بازارهای ارز و طلا از رونق می‌افتد

ارزیابی شما از تفاهم هسته ای و امتیازهای رد و بدل شده در آن، چیست؟

من انتظار این تفاهم را داشتم. در مصاحبه های قبلی هم بارها گفته بودم خوش بین هستم به وقوع این تفاهم. آنچه که از محتوای بیانیه قرائت شده و بحث های بعداز آن متوجه شدم، حتی می توانم بگویم  تفاهم اولیه بیش از حد و میزانی است که انتظار داشتم. خوشحالم مذاکره کنندگان ما توانستند خیلی حرفه ای در این مذاکرات ظاهر شوند و حقوق کشور و ملت را استیفا کنند. حتی بیش از حد انتظار بتوانند از کشورهای بزرگ و قدرتمند جهان امتیاز بگیرند.

چرا کشورهای قدرتمند حالا با تغییرات در سیاست هایی که قبلا فقط در پی تعطیلی آن ها بودند و لغو کلیه تحریم ها و قطع نامه ها، موافقت کرده اند؟

من  در جریان این مذاکرات کاملا اهمیت ایران در صحنه جدید سیاست جهانی و نگاه این کشورها به اهمیت ایران در افتصاد جهانی در آینده را احساس می کردم. یکی از نمودهایش این بود که اخبار مذاکرات و انعکاس گزارش های آن، به صورت بسیار گسترده و  وسیعی در رسانه های معتبر جهان و به اکثر زبان ها اتفاق می افتاد. این حد توجه را نشانه ای از مهم بودن ایران برای جامعه جهانی و مهم بودن این مذاکرات برای کشورهای 1+5 می دانم. وزرای امور خارجه این چند کشور مهم برای مدت طولانی در لوزان ماندند تا مذاکرات را به نتیجه برسانند، در سابقه کاری این وزرا سابقه نداشته که برای مدت طولاتی مصر باشند و حتی اگر در کشورهایشان کار فوری داشته باشند، بروند و سریع به مذاکرات برگردند. این مسائل نشان می دهد مذاکرات برایشان مهم بوده و می خواستند حتماً به نتیجه برسند. خوشبختانه ما هم قوی و علاقه مند ظاهر شدیم و کشورهای خارجی دریافتند که تیم مذاکره ما علی رغم سرسختی، با حسن نیت برای نتیجه گیری آمده اند. پس سعی کردند کار را به نتیجه برسانند. و شاید به خاطر به رویکرد حرفه ای و مثبت مذاکره کنندگان ما بود که حاضرشدند امتیازات بیشتری هم به ما بدهند.

این اهمیت مذاکرات برای کشورهای 1+5 در کجا نهفته است؟ چه مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نسبت به گذشته تغییر کرده که حالا آن ها هم برای رسیدن به توافق مصر هستند؟

مجموعه ای از این دلایل است. اتفاقاتی که طی 5،6 سال گذشته در خاورمیانه افتاده، به این کشورها ثابت کرده خاورمیانه در حال تغییر و تحول است. نشان داده کشورهایی که روی آن ها حساب می کردند و به عنوان لنگرگاه خود می دانستند، نسبت به گذشدته وضعیت ناپایدارتری پیدا کرده اند. به نظرم در چشم انداز تحلیلی این طور می بینند که این کشورها در چند سال آینده با چالش های جدی در مسائل داخلی و منطقه ای مواجه خواهند بود. طبیعتاً در این تحلیل ها ایران را با ثبات تر و با چشم انداز مثبت تری می بیننند. در کنار آن جایگاه ژئوپلتیک ایران و نفوذ در منطقه، جمعیت زیاد، توسعه ایران در بعضی از شئون مانند پیشرفت های فناوری، اثبات کرده که ایران در مسیر رشد و توسعه است. پس آینده بهتری از کشورهای همسایه دارد و می تواند در منطقه شریک مطمئن تری برای تعاملات اقتصادی باشد. پس تصمیم گرفته اند که ارتباط شان را با ایران بازسازی کنند.

