرضا درویش» و «تقی علیقلی زاده» خواست حساسیت جامعه را در اثر هنری خود در نظر بگیرند.

متن کامل این نامه به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم

برادران گرامی آقایان احمدرضا درویش و تقی علیقلی‌زاده زید عزهما
کارگردان و تهیه کننده محترم سینما

سلام علیکم ؛

اکنون همه جامعه متدین و نیز خانواده هنری کشور از ماجراهای مربوط فیلم اخیر شما ـ موسوم به "رستاخیز" ـ اطلاع دارند.

دربارۀ داستان و محتوای این فیلم زیاد سخن گفته و انتقاد کرده‌اند؛ و همین انتقادها بود که هرچند برای شما تلخ آمد، اما موجب اصلاحات کنونی گردید و در نهایت به فیلم شما خدمت کرد.

به دلیل همین کثرت نقد، در این عریضه وارد بحث «محتوا» نمی‌شوم؛ بلکه به یک بحث مهم در «فرم» فیلم رستاخیز می‌پردازم؛ یعنی "مسأله نشان دادن چهره قمر بنی هاشم(ع)".
امیدوارم به این نامه ــ که از روی شفقت و با هدف حل این بحران نوشته شده است ــ با نگاهی برادرانه و خیرخواهانه بنگرید.

در ابتدا عرض کنم که گرچه رشته اصلی اینجانب علوم اسلامی است، اما در فضای هنر و سینما نیز فعالیت دارم. شما و نیز آقایان ایوبی (رییس سازمان سینمایی کشور) و مؤمنی شریف (رییس حوزه هنری) مطلع هستید که سال گذشته اولین جشنواره اختصاصی سینمایی درباره حضرت ختمی مرتبت(ص) ــ با عنوان "جایزه بزرگ پیامبر اعظم(ص)" ــ با دبیری بنده برگزار شد.
همچنین چند سالی است که "سایت جامع هنر اسلامی" که دارای رنکینگ مناسبی در این زمینه تخصصی است را اداره می‏ کنم.

حضرات آقایان درویش و علیقلی‌زاده !

مسألۀ به تصویر کشیدن چهرۀ افراد مقدس در فیلم‌ها، پدیده جدیدی نیست و عمری به اندازۀ سینمای دینی دارد. این بحث اختصاص به مسلمانان نیز ندارد؛ بلکه در بین متدینان به دیگر ادیان نیز مطرح و مورد چالش بوده است.

اما در جهان اسلام، اکثر علمای اهل سنت به تصویر کشیدن چهرۀ انبیاء الهی و نیز اهل‌بیت، اصحاب و همسران پیامبر اکرم(ص) را جایز نمی‌دانند. اکثر علمای معاصر شیعه نیز همین نظر را ـ به عنوان اولی یا عنوان ثانوی ـ در رابطه با پیامبر اکرم(ص)، اهل‌بیت(ع) و امامزادگان عظیم الشأن قائل هستند.
در این میان، برخی دیگر از علمای زنده و درگذشته، این کار را به شرط اینکه موجب وهن نگردد بلااشکال می‌دانند.

لذا در این نوشتۀ کوتاه، به بحث فقهی این امر نمی‌پردازم؛ بلکه این پدیده را از منظر عام دین و نیز از دیدگاهی اجتماعی و رسانه‏ ای مورد بررسی قرار می‌دهم.

هنرمندان عزیز !

نشان دادن چهرۀ افراد مقدس تبعات منفی فراوانی برای جامعۀ دینی ما و سپس جوامع دیگر در پی خواهد داشت؛ از جمله:

