هنوز باور به‌بحران‌آب در‌رفتارها دیده‌نمی‌شود

 تخصیص منابع انرژی به‌صورت یکسان و هماهنگ به تمام مردم استدلال بسیاری از عملکردهای نه چندان علمی و کارشناسانه در سال‌های اخیر بوده است. تخصیصی که با توجه به جغرافیای متفاوت در گوشه و کنار ایران قطعا باید در هر ناحیه متفاوت از نواحی دیگر می‌بود اما در نبود طرحی جامع که نیازها و مشخصات هر ناحیه را به سیاست‌گذاران بشناساند، اهداف کوتاه‌مدت برای راضی نگه داشتن آحاد جامعه بر هر استدلال علمی چربید. ارومیه که خشکید بسیاری گفتند سدسازی‌های افراطی در اطراف آن باعث شکل‌گیری چنین وضعیتی بوده است.

رییس سازمان حفاظت از محیط زیست یکی از این افراد بود. حالا حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو یک‌شنبه شب در برنامه تلویزیونی «نگاه» بر این صحبت‌های معصومه ابتکار مهر صحه گذاشته و اظهار می‌کند: «این درست است که دریاچه ارومیه در اثر سدسازی‌های افراطی خشک شد. در این هم سوءنیتی نبود اما به این توجه نشد که گاهی ساختن سد بیش از حد باعث می‌شود در پایین دست مشکل ایجاد کند.» البته نگاه‌های سطحی و کوتاه‌مدت به مسایل کلان کشور که نسل‌های مختلفی را درگیر خود خواهد کرد می‌تواند مصداق «سوءنیت» نیز تلقی شود. البته بحران آب در ایران تنها به عملکرد سیاست‌گذاران بازنمی‌گردد. «خشکسالی» به خودی خود نیز بر این چمبره زده است.

براساس آخرین گزارش از سوی هیات بین‌الدول تغییر اقلیم تا سال 2050 میزان نزولات آسمانی کشورهایی نظیر ایران حدود 10تا 30درصد کم می‌شود. وزیر نیرو در این برنامه تلویزیونی در این باره اظهار می‌کند: «یکی از مشکلات ما در این سال‌ها بحث خشکسالی است. حدود 14سال است که وارد یک دوره خشکسالی شده‌ایم. پیش از این تناوب خشکسالی و ترسالی 8 ساله بود. این مشکل ما را به‌شدت از جهت تامین منابع آب دچار مضیقه کرده است.»
وزیر نیرو در ادامه صحبت‌های خود به سراغ موضوع اساسی مصرف آب درکشاورزی رفته و با ذکر این مساله که با وجود اینکه شاید بسیاری الان احساس و اظهار نگرانی نسبت به کمبود آب داشته باشند اما متاسفانه هنوز این نگرانی‌ها در رفتارهایمان بروز پیدا نکرده ، انتقاد خود نسبت به مصرف بی‌رویه آب در این بخش را بیان می‌کند. چیت‌چیان به دیدار خود با وزیر کشاورزی اشاره کرده و می‌گوید: «چند وقت پیش با آقای حجتی، وزیر جهاد کشاورزی جلسه داشتیم. به‌گفته وی افرادی که کشت خود را تبدیل به گلخانه‌یی کرده‌اند مصرف آبشان 6 درصد شده اما این رفتار هنوز همه گیر نشده است.

