حقایقی خواندنی در مورد بهار

تغییر فصول با واژه‌هایی به نام اعتدالین و انقلابین همراه است، اعتدالین علامت شروع پاییز و بهار است در حالی که انقلابین نشان از شروع زمستان و تابستان. به دو دلیل اعتدال بهاری هر سال در زمان و روزی متفاوت آغاز می‌شود؛ اول اینکه تعداد روزهای سال عددی فرد است و دوم اینکه مسیر چرخش زمین به دور خورشید مسیری غیر دایره‌ای است که با توجه به تأثیرات گرانشی سیارات دیگر به طور مداوم با تغییراتی مواجه می‌شود. با شروع هر بهار خورشید به نحوی به زمین می‌تابد که طول شب و روز در اکثر نقاط سیاره تقریباً برابر می‌شود. در فصول غیر اعتدالی در هنگام ظهر خورشید استوا کاملاً در بالای سر قرار می‌گیرد.

در طول حرکت رفت و برگشت زمین در مدار خود به دور خورشید که ۳۶۵ روز طول می‌کشد، هر روز از یک دور چرخش کامل زمین به دور خودش که ۲۴ ساعت طول می‌کشد حاصل می‌شود. اما محور چرخش زمین به دور خود با مسیری که به دور خورشید می‌چرخد زاویه‌ای برابر ۲۳.۵ درجه دارد که همین متمایل بودن زمین به سمت خورشید باعث به وجود آمدن فصول می‌شود. خورشید از ۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح تا به امروز در حدود ۰.۳ درجه به سمت راست منتقل شده است. هر سال در قطب شمال خورشید فقط یک بار طلوع می‌کند، در آغاز اعتدال بهاری و در آسمان می‌ماند تا پس از تابستان. با شروع پاییز خورشید غروب کرده و پاییز و زمستانی سرد قطبی شروع می‌شود. برای اینکه بهتر متوجه این مطلب شوید زمین را مانند سیبی در نظر بگیرید که محل ساقه‌ی آن قطب شمال است. حال شمعی را بر روی میز گذاشته و به عنوان خورشید در نظر بگیرید و سیب را با زاویه‌ی به دور شمع بچرخانید. درجه‌ی تابش نور بر روی سیب سازنده‌ی فصول در هر نیمکره است، هنگامی که خورشید به طور مستقیم به نیمه‌ی پایینی سیب می‌تابد، به صورت مایل به نیمه‌ی بالایی خواهد تابید، به همین دلیل هنگامی که در نیمکره‌ی جنوبی تابستان است در نیمکره‌ی شمالی زمستان خواهد بود و بالعکس.

در هنگام تابستان در نیمکره‌ی شمالی زمین، سیاره‌ی ما به دلیل مدار غیر دایره‌ای به دور خورشید در فاصله‌ی دورتری از خورشید نسبت به زمستان قرار می‌گیرد. این تغییر فاصله‌ی زمین از خورشید به پنج میلیون کیلومتر می‌رسد که باعث می‌شود نور خورشید تا هفت درصد ضعیف‌تر به کل سیاره بتابد. اما سؤالی که پیش می‌آید این است که اگر شروع انقلاب تابستانی با بلندترین روز سال همراه است، پس چرا در میانه‌ی تابستان گرم‌ترین هوا را تجربه می‌کنیم. جواب این مسأله این است که دمای اقیانوس‌ها و قاره‌ها است که دمای زمین را تعیین می‌کند و مدتی طول می‌کشد تا اقیانوس‌ها به بالاترین دمای خود برسند.

هزاران سال است که مردم دنیا از جایگاه خورشید و ستارگان در آسمان تقویم‌های مختلفی می‌سازند و زمان شروع کشاورزی و حتی مراسم مذهبی در معابد خود را با توجه به مکان خورشید در آسمان هماهنگ می‌کنند. همانطور که زمین به دور خورشید می‌چرخد، ستاره‌هایی که در آسمان شب می‌توانیم ببینیم، هر شب در حدود ۴ دقیقه نسبت به شب قبل جلوتر می‌رود. این چهار دقیقه‌ها در طول یک ماه دو ساعت می‌شود وبا جمع شدن این دو ساعت‌ها در طول دو فصل، ستاره‌هایی که در شب‌های زمستانی می‌بینیم در حقیقت ستاره‌های آسمان روز تابستان بوده‌اند که بخاطر تابش نور خورشید نمی‌توانستیم ببینیم. اما با بازگشت زمین به جای خود باز ستاره‌های قبل در جای قبلی خود قابل رویت می‌شوند، به همین علت ستاره‌های تابستانی و زمستانی همیشه در جای خود در آسمان ثابت هستند.

تحقیقات جدید ژنی به نام Apetala1 را مسئول شکوفه کردن گیاهان می‌داند. اگر این تک ژن در گیاهی فعال باشد آن گیاه شکوفه خواهد داد و اگر فعال نباشد به ندرت در آن گیاه شکوفه‌ای رشد خواهد کرد. Apetala1 با بیش از هزار ژن دیگر در فرآیند گل دهی درگیر است. با توجه به عوامل مختلفی مانند آب و هوا، درجه‌ی حرارت و مقدار نور خورشید که گیاه دریافت می‌کند این ژن تصمیم می‌گیرد چه زمانی هنگام شکوفه زدن است. با توجه به تغییرات آب و هوایی و گرم شدن زمین تغییراتی در زمان گل دادن گیاهان رخ داده است طوری که در زمان ما گیاهان زودتر از همیشه گل می‌دهند که این عامل برای نسل بسیاری از گیاهان خطرناک است.

