پانکراتيت، التهاب لوزالمعده چگونه درمان مي‌شود؟

به گزارش پایگاه 598، پانکراتيت هنگامي رخ مي‌دهد که لوزالمعده (پانکراس)، دچار التهاب مي‌شود. لوزالمعده‌ در جريان‌ اين‌ عارضه‌، به‌ تدريج‌ توانايي‌ خود در توليد آنزيم‌هاي‌ هضم‌کننده‌ و هورمون‌هاي‌ لازم‌ براي‌ سلامت‌ بدن‌ را از دست‌ مي‌دهد.

پانکراتيت التهاب لوزالمعده است. لوزالمعده غده بزرگي در پشت معده و نزديک به دوازدهه ، قسمت اول روده کوچک است. لوزالمعده ترشحات گوارشي ، يا آنزيم ها را، از طريق يک لوله به نام مجراي لوزالمعده به دئودنوم مي ريزد. آنزيم هاي پانکراس با صفرا يک مايع توليد شده در کبد ذخيره شده در هنگام ورود مواد غذايي از کيسه صفرا ترشح مي شوند. پانکراس نيز هورمون انسولين و گلوکاگون را به جريان خون آزاد مي کند . اين هورمون به بدن جهت تنظيم قند آن کمک مي کند.

به طور معمول ، آنزيم هاي گوارشي که توسط لوزالمعده فعال ترشح نشده تا به روده کوچک برسد وقتي لوزالمعده ملتهب است ، آنزيم ها به آن حمله و باعث آسيب بافتهايي از بدن که آنها را توليد مي کنند مي شود..

پانکراتيت مي تواند حاد يا مزمن باشد. در هر دو شکل جدي است و مي تواند منجر به عوارض شود. در موارد شديد ، خونريزي ، عفونت و آسيب دائمي بافت ممکن است رخ دهد.

هر دو فرم پانکراتيت در مردان نسبت به زنان بيشتر رخ مي دهد.

پانکراس يا لوزالعمده عضوي حياتي است که در قسمت بالا و عقب شکم واقع شده و متشکل از سه قسمت سر، تنه و دم است. قسمت سر آن در قوسي از اثني‌عشر(دوازدهه) قرار گرفته و ترشحات خود را همراه ترشحات صفرا(که از کبد به وسيله مجراي صفراوي خارج مي‌ شود)، به داخل دوازدهه مي ‌ريزد.

لوزالمعده حاوي دو گروه سلول‌ است:

1- يک گروه سلول هايي که در داخل آن ها آنزيم‌هاي لازم براي هضم مواد غذايي ساخته مي ‌شود.

2- سلول‌هاي ديگري به نام "جزاير لانگرهانس" که ترشح‌کننده انسولين و ساير هورمون‌هاي تنظيم‌کننده قند هستند.

آنزيم‌هاي لازم براي هضم مواد غذايي، به صورت غيرفعال و داخل کيسه‌هايي ميکروسکوپي در لوزالمعده ذخيره شده اند که پس از خوردن غذا به وسيله محرک‌هاي عصبي و شيميايي به داخل دوازدهه مي ريزند. سپس در آنجا به وسيله موادي که از جدار روده آزاد مي ‌شوند و محيط قليايي که به وسيله ترشحات صفرا ايجاد مي‌ شود، به صورت فعال درآمده و شروع به هضم مواد غذايي مي‌ کنند.

اگر اين آنزيم‌ها به جاي دوزادهه، در داخل بافت پانکراس فعال شوند، شروع به از بين بردن و هضم بافت خود پانکراس کرده که به اصطلاح "پانکراتيت" يا " التهاب لوزالمعده" ناميده مي ‌شود.

بر حسب عامل ايجاد کننده و شدت آن ممکن است التهاب لوزالمعده خفيف و گذرا و يا شديد و کشنده باشد.

دو نوع التهاب لوزالمعده داريم : پانکراتيت حاد و پانکراتيت مزمن.

پانکراتيت حاد:
در پانکراتيت حاد التهاب پانکراس رخ مي دهد و به طور ناگهاني و معمولا در عرض چند روز با درمان برطرف مي شود. پانکراتيت حاد را مي توان يک بيماري با عوارض شديد و تهديد کننده زندگي دانست. هر سال ، حدود 210.000 نفر در ايالات متحده در بيمارستان با پانکراتيت حاد بستري مي شوند. پانکراتيت حاد مي تواند در عرض چند ساعت رخ دهد و يا در زماني مثل 2 روز پس از مصرف الکل. از علل ديگر پانکراتيت حاد عبارتند از : تروماي شکم ، داروها ، عفونت ها ، تومورها ، و ناهنجاري هاي ژنتيکي لوزالمعده
عواملي که التهاب حاد لوزالمعده را موجب مي ‌شوند شامل اختلالات مادرزادي، عفونت‌هاي ويروسي، ضربه‌هاي شکمي، الکل، سنگ‌هاي صفراوي، افزايش چربي خون ، بعضي داروها و برخي عوامل ديگر هستند.