در شهرهایی که ما جدیدا شبکه‌های توزیع آب را احداث کرده‌ایم بهره‌وری بسیار بالاست اما در برخی شهرها که شبکه‌ها قدیمی است، بهره‌وری بسیار پایین است». البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که به‌طور کلی نگاهی دقیق و جامع که پایه و اساس آن منابع آبی کشور باشد بر اقتصاد کشت و کشاورزی حکمفرما نیست و مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر در کشور کشاورزان نیز بدون داشتن برنامه‌یی بلندمدت، بسته به شرایط روز بازار که پیاز گران‌تر است یا سیب‌زمینی، نوع کشت خود را تغییر می‌دهند که این مساله به‌طور قطع نیازمند آموزش و تغییر توسط نهادهای حاکمیتی است. 
این را دیگر همه ما لمس کرده‌ایم، زمستانی که حداقل در تهران رفتن و آمدنش با هیچ نشانه خاصی همراه نبود و تنها سوزهای هر از چندگاهش به یادمان می‌آورد که در سردترین فصل سال هستیم. تمام اینها نشانه کاهش چشمگیر بارندگی در کشور است. چیت‌چیان در این زمینه می‌گوید: «آمارهای بارندگی بسیار کاهش پیدا کرده است.

زمانی آمار بارندگی‌مان در سال 250میلیمتر بود. این آمار در 5 سال گذشته به 205میلیمتر تقلیل پیدا کرده است. بنابراین سدهایی که ساخته شده براساس آمار بارندگی در گذشته بوده است اما الان آن میزان بارندگی دیگر وجود ندارد.» او در ادامه به سراغ معضل دیگری رفته و از عملکرد غیرکارشناسی در سدسازی کشور پرده برداشته و می‌گوید: «مشکل دیگر اینجاست که در برخی مناطق آب در بالادست به‌طور مستقیم از رودخانه‌ها برداشت می‌شود و آب به پشت سد نمی‌رسد. در برخی از جاها هم اشتباه صورت گرفته و سدی هم در بالادست ساخته شده و هم در پایین‌دست که آب کافی به پایین‌دست نمی‌رسد. به‌عنوان نمونه سد ساوه که آب کافی به پشت آن نمی‌رسد.» چیت‌چیان در ادامه به آماری معنا‌دار درباره دریاچه ارومیه اشاره کرده و می‌گوید: «در اطراف دریاچه ارومیه زمانی 150هزار هکتار زراعت وجود داشت اما امروز این رقم به حدود 400هزار هکتار رسیده و حتی آماری را به‌تازگی دیده‌ام که این رقم به 500 هزار هکتار رسیده است.

این افزایش و توسعه کشاورزی نیاز به آب داشته که از پشت همین سدها برداشت شده که خود باعث کم شدن آب دریاچه هم شده است.» او بیان می‌کند: «برای جلوگیری از این مشکل ساخت سدهای نیمه تمام این منطقه را متوقف، آب پشت برخی از این سدها را رها کرده و به کشاورزان هم متذکر شده‌ایم که شیوه کشت خود را به سمت بهره‌وری بیشتر تغییر دهند.» کشاورزانی که به‌طور قطع برای تغییر شیوه کلی زندگی خود به چیزی بیشتر از تذکر احتیاج دارند.

شیوه‌یی که اگر تغییر نکند به‌طور قطع آینده ما در ایران نیز چیزی بهتر از شهروندان سائوپائولوی برزیل نخواهد بود که به‌تازگی شدت بی‌آبی آنها را به کندن زمین پارکینگ‌هایشان برای دسترسی به منابع آب زیرزمینی وا داشته است. 
اما زمانی که حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو در اتاقش در ساختمان بر افراشته وزارت نیرو در نیایش می‌نشیند، بحران آب تنها مساله‌یی نیست که ذهنش را به خود مشغول می‌کند. بدن نیمه جان این وزارتخانه زمانی که در سال 92 به او تحویل داده شد با کوهی از بدهی‌های انباشت شده همراه بود. بدهی‌هایی که حاصل چندین سال سوءمدیریت و مشکلات مختلف در بدنه اقتصاد کشور بود. چیت‌چیان یک‌شنبه شب در برنامه نگاه در این باره اظهارکرد: «وزارت نیرو که از دولت پولی بابت تولید، انتقال و توزیع برق پولی دریافت نمی‌کند. حالا اگر قیمت سوخت را هم کنار بگذاریم این بنگاهی که برق تولید می‌کند چگونه مابه‌التفاوت بین 80 تومان مبلغ تولید برق و 50 تومان دریافتی از مشترک که می‌شود 30 تومان را جبران کند؟ این باعث می‌شود که دایما بدهی‌های وزارت نیرو به تولید‌کنندگان برق به افرادی که از آنها تجهیزات خریده تا شبکه برق را توسعه دهد، افزایش پیدا کند.