1. خدشه بر تصویر ذهنی: شیعیان در طول چهارده قرن گذشته، که اکثر آن با معانات و رنج گذشت، با یاد و خاطره پیشوایان دینی خود زیسته‌اند. همزیستی پیروان اهل بیت(ع) با آنان، از نوع تعامل مسیحیان با کلیسا نیست؛ بلکه به فرمودۀ معصومان، با آنان زندگی می کنند؛ در شادی آنان شادند؛ و با غم آنها می‏ گریند. این مردم برای هر کدام از بزرگان دینی، تصویری در ذهن خویش دارند که هیچ دوربین سینمایی، هیچ هنرمند بازیگر و هیچ کارگردان چیره‌دستی نمی‌تواند آن را برایشان بازسازی کند. در نتیجه، هر نوع پردازشی از چهرۀ این شخصیت‏ های مقدس، نتیجه‌ای جز فروریختن آن تصویر ذهنی پاک ندارد.
این حقیقت، یک حدس و گمان نیست؛ بلکه مبتنی بر تحقیقات آکادمیک است. شما را ارجاع می دهم به پژوهشی که «حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا مهکام» روانشناس بالینی و دانش آموخته حوزه علمیه قم انجام داده است. وی در این تحقیق، صحنه شهادت حضرت ابوالفضل(ع) که به دلیل نشان دادن چهره آن حضرت، از سریال "مختارنامه" حذف شد را برای حدود پنجاه نفر از اقشار و سنین مختلف پخش و برداشت آنان را در قیاس با تصور ذهنی که قبلا داشتند بررسی کرد. نتیجه این بود که: 87% این افراد اعلام کردند که این صحنه، تصویر ذهنی آنان را بکلی به هم ریخت زیرا تصویر ذهنی آنان، آسمانی ‏تر، زیباتر و فراتر از این فضا بود؛ بیش از 62% بیان کردند شجاعت حضرت ابولفضل(ع) آنگونه که باید، نشان داده نشد؛ و حدود 43% نیز اعلام کردند آن مظلومیتی که در روضه‏ ها از حضرت ابوالفضل(ع) خوانده می ‏شود در این تصاویر دیده نشد.

2. تضعیف باورها و اعتقادات: اکثر بینندگان یک فیلم سینمایی جذاب، با تصاویری که می ‏بینند رابطه "این همانی" برقرار می کنند (و این ویژگی منحصر بفرد هنر هفتم است). لذا آنچه می بینند را کاملاً بر آنچه از یک پیشوای دینی در باور دارند منطبق می‏ کنند. در نتیجه، در اکثر افراد متعارف جامعه، فروریختن آن تصویر ذهنی، ضعف در باورها و عقاید را به همراه خواهد داشت.

3. جریحه دار کردن عواطف مردم: حضرت ابوالفضل العباس(ع) برای مردم ما همپای امامان معصوم(ع) حرمت و قداست دارد. او که الگوی تام و تمام ایمان، ادب، وفا و ولایتمداری است، نه تنها مورد توسل شیعیان، بلکه باب حاجات غیر مسلمانان، ارامنه و اهل کتاب نیز هست. اینک تصویر کردن آن حضرت(ع) به وسیله آن هنرپیشه محترم، نتیجه‏ ای جز جریحه دار کردن احساسات و عواطف این مردم ندارد.

4. ایجاد دودستگی در جامعه مذهبی: آفت دیگر این کار، ایجاد تفرقه در جامعه مذهبی است. خوشتان بیاید یا نیاید، بیش از هشت تن از مراجع تقلید، نشان دادن چهره قمر بنی هاشم(ع) را جایز نمی‏ دانند. دفتر حضرت آیت الله سیستانی در نجف اشرف نیز دو بار صراحتاً اعلام کرده است که این فیلم را تأیید نمی ‏کند.
بخش وسیعی از جامعه ما مقلد این آقایان هستند و فتاوای آنان را بر خود فرض می‏ دانند. بنابراین، به شکل طبیعی در برابر این فیلم موضع خواهند گرفت (که نمونه هایی از آن را در روز اول اکران در تهران، قم، مشهد و اصفهان شاهد بودید). ایجاد زمینه این اختلاف، در شرایط حساس منطقه و بویژه در سالی که رهبر معظم انقلاب در آن انتظار "همدلی و همزبانی" آحاد ملت را دارد، قابل قبول نیست.

5. برخوردهای احتمالی: نتیجه لاجرم مورد 3 و مورد 4 در جامعه عاطفی و احساسی ما، اقداماتی است که تبعات آنها قابل پیش ‏بینی نخواهد بود. لذا عاقلانه و مدبرانه نیست که انسان با اصرار بر نظر خود ــ هر چند آن را عین صواب بداند ــ در جامعه، بحران و التهاب به وجود بیاورد.

