تسهیلاتی که به مسیر اشتباه می‌روند

بنا بر آمار در دسترس، در سراسر ایران تنها در حدود 8000واحد گلخانه وجود دارد، در‌حالی‌که برای مثال مصر 37000 و ترکیه 54000 واحد گلخانه دارند. سیدرضا نورانی، رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران از مزیت‌های کشاورزی گلخانه‌یی گفت. به گفته نورانی هرچند کشت گلخانه‌یی مزیت‌های اقتصادی بسیاری دارد و در بلندمدت، به‌خاطر صرفه‌جویی در نهاده‌ها و منابع، کاملا به‌صرفه است، به‌دلیل هزینه‌های اولیه و زیرساختی که دارد، بسیار گران است. با این‌حال گلخانه‌ها مزیت‌های دیگری نیز دارند که باعث شده توجه‌ها به آنها در کشور بیشتر شود. به گفته نورانی: «در گلخانه‌ها می‌توان بدون توجه به فصل کشت کرد، میزان آب، سموم و کودهای شیمیایی را کنترل کرد و مصرف آنها را کاهش داد و با استفاده از انرژی خورشیدی، دما را کنترل کرد. علاوه بر این، به‌دلیل مصرف کمتر کود و سم در گلخانه‌ها، محصولات آنها از نظر سلامت وضعیت بهتری دارند و درواقع می‌توان گفت به‌نوعی ارگانیک هستند. مردم فکر می‌کنند که محصول ارگانیک محصولی است که برای تولید آن هیچ کود یا سمی استفاده نشده است؛ در هیچ جای دنیا چنین محصولی وجود ندارد؛ مهم این است که بتوان محصول را با میزان کمتر کود و سم تولید کرد.»
طرح شکست‌خورده «طوبی»
احداث گلخانه‌ها و تغییر الگوی کشاورزی در کشور نیاز به سرمایه‌گذاری دارد و به نظر می‌رسد بازهم نگاه‌ها برای دریافت تسهیلات و وام، به دست دولت دوخته شده است. از نورانی در مورد اعطای تسهیلات برای احداث گلخانه می‌پرسم. «دولت قصد دارد تسهیلات اعطایی برای ایجاد گلخانه‌ها را افزایش دهد و آنها را به‌سمت بخش خصوصی سوق دهد.» نورانی اما نگران است که یکی از معضلات شایع اعطای تسهیلات در دولت گذشته، که در بخش کشاورزی مسبوق‌به‌سابقه هم هست، بار دیگر رخ بدهد؛ یعنی دریافت تسهیلات کلان بانکی با طرح‌های توجیهی اقتصادی و خرج‌کردن آن در بخش‌های غیرمولدی مثل مسکن. «امیدوارم این‌بار مشکلاتی که قبلا در مورد اعطای تسهیلات به بخش کشاورزی وجود داشت رخ ندهد. چند سال پیش قرار بود تسهیلاتی به بخش کشاورزی داده شود و عده‌یی هم برای دریافتش پیش‌قدم شدند، ولی بعد از دریافت تسهیلات و خرج‌کردن مقداری از آن در کشاورزی، بقیه را در محلی دیگر خرج کردند. در «طرح طوبی» که برای زیتون آغاز شده بود تسهیلاتی داده شد ولی نه‌تنها تولید زیتون در کشور افزایش پیدا نکرد، که منابع مالی بسیاری هم از بین رفت و زیتونکاران هم زیر بار بازپرداخت وام‌های کلان رفتند. این مساله درمورد اعطای تسهیلات برای احداث مزارع شترمرغ هم رخ داد. تسهیلات باید به بخش خصوصی واقعی برسد.»