ما در بخش برق حدود 24هزارمیلیارد تومان بدهی انباشته داریم و با این شرایط سرمایه‌گذاری هم در این بخش کم می‌شود.» این در وضعیتی است که طبق اظهارات وزیر نیرو کشور هر سال احتیاج به اضافه شدن حدود 9درصد به ظرفیت تولید برق دارد و چنین کاهشی در سرمایه‌گذاری به‌طور قطع به خاموشی‌ در آینده منجر خواهد شد. البته خاموشی در برابر ضرری که چرخ تولید و صنعت کشور از نبود برق خواهند برد، اهمیت کمتری دارد. تولیدی که چیت‌چیان معتقد است با وجود تمام مشکلاتی که نام برده شده در سال‌های اخیر روندی رو به رشد داشته است.

او در این زمینه می‌گوید: «وزارت نیرو و صنعت آب و برق یکی از بخش‌های موفق و پیش رو در امر خوداتکایی است. شاید تا 30- 20سال پیش برای ساخت یک سد یا نیروگاه کوچک یا یک خط400کیلو ولت نیازمند حضور پیمانکاران و سازندگان خارجی بودیم اما امروز الحمدالله در ساخت نیروگاه‌های بادی، حرارتی، آبی همچنین پست‌های بزرگ برق ، شبکه‌های انتقال و توزیع، حساس‌ترین تجهیزات و سیستم‌های کنترل همه اینها به‌دست صنعتگران داخلی و توسط پیمانکاران داخلی اجرا و ساخته می‌شود و نه تنها برای مصرف داخل که بسیاری از این خدمات را به دیگر کشورها صادرکرده‌ایم.» چیت‌چیان در ادامه با اشاره به مصدایقی برای موفقیت صنعت آب و برق در کشور در سال‌های اخیر می‌افزاید: «در همین یکی دو سال اخیر هم کارهای خوبی کرده‌ایم. یک سال و نیم پیش از این قادر نبودیم توربین‌های دو و نیم مگاواتی بادی را در کشور بسازیم و بخشی از توربین‌های 660 واتی بادی امکان ساختنش در کشور نبود، امروز همه تجهیزاتش به‌طور کامل در داخل ساخته می‌شود.»

او در این برنامه همچنین به مساله با اهمیت نقش نیروگاه بوشهر در تولید برق اشاره کرده و اظهار می‌کند: «درخصوص استفاده از نیروگاه‌های انرژی هسته‌یی باید گفت که درحال حاضر در بوشهر یک نیروگاه هزارمگاواتی داریم و قراردادی هم بسته شده برای ساخت دو نیروگاه هزارمگاواتی دیگر و قرار بر این است از حرارتی که در فرآیند تولید برق هدر می‌رود برای شیرین‌سازی آب دریا استفاده شود.» وزیر نیرو اضافه می‌کند: «درخصوص قیمت تمام شده برق حاصل از نیروگاه‌های هسته‌یی باید گفت که بستگی به کشورها دارد.

مثلا فرانسه 75درصد برق خود را از نیروی هسته‌یی تامین می‌کند در واقع با توجه به نبود سوخت فسیلی در اروپا، استفاده از برق هسته‌یی برای آن کشور مقرون به‌صرفه‌تر است اما برای کشور ما که سوخت فسیلی دارد شرایط فرق دارد. البته باید گفت که همه امکانات را باید از هسته‌یی، گازی و بادی برای تولید برق استفاده کرد و تنها استفاده از مازوت است که مقرون به‌صرفه نیست.»