6. قهر جامعه متدین با سینما: یکی از برکات نظام مقدس جمهوری اسلامی، آشتی مجدد طبقه دینی با هنرهای زیبا بود. هنر در ایران، اصولا در حوزه های علوم دینی نضج یافت و رشته‏ هایی همچون شعر، ادبیات، خوشنویسی و دستگاه ها و مقامهای موسیقایی در بطن این حوزه ها رشد کردند. اما فساد دوران پهلوی و سوء استفاده آن رژیم از هنر، موجب بدبینی علماء و متدینان به این مقوله گردید. بدون شک، اکنون نیز این اقدام ناپخته ــ که دو سال است فضای سینمای کشور را پرحاشیه نموده ــ موجب قهر جمع زیادی از جامعه دیندار با هنر هفتم خواهد گردید.
و آیا همین نوع اصرارها بر تصمیمات نامتناسب با جامعه ــ در زمینه های گوناگون ــ نبوده است که تماشاگران را از سالن های سینما فراری داده و سینمای ایران را به این وضع فلاکت بار دچار نموده است؟!

7. سنت سیئه: اما مهم‏ترین تهدیدی که این اقدام به اسلام و مسلمین تحمیل می ‏کند، "باب شدن این کار" است. تاکنون به فضل مواضع مستحکم مراجع دینی و نیز تعهد خود هنرمندان مسلمان، چهره ائمه اطهار و حضرت عباس(ع) در فیلمها نشان داده نشده است؛ اما اگر یک بار انجام شود، این سدّ مقدس خواهد شکست و ما از این پس شاهد ادامۀ این روند خواهیم بود؛ با این تفاوت که این بار شما به عنوان یک «تهیه کننده متدین» و «کارگردان برادر شهید» این کار را انجام داده و تلاش نموده ‏اید تا وهنی صورت نگیرد، اما از این به بعد نمی‌دانیم که چه افرادی و با چه انگیزه‌ای مبادرت به این کار خواهند کرد؟

برادر درویش !

اگر یک بار، باب این کار باز شود ـ آنهم به نام جمهوری اسلامی و ام القرای جهان تشیع ـ دیگر نمی‌توان جلوی این سیل را گرفت.
اگر این کار شما بدعتی گذاشت و در سالهای آینده شاهد این بودیم که فیلمسازان هالیوودی و بالیوودی و ... با مقاصد گوناگون ــ از اهداف مادی گرفته تا تلاش برای تهاجم فرهنگی ــ چهرۀ حضرت صدیقه طاهره(س) یا حضرت زینب کبری(س) را به تصویر کشیدند، در روز قیامت چه پاسخی برای پیامبر اکرم(ص) و امیر مؤمنان(ع) خواهید داشت؟

آقایان علیقلی‌ زاده و درویش !

جهان مسیحیت از ابتدا در برابر فیلمهایی که دربارۀ حضرت مسیح(ع)ساخته شد ایستادگی کرد. حتماً شما نیز تصاویر کشیشان، راهبه ‏ها و مردمی‌ که در برابر سینماها تجمع و اعتراض می‌کردند را به خاطر دارید. در غرب نیز فیلم‌هایی که دربارۀ حضرت موسی و حضرت عیسی ــ علیهما السلام ــ ساخته شد از آثاری آغاز گردید که آنان را تقدیس می ‏کرد؛ اما وقتی اعتراضات مسیحیان متدین به تصویر کردن این پیامبران به جایی نرسید، کم‌کم نوبت به فیلم های هتاکانه رسید؛ تا آنجا که در فیلم "آخرین وسوسه مسیح" نعوذ بالله صحنه ‏ای از این پیامبر اولوالعزم(ع) به تصویر کشیدند که زبان از گفتن آن شرم دارد.

سپس، وقتی جامعۀ مسیحی بر اثر اعتراضات بی‌نتیجه در مقابل مافیای هالیوود، به بی‌حسی رسید و دیگر در برابر اینگونه اقدامات، برانگیخته نشد «جیمز کامرون» و «سیمشا جاکوبوویچی» میخ آخر را کوبیدند و در فیلم باصطلاح مستند "مقبره گمشده مسیح" بزرگترین تحریفات را به ساحت آن پیامبر الهی روا داشته، به زعم خود پنبه تعالیم آسمانی قرآن و اناجیل درباره مسیح(ع) را زدند!