صادرات آب مهم‌تر است یا امنیت غذایی؟
مصرف کمتر آب و راندمان آبی بالاتر اما شاید اصلی‌ترین دلیل برتری کشت گلخانه‌یی در قیاس با کشت در فضای باز باشد. کشت و زرع در فضای باز، در کشوری که عمده مناطق آن به‌ گواه آمار و ارقام در این سال‌ها وارد مرحله «تنش آبی» شده‌اند، روز‌به‌روز محدودیت‌های بیشتری را پیش روی خود می‌بیند. رجوع به آمار گمرک کشور نشان می‌دهد که در بخش محصولات کشاورزی، هندوانه سهم عمده‌یی در میان اقلام صادراتی دارد. به گزارش تسنیم، در سال گذشته، تقریبا 833هزار تن هندوانه از کشور صادر شده است. صادراتی که 193میلیون دلار ارزآوری برای کشور به‌همراه داشته است. در بحبوحه کاهش صادرات نفتی و تلاش برای افزایش صادرات کالاهای غیرنفتی، خبر صادرات این میزان هندوانه ظاهرا خبر خوبی است، اما نه برای ایران دست‌به‌گریبان با کم‌آبی. چراکه بسیاری صادرات محصولات آّب‌بری مثل هندوانه را به‌معنای «صادرات آب» می‌دانند. نورانی اما با طرح انتقاداتی از این‌دست مخالف است. «این تفکر اشتباه است که ما نباید برای مثال هندوانه صادر کنیم چون با بحران کم‌آبی مواجهیم. قبلا هم عده‌یی در مورد محصولات باغی‌ مثل سیب درختی چنین حرف‌هایی می‌زدند، اما اگر انتقاداتی از این قبیل گوش شنوایی داشته باشند دیگر کشورهای خارجی که ما از آنها گندم وارد می‌کنیم هم نباید گندم بکارند. مثلا روسیه را در نظر بگیرید که چه مقدار گندم، جو یا ذرت تولید می‌کند. نظر ما در اتحادیه محصولات کشاورزی این است که ما باید در داخل به هر قیمتی، تمام محصولات را کشت کنیم. ما با واردات محصولات کشاورزی مخالفیم، چرا که امنیت غذایی کشور با واردات مواد غذایی زیر سوال می‌رود.» رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی معتقد است دولت هرچه در کشت گلخانه‌یی سرمایه‌گذاری کند باز هم کم است. «ما در‌حال‌حاضر در یزد و جیرفت پتانسیل صادرات محصولات گلخانه‌یی را هم داریم و می‌توانیم حتی با استفاده از منابع محدود آّب زیرزمینی در این مناطق هم به کشاورزی ادامه دهیم.»
گلخانه‌هایی با بذور وارداتی
آمار‌ها نشان می‌دهند که بخش عمده‌یی از بذور مورد استفاده در گلخانه‌های کشور بذور وارداتی هستند. گزارش گمرک کشور نشان می‌دهد که برای مثال، در سال92، مقدار 1238تن انواع بذر به ارزش 74میلیون دلار وارد کشور شده است، بذوری که به‌گفته نورانی، عمدتا از امریکا، انگلستان و کشورهای اتحادیه اروپا وارد می‌شوند. نورانی اما این واردات را مثبت تلقی می‌کند و معتقد است اصلاح ژنتیکی بذور و مقاوم‌سازی آنها در مقابل کم‌آبی، تنها با واردات قابل حصول است. «واردات بذور و واریته‌های نهال، جزو «الزامات » است. اتفاقا به نظر من دولت باید خودش برای واردات بذر آستین بالا بزند و واردات انبوه کند که بذر مناسب به یکسان در اختیار کشاورزان کل کشور قرار بگیرد. واردات بخش خصوصی در این مورد نمی‌تواند کیفیت واردات دولت را داشته باشد. شما پرتقال شمال ایران یا خربزه‌های ما را که بسیار هم در دنیا محبوبند در نظر بگیرید. هم پرتقال شمال و هم خربزه ایرانی که به اروپا صادر می‌شود به‌خاطر اندازه‌اش کم‌طرفدار شده است. دلیل اینکه این اقلام تا این حد بزرگند، بذر آنهاست. 
کشاورزی می‌تواند در کنار صنعت یکی از موتور‌های رشد اقتصادی باشد. دیدگاه منفی عموم نسبت به مصرف محصولات گلخانه‌یی، گریزی از اصلاح‌شدن ندارد. با وضعیت آبی که ایران دارد و خبرهایی که از هر سو می‌رسند و ندای بدتر شدن وضعیت آب در سال‌های آینده را می‌دهند، کشاورزی به شیوه سنتی کم‌کم باید ترک شود.