علايمي‌چون درد شکم، تهوع و استفراغ از علايم اوليه پانکراتيت حاد مي ‌باشند. ساير علائم:
• شکم متورم و حساس به لمس
• تهوع و استفراغ
• تب
با مراجعه به پزشک و معاينه توسط ايشان و انجام آزمايش‌هاي لازم، راديوگرافي، سونوگرافي، سي‌تي‌اسکن و آندوسکوپي مي‌ توان تشخيص را مسجل و شدت بيماري را تعيين کرد و درمان طبي يا جراحي را انجام داد.

پانکراتيت مزمن:
در مواردي که اشکالات آناتومي‌، مصرف طولاني مدت الکل و يا سنگ‌هاي صفراوي مکرر عامل ايجاد التهاب باشند، نسج پانکراس به تدريج از بين رفته و پانکراتيت مزمن ايجاد مي ‌شود که بر اساس شدت آن، موجب علايمي ‌چون درد شکم پس از خوردن غذا، اسهال طولاني مدت ناشي از هضم نشدن مواد غذايي، کاهش وزن و حتي در موارد شديد‌تر افزايش قند خون مي ‌شود.

سرطان لوزالمعده:
سرطان لوزالمعده ممکن است به دنبال پانکراتيت مزمن ايجاد شود و يا خود عامل پانکراتيت حاد باشد. عواملي چون الکل، سيگار و برخي مواد سمي‌ و شيميايي را مي ‌توان جزو علل سرطان لوزالمعده به حساب آورد. علايمي‌ مثل درد شکم، لاغري و زردي از علايم سرطان پانکراس مي ‌باشند.

سرطان لوزالمعده با مراجعه به پزشک و انجام معاينات لازم و سپس سونوگرافي، سي‌تي‌اسکن، ام‌آر‌آي(MRI) و آزمايش خون تشخيص داده مي ‌شود و وسعت و انتشار آن به ساير نواحي اطراف بافت پانکراس يا نواحي دورتر مشخص مي گردد و تصميم مناسب درباره قابل جراحي بودن و نوع عمل جراحي گرفته مي ‌شود.
اغلب بيماران مبتلا دير به پزشک مراجعه مي ‌کنند و يا پزشکان دير تشخيص مي‌ دهند، بنابراين در اغلب موارد، بيماري پيشرفته و غير قابل درمان مي‌ باشد و درمان بيشتر جنبه تسکيني دارد.

پانکراتيت يک بيماري خطرناک است که مي تواند از يک وضعيت نسبتا خفيف و خود محدود شونده تا بيماري سريعا پيشرونده و کشنده که به هيچ درماني پاسخ ندهد، متغير باشد.

پانکراتيت حاد به طور شايع به دنبال خودهضمي پانکراس با آنزيم هاي ترشح کننده و بويژه تريپسين ايجاد ميگردد.دلايل شايع ايجاد دوره هاي حاد عبارتند از :بيماري مجاري صفراوي ،استفاده طولاني مدت از الکل ،5%بيماران دچار سنگ کيسه ي صفرا به پانکراتيت دچار مي شوند .شکل کمتر شايع پانکراتيت عبارت است از :الودگي پانکراس ،عفونت هاي باکتريايي يا ويرال به عنوان يک عارضه. بسياري از فرايند ها و شرايط مسبب پانکراتيت عبارتند از: جراحي بر روي پانکراس يا بخش هاي نزديک پانکراس، داروها، هايپرکلسمي و هايپرليپيدمي. بيش از بيست درصد موارد خودبخود به وجود مي آيند. وراثت نيز نقش اندکي در بروز پانکراتيت دارد.

ميزان مرگ و مير بدليل شوک، آنوکسي، هيپوتانسيون يا اختلالات آب و الکتروليتي زياد است. ممکن است بهبودي کامل پيش آمده يا بيماري حالت مزمن پيدا کند.

عبارت است از التهاب حاد پانکراس بدون فيبروز(وجود فيبروز نشانه پانکراتيت مزمن است).