نقش مسائل اقتصادی را چطور ارزیابی می کنید؟ می شود گفت تحریم های ایران برای طرف غربی هم ضررهای اقتصادی بسیاری داشته و لغو تحریم ها برای آن ها نیز  پر منفعت است؟

این هم یکی از وجوه بارز و مهم تصمیم گریری این کشورها است. از این جهت که آن ها پتانسیل اقتصادی کشور ما را در این 10سال تحریم ها محک زده اند. به خصوص در 4 سال اخیر که فشار آن ها بیشتر شده بود. علی رغم اینکه تحریم ها مشکلات جدی و اساسی و غیرقابل انکاری برای اقتصاد کشور ما به وجود آورد، آن ها انتظار اتفاقات وخیم تری داشتند. تحریم ها فشار زیادی به اقتصاد کشور وارد کرد و در بعد داخلی زندگی شهروندان را بسیار مورد آسیب قرار داد، به ویژه در مورد تورم های بالای دو رقمی و رکود حاکم بر اقتصاد. اما انتظار آن ها فراتر از این بود و حالا دیده اند که هسته اقتصاد ایران بالغ تر و رشدیافته تر از چیزی است که با ادامه تحریم ها بتوانند به نتیجه مورد نظرشان برسند.

نکته دوم خروج کشورهای غربی از بازار ایران در ده سال گذشته و خلأ سرمایه گذاری خارجی در این مدت است. حضور در بازار بالقوه بزرگ و مستعد ایران برای اقتصاد جهانی، به خصوص اقتصاد آمریکا و اروپا که دوران سختی را می گذرانند و با مشکلات مهم اقتصادی دست و پنجه نرم می کنند، فرصت بزرگی است. چرا که می توانند اقتصاد ایران را اهرم کنند تا مقداری از مشکلات فعلی خود رهایی پیدا کنند. نگاه به فرصت های اقتصاد ایران هم بخشی از انگیزه های آن ها بود. دراین مذاکرات دیده می شد که تمایل غربی ها برای حصول نتیجه بیشتر از چین و روسیه بود. چرا که این دو کشور در مدت بهره برداری فوق العاده ای از تنگنای افتصادی ایران داشتند. طبیعی است که تمایل داشته باشند به این بهره برداری ادامه دهند. غیبت وزرای خارجه چین و روسیه در زمان قرائت بیانیه و اعلام توافق نیز معنادار بود. نباید خیلی از کنار آن ساده بگذریم و باید توجه کنیم آن ها در این شرایط نیز رویکرد منفعت گرایانه کشورشان را چقدر مورد توجه قرار دادند.

از همان زمان که اغلب ایرانی ها از شنیدن بیانیه شاد بودند، هجمه های عده ای خاص نیز در داخل کشور شروع شد. به نظر شما در این مدت 3،4 ماهه فشارهای این عده می تواند دستاوردهای کنونی و رسیدن به توافق اصلی را تحت تأثیر قرار داده، منجر به کارشکنی هایی شود؟

این تفاهمی که انجام شده و بیانیه ای که به امضای طرفین رسیده، به نظر می رسد حتماً به قوت خودش باقی بماند. اما این صرفاً کلیاتی است که باز باید وارد بحث بر سر جزئیاتش شوند. قطعاً در زمان توافق در خصوص نگارش نهایی، ورود ایزایی و مخرب بدخواهان ایران و آن هایی که تمایلی برای به نتیجه رسیدن مداکرات ندارند شدت پیدا می کند. همین فشارهای بعضی از کشورها که می خواستند این توافق حاصل نشود. یا بعضی از گروه ها حتی در داخل کشور خودمان با تردید و بدبینی به این  مذاکرات نگاه می کردند. فکر می کنم همه این ها ادامه خواهد داشت و شدت بیشتری هم خواهد گرفت، تا نگذارند بحث بر سر جزئیات آن طور که مد نظر است، پیش رود. باید خودمان را برای رویارویی با این ورودهای ناخوشایند سایرین به جریان مذاکرات در این سه ماهه آماده کنیم. البته با دستاورد خوبی که مذاکره کنندگان ما، جناب آقای دکتر ظریف و جناب آقای صالحی داشتند، اطمینان بیشتری به توانمندی این دوستان پیدا کردم. آن ها در ادامه هم می توانند کار را به همین خوبی پیش ببرند. چرا که آن ها هم به سوءنیت و بدخواهی بعضی از کشورها و بعضی از گروه های فشار، آگاهند و در مقابل آن ها نیز استراتژی ای خواهند داشت.