جالب است بدانیم سنت خانه تکانی و تمیز کردن منزل مخصوص به ما ایرانی‌ها نیست و در اکثر نقاط جهان مردم با آغاز بهار به تمیز کردن خانه‌هایشان می‌پردازند. این سنت تقریباً از یک ضرورت بیولوژیکی در بدن انسان به وجود آمده است. در طول زمستان به علت کوتاه‌تر بودن طول روز نور کمتری به بدن انسان می‌رسد که نتیجه‌ی آن ترشح بیشتر ملاتونین می‌شود، همان هرمونی که باعث ایجاد خواب آلودگی است. اما با شروع بهار و تابش بیشتر آفتاب، خواب آلودگی در انسان کمتر شده و این انرژی بیشتر می‌تواند با پاک کردن آثار زمستان سرد و کسالت بار همراه شود. محققان با بررسی اسکن‌های FMRI از افراد مختلف متوجه شدند که پایان زمستان بهترین زمان برای بیرون انداختن چیزهای قدیمی است، چرخه‌ای زمانی که ریشه در میلیون‌ها سال تکامل و زنده ماندن در زمستان‌های سخت دارد. خانه تکانی حتی ممکن است با پاک کردن انبوهی از ایمیل‌های اضافی شروع شود اما نتیجه‌ی آن پاسخ عصبی از مغز است که به نوعی حس رضایت را در انسان به وجود می‌آورد.

پس در تمام دنیا به طور غیر رسمی شروع بهار با تغییرات زیست شناسی در انسان همراه است؛ اما همانطور که حدس می‌زنید سنت خانه تکانی و شروع سال نو در بهار ریشه در فرهنگ شرقی دارد. واژه‌ی خانه تکانی از فرهنگ ما ایرانیان می‌آید، علاوه بر آن یحودیان و چینی‌ها هم آدابی شبیه به خانه تکانی ما دارند اما نه با جشن و آداب و رسوم ایرانیان. نوروز یادگاری از ایران کهن است که با نمادهایی مانند سوزاندن و کاشتن شروع می‌شود که به معنی تجدید و خوش بینی برای شروع یک فصل جدید و زمانی برای نو شدن، طراوت و تقویت زندگی در ایرانیان است. در حالی که خانه تکانی غربی‌ها ساده و سریع انجام می‌شود ایرانیان از دو هفته قبل از شروع بهار به خانه تکانی دست می‌زنند و با خرید لباس، فرش، پرده و باقی مایحتاج بهار را در محیطی جدید و پر از انرژی و طراوت شروع می‌کنند، از این نظر خانه تکانی قبل از نوروز ایرانیان کامل‌ترین سنت شروع بهار در تمام جهان است.

اما در فرهنگ یهود، عید فصح (Pesah) زمان تمیز کردن خانه‌ها است. این عید که همزمان با خروج یهودیان از مصر برآورد می‌شود، دو هفته پس از سال جدید یهودیان آغاز می‌شود. از آنجا که یهودیان در مصر باستان با نان بدون مخمر تغذیه می‌شدند،‌ این نان را به عنوان نمادی از ظلم و ستمی که در زمان فراعنه به آن‌ها روا می‌شد در نظر می‌گیرند. بنابراین در عید فصح وجود هر نانی که با مخمر تهیه شده باشد را نمادی از تکبر و ناسپاسی به خدا می‌دانند، حتی اگر تکه نانی کوچک باشد. بنابر این برای عید فصح آن‌ها خانه‌هایشان را کاملاً جارو و تمیز می‌کنند تا هیچ نشانه‌ای از نان تهیه شده با مخمر بر جای نماند. از آنجا که زمان این عید در نزدیکی بهار است، از آن به عنوان نوعی خانه تکانی برای شروع فصل جدید یاد می‌شود.

اما در بعضی از منابع مبتکر تمیز کردن خانه‌ها برای آغاز فصل بهار را چینی‌ها دانسته‌اند. سال نوی چینی کمی پس از سال نوی غربی رخ می‌دهد، چینی‌ها قبل از شروع سال نو به خانه تکانی می‌پردازند. خانه تکانی در فرهنگ چین با بیرون ریختن شر و بدشانسی و بدبختی‌هایی که در طول سال گذشته در خانه‌ها انبار شده شروع می‌شود و خوشبختی و شانس با شروع سال جدید به خانه‌های پاک و تمیز آن‌ها وارد خواهد شد.

حال که از چگونگی شروع بهار و تغییرات فیزیکی و بیولوژیکی در زندگی بر روی زمین که با سنت‌های چند هزار ساله همراه شده آگاه شدیم، امیدواریم سال ۱۳۹۴ با تکرار موفقیت‌ها و بیرون ریختن خواب آلودگی و آغازی پر از انرژی برای شما و پیشرفت میهن عزیزمان در تمامی عرصه‌ها همراه باشد.