علايم شايع :
علايم باليني پانکراتيت، درد شديد در ناحيه وسط و بالاي شکم يا دور ناف و تهوع و استفراغ است. درد پانکراتيت معمولا به مسکن پاسخ نمي‌دهد و با خوابيدن به پشت بدتر مي شود.

درد، که معمولا شديد و ناگهاني شروع مي شود و در اپيگاستر(بالا و وسط شکم)، هيپوکندر راست يا چپ(بالاي شکم در طرفين)، اطراف ناف، پايين شکم ، پشت يا در قفسه سينه حس مي شود. درد با خم شدن به جلو معمولا بهتر ميشود. تهوع و استفراغهاي مکرر که پس از استقرار درد شروع مي شود. تب خفيف، افزايش نبض و تنفس ممکن است ديده شوند. در معاينه شکم ممکن است اتساع شکم، حساسيت و گاردينگ، کاهش صداي روده ها و علائم تجمع مايع در شکم ديده شود. با کاهش حجم داخل عروق، کاهش حجم ادرار و خشکي مخاطها و افت فشار خون مشاهده مي شود.

علائم آزمايشگاهي: نشانه هاي غير اختصاصي التهاب، بصورت افزايش و شيفت به چپ در گلبولهاي سفيد، افزايش سرعت رسوب CRP ديده مي شود. افزايش آنزيمهاي پانکراس در سرم که نشانه آسيب نسج پانکراس است.افزايش آميلاز که راحت ترين آنزيم براي اَندازه گيري است ولي دقت آن نسبتا کم است و در زخم پپتيک پرفوره و ايسکمي روده و انسداد هم بالا مي رود و در پانکراتيت هم ممکن است خيلي بالا نرود.

اگر نوع P Amylase اندازه گيري شود اختصاصي تر است. آنزيم ديگر که در دسترس واختصاصي تر از آميلاز است و مدت بيشتري هم در سرم بالا مي ماند ليپاز است. تغييراتي که بعنوان اثرات وعوارض پانکراتيت ايجاد مي شود از جمله ازتمي، هيپرگليسمي، هيپو کلسمي، افزايش هموگلوبين، کاهش آلبومين ، افزايش AST، افزايش LDH ، هيپوکسمي و هيپرکاپني در آزمايش گازهاي خون شرياني.

علائم سونوگرافيک: علاوه بر تغييراتي که ممکن است در سونوگرافي بصورت ادم پانکراس و نسوج اطراف آن و تجمع مايع در اطراف پانکراس ديده شود(در پانکراتيت شديد بعلت تجمع گاز درروده ها بررسي پانکراس با سونوگرافي مشکل است)، کيسه صفرا و مجاري صفراوي نيز قابل بررسي هستند که وجود سنگ در کيسه صفرا و مجاري، يا اتساع مجاري صفراوي، تاييد کننده پانکراتيت صفراوي است.

راديولوژي ساده: يافته هاي راديوگرافي ساده شکم در پانکراتيت، غير اختصاصي مي باشند و ممکن است بصورت ايلئوس ژنراليزه(اتساع و افزايش گازلوپ هاي روده و افزايش ضخامت جدار روده) يا ايلئوس لوکال در اطراف پانکراس ( Sentinel Loop ) و کدورت منتشر شکم ديده شود. با فشار روي کولون عرضي، ممکن است هوا در قسمت مياني کولون عرضي ديده نشود( Colon cut off sign ). در گرافي قفسه سينه نيز ممکن است پلورزي طرف چپ ديده شود.
CT Scan : براي تشخيص پانکراتيت معمولا نياز به سي تي اسکن نيست و در موارد مبهم بخصوص براي رد کردن تشخيصهاي ديگر که معمولا خيلي مهم و اورژانسي هم هستند مثل پارگي آنوريسم آئورت شکمي يا پارگي اولسر پپتيک بکار مي رود. البته براي تشخيص عوارض پانکراتيت نقش مهمي دارد که در دنباله بحث در بخش عوارض پانکراتيت اشاره خواهد شد.

MRI: بندرت نياز مي شود و در پانکراتيت شديد بعلت حال عمومي بد بيمار قابل اجرا نيست و در موارد ملايم که بعلت نارسايي کليه امکان سي تي اسکن نباشد بکار مي رود. همچنين بصورت MRCP براي بررسي مجاري پانکراتيک و صفراوي بکار ميرود.