طی مدت باقی مانده تا رسیدن به توافق اصلی و لغو تحریم ها، اوضاع بازارهای ایران را چطور پیش بینی می کنید؟ بازارهای  ارز و سرمایه، از روز شنبه چه تحولاتی خواهند داشت؟

طبیعتا شاهد این خواهیم بود که در چند روزه آینده بازار ارز بی رمق باشد و قیمت ها کاهش پیدا کند. در بورس اما باید منتظر واکنش های متفاوتی باشیم. در بعضی از بازارها واکنش مثبت و در بعضی نیز منفی خواهد بود. البته واکنش منفی نه به توافق، بلکه به آثار آن مثل کاهش قیمت نفت و کاهش قیمت محصولات معدنی. مثلاً قیمت سنگ آهن به صورت بی سابقه ای پایین آمده که می تواند روی شرکت های این حوزه در بورس، تاثیر بگذارد. از طرفی هم ممکن است از سهام بانک ها به جهت پیش بینی از گشایش های بانکی، استقبال شود. اما فکر می کنم در بخش پتروشیمی فعلاً واکنش مثبتی نسبت به این توافقات نشان نمی دهند. چون کاهش نفت و گاز در دنیا جذابیت این بخش را کمتر کرده است. باید برای دیدن تاثیرات گروه ها و صنایع مختلف در بازار سرمایه منتظر باشیم.

 اما همین جو روانی مثبت کشور، اثر خود را در اقتصاد نشان خواهد داد. پول های سرگردان از بازارهای با انتظار سود کوتاه مانند ارز، طلا و حتی مسکن خارج خواهند شد و این بازارها رونقی در ماه های آینده نخواهند داشت. به خصوص اینکه ما منتظر تاریخ تعیین شده در 30 ژوئن هستیم. در این سه ماه چشم همه به مذاکرات است و در بازارها هم دست نگه می دارند تا بیینند چه اتفاقی خواهد افتاد.

 در عمل نیز زودتر از 6 ماه آینده نمی توانیم شاهد اتفاقات عملی و ملموس ناشی از رفع تحریم ها را باشیم. این انتظار در بازارهای با سود کوتاه و سوداگرانه باعث می شود که سرمایه گذاری ها مسیر خود را به سمت بانک و تولید تغییر بدهند، این اتفاق مثبت می تواند زمینه ساز خوبی باشد برای اینکه بیماری اقتصاد ما اصلاح شود. بیماری ای که به علت خروج سرمایه از بخش تولید و واقعی اقتصاد و هجوم به بازارهای سوداگرانه بود. در نتیجه زمینه برای بازسازی در اقتصاد و آماده شدن جهت استفاده از فرصت های ایجاد شده پس از تحریم ها، فراهم می شود.

زمانی که تحریم ها لغو و منابع مالی ایران آزاد شوند، بیم وقوع اتفاقات ناخوشایندی نیز وجود دارد. مانند اینکه فضای رانتی جدیدی در کشور شکل گیرد که بعضی از اقتصاددانان نیز روی امکان این مسئله صحه گذاشته اند. نظر شما به عنوان یک فعال اقتصادی چیست؟

من این را قطعاً رد می کنم. چون هیچ دلیلی ندارد در شرایطی که اقتصاد به سمت شفافیت بیشتری می رود، فساد و رانت بیشتری اتفاق بیفتد. بیشتر فسادهای این مدت مستقیم و غیرمستقیم ریشه در تحریم ها داشته اند. فشارهایی که تحریم ها به بخش شفاف اقتصاد آورده و بخش زیرزمینی را بزرگتر کرده بود. در این مدت که نمی توانستیم نقل و انتقال پول داشته باشیم، دلال هایی وارد بازار شدند که با زد و بند بتوانند پول ایران را جا به جا کنند. کارمزدهای کلان بگیرند و عملاً از طریق این کارمزدها، پول را شستشو دهند و وارد بازار ارز و مسکن کنند. یا وقتی واردات قانونی کالا محدود شده بود، قاچاقچیان بهشتی برای فعالیت هایشان پیدا کردند و قاچاق اوج گرفت. یا به جهت اینکه فشار روی بخش تولید فراوان بود، بعضی سودجویان توانستند از تسهیلات دولت بهتر از تولیدکنندگان واقعی استفاده کنند و وام های کلان بانکی بگیرند که نتیجه اش اختلاس ها و فسادهایی شد که اکنون می بینیم. اما زمانی که توافق ها محقق شود و تحریم ها به صورت واقعی برداشته شود، چشمه ها و منافذ فساد و رانت هم بسته و شرایط برای کار اصولی فراهم می شود.