برادران گرامی !

در این وجیزه، هفت "ضرر" این ساختارشکنی را ذکر کردم؛ حال شما بگویید که این کار چه "فایده"ای دارد؟!
همه دلسوزان و حتی بسیاری از طرفداران این فیلم، متفق القول اند که در نشان دادن چهره، منافعی که با این مضرات برابری کند وجود ندارد.

در اینجا لازم است که از دولت تدبیر و امید و شخص «آقای دکتر جنتی» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکر کنم که در اقدامی مدبرانه و با دستور لغو موقت اکران این فیلم، فعلاً مردم و سینما را از این خطرها دور نگه داشتند.

آقای علیقلی زاده و استاد درویش !

بدیهی است که روحانیت بیدار و مراجع عالیقدر، نه تنها مخالف حضور سینما در دین نیستند، بلکه آن را ابزار کارآمدی برای تبلیغ می ‏دانند. به خاطر بیاورید که مثلاً آیت الله مکارم شیرازی چه تجلیل کم نظیری از عوامل سریال زندگی امام رضا(ع) کردند.

اما واضح است که نشان دادن چهره معصومان و مقدسان، یک الزام و ضرورت برای کار سینمایی درباره آنان نیست. در سالهای پس از انقلاب اسلامی، اینهمه فیلم، سریال و تئاتر با موضوعات دینی ساخته شد و در هیچیک از آنها این کار صورت نگرفت.

به عنوان یک نمونه بارز، یکی از شرایط برای شرکت دادن آثار در جشنواره جایزه بزرگ پیامبر اعظم(ص)، نشان ندادن چهره آن حضرت و نیز اهل بیت و همسران ایشان بود؛ با این حال بیش از 800 فیلم داستانی، مستند، انیمیشن و فیلمنامه از کشورهای مختلف جهان در آن شرکت کرد. معنی این آمار آن است که می توان برای بزرگان فیلم ساخت، ولی چهره آنان را به تصویر نکشید.

حضرات آقایان درویش و علیقلی‌ زاده !

استفاده از افکت نور برای چهره بازیگر نقش قمر بنی هاشم(ع) ضربه ای به فیلم شما نمی‏ زند، همانگونه که پیش از این لطمه‏ ای به سریال‏های "ولایت عشق"، "امام الفقهاء" و "مختارنامه" نزد؛ اما نفوذ فیلم شما در جوامع اسلامی را تضمین و از تبعات احتمالی آن جلوگیری می‏ کند.

لذا در پایان این مقال، از سوی بخش وسیعی از جامعه، از شما دو بزرگوار خواهش می‏ کنم که با نمایش تعهد دینی خود و با احترام به احساسات و عواطف مردم، دعای آنان را با خود همراه کنید. این کار، هم به نفع شماست و هم به نفع فیلم شما.

می دانم که اگر با خود اندیشه و با صاحبنظران مشورت کنید، خودتان به این نتیجه خواهید رسید و بدون اجبار وزارت ارشاد یا فشار معترضان، داوطلبانه این اصلاح آخر را نیز انجام خواهید داد؛ به امید شفاعت آن "دستگیر بی دست" در روزی که "لاینفع مال و لا بنون".

خداوند «مصطفی العقاد» را بیامرزد که با اینکه نه شیعه بود، نه مرجع تقلید داشت، و نه با هزینه خادمان امام حسین(ع) فیلم ساخت؛ اما متدینانه اندیشه کرد، متعهدانه به ارشادات «امام موسی صدر» عمل نمود و در فیلم جاویدانش ــ الرسالة ــ حرمت مرتضی علی(ع) را نگه داشت.

با سپاس و دعا

سید علیرضا حسینی عارف
دبیر اولین دوره جشنواره فرهنگی ــ هنری اهل‏ بیت(ع)
جایزه بزرگ پیامبر اعظم(ص)
30 تیر 1394