نگرانی مهم دیگر هم این است که در نتیجه لغو تحریم ها و تسهیل مبادلات بین المللی، واردات افزایش بی رویه پیدا کند و تولید داخلی با مشکلات بیشتری مواجه شود. به خصوص که اکنون تولیدکنندگان ما در اوضاع نابسمانی به سر می برند و احیای صنایع تولیدی، نیازمند زمان زیادی است.

باید انتظار افزایش واردات در فضای پس از رفع تحریم ها را داشته باشیم. به این جهت که تعامل ما با اقتصاد جهانی دوسویه باز می شود، هم واردات و هم صادرات ما افزایش پیدا می کند. اما نباید نگران این باشیم. بلکه باید این واقعیت را به رسمیت بشناسیم وبرای استفاده از فرصت های ناشی از آن برنامه ریزی کنیم. بخش بزرگی از مشکلاتی که تولید ما با آن دست و پنجه نرم می کرده عموماً ریشه در تحریم ها داشته. آن هم به جهت محدودیت استفاده از تسهیلات بانکی، گشایش اعتبارات اسنادی، گرفتن تسهیلاتی مثل یوزانس، خریدهای با پرداخت های طولانی مدت که هزینه سرمایه گذاری را پایین می آورد، یا سخت تر شدن واردات مواد اولیه. رفع تمام این مشکلات هم زمان موجب کاهش هزینه واردات می شود و برای تولید کنندگان هم کاهش هزینه های مهمی را در پی  دارد. تولیدکنندگان باید خودشان را آماده کنند که از این شرایط سریع تر بهره برداری کنند.

غیر از تحریم، مسئله دومی که به تولید فشار می آورد، مربوط به اقدامات نادرست دولت قبلی می شود. دولت قبلی به دلیل درآمدهای بالای نفتی بودجه های انبساطی می بست، دلارهای حاصل نفت را به بازار سرازیر می کرد، قیمت ارز را به صورت کاذب پایین نگه می داشت و بهشتی برای واردات فراهم می کرد بهشتی جاصل از نایستادن ارز بر جای واقعی خود. الان با کاهش قیمت نفت و کاهش میزان صادرات نفت که افزایش مجدد آن نیازمند زمان زیادی است، می توانیم خوش بین باشیم ک این عامل هم مخرب تولید نخواهد بود. رفع این دو عامل شرایط را برای سرمایه گذاری بهتر می کند. از طرف دیگر هم تولید کنندگان و فعالان اقتصادی باید هوشنمدانه به دنبال شرکاری خارجی خود باشند. کسانی که سرمایه بازارهای جهانی را به داخل کشور می آورند، از مزیت های نیری کار ارزان و با مهارت، منابع فراوان، قیمت پایین انرژی در مقایسه با سایر کشورها، و بازار بزرگ 75 میلیونی، برای سرمایه گذاری، تولید و صادرات استفاده می کنند.

اتاق بازرگانی، صنایع و معادن برای جهت دهی به رفتار بخش خصوصی و رونق تولید در دوران پس از تحریم، می تواند بسیار موثر باشد. آیا در اتاق تهران کارهای کارشناسی و برنامه ریزی هایی در این خصوص صورت گرفته است؟

دوره قبلی اتاق در اواخر سال گذشته به پایان رسید و وارد فاز انتخابات شد. دوره جدید هم از اولین روزهای بعد از تعطیلات آغاز می شود اما گروه های انتخاباتی با نگاه به فرصت های پس از تحریم برنامه هایشان را ریخته اند. ائتلاف برای فردا هم که من در آن حاضر بودم، اسمش را بنابر همین فلسفه انتخاب کره بود. یعنی ما نگاه مان به فردای اقتصاد کشور و فرصت های فردا بوده. بنابر این در برنامه هایمان این موضوعات را دیده ایم که ظرفیت اتاق را در خدمت اقتصاد کشور برای حرکت بخش خصوصی و استفاده از فرصت های پسا تحریم  قرار دهیم. ما برای این برنامه داریم اما باید کار شروع شود تا بتوانیم وارد فاز عملیاتی آن شویم.