پانکراتيت حاد شديد:
- درد شکمي شديد
- استفراغ
- تورم و نفخ شکم
- تب
- درد عضلاني
- افت فشارخون

پانکراتيت مزمن:
- درد پايدار خفيف تا شديد اغلب پس از غذا، در قسمت فوقاني شکم که گاهي به پشت يا سراسر شکم انتشار دارد. اين درد ممکن است حالت مبهم ، سوزشي ، مالشي يا خنجري داشته باشد. دوره هاي درد ممکن است روزها يا هفته ها به طول بينجامد ولي به ندرت کمتر از يک روز ادامه دارد.
- يرقان (زردي پوست و چشم ها) خفيف (گاهي )
- کاهش وزن سريع

علل بيماري:
۱. اعتياد به‌ الکل‌
۲. بيماريهاي‌ کيسه‌ صفرا يا مجاري‌ صفراوي‌
۳. آسيب‌ شکمي‌
۴. عفونت‌هاي‌ ويروسي‌
۵. بالا بودن‌ چربي‌هاي‌ خون‌
۶. تومورها
۷. داروها
۸. ضربه‌ يا جراحي‌ شکم‌
۹. انسداد مجراي‌ لوزالمعده‌ در اثر سنگ‌
سنگ مجاري صفراوي شايع‌ترين علت پانکراتيت حاد مي باشد. علل کمتر شايع آن بعضي از داروهاي خاص، تروما، عفونت، واسکوليت و بعضي از سم‌ها هستند.
سنگ صفرا و بيماريهاي صفراوي ديگر (مثل تنگي ها و آنومالي هاي مادزادي) بعنوان عامل پانکراتيت شناخته شده و ارتباط آنها روشن است. هرچند نحوه اثر و مکانيسم ايجاد پانکراتيت در آنها قطعي نيست ولي در مورد سنگ، انسداد انتهاي مجراي صفراوي مشترک و مجراي پانکراس (کانال مشترک) و رفلاکس صفرا به مجراي پانکراس و ايجاد التهاب و يا شل شدن اسفنکتر اودي در اثر عبور سنگ و رفلاکس ترشحات اثني عشر به داخل مجراي پانکراس مطرح شده اند. سنگ صفرا بخصوص درکشورهاي شرقي من جمله کشور ما شايعترين علت پانکراتيت حاد شناخته مي شود.

- الکل هر چند در اولين مرتبه و با مقادير کم نيز به ندرت ممکن است پانکراتيت بدهد ولي اغلب موارد، در افرادي است که مدت 2-10 سال روزانه 100-150 ميلي ليثر الکل مصرف کرده اند. در اين افراد احتمال بروز پانکراتيت حدود 10-15% است و به همين مقدار هم احتمال وجود سيروز کبدي هست. الکل با روش هاي اسپاسم اودي، آسيب مستقيم سلولهاي پانکراس، افزايش و تغليظ ترشحات، افزايش نفوذ پذيري غشاء سلولهاي پانکراس، کاهش خونرساني به پانکراس و فعال کردن تريپسين باعث بروز پانکراتيت مي شود.

- تومور: 1% موارد پانکراتيت بعلت تومورهاي سر لوزالمعده يا ناحيه آمپول واتر هستند.

- اياتروژنيک(به دليل دخالتهاي طبي): به دنبال بيوپسي پانکراس، جراحي مجاري صفراوي، برداشتن ديستال معده، برداشتن طحال، ERCP ، اعمال جراحي بزرگ قلب همراه افت برون ده قلبي يا اعمال جراحي توام با هيپوترمي شديد، ممکن است بيمار دچار پانکراتيت شود.

- علل ديگر: مصرف بعضي داروها، هيپر ليپيدمي، هيپر کلسمي، کرم آسکاريس، اختلالات مادرزادي مثل Pancreatic Divisum ، اختلالات ژنتيک مثلا در ژن تريپسنوژن و غيره.
علت پانکراتيت هرچه باشد با فعال شدن آنزيمهاي گوارشي اين غده و آسيب نسجي آن همراه است که ميتواند تا نکروز و نابودي کامل غده و همچنين آسيب نسوج و احشاي مجاور پيش برود.

عوامل افزايش دهنده خطر :
۱. سوءمصرف‌ الکل‌
۲. تغذيه‌ نامناسب‌؛ چاقي‌
۳. مصرف‌ داروهايي‌ نظير داروهاي‌ گروه‌ سولفا، آزاتيوپرين‌، کلروتيازيد يا داروهاي‌ کورتوني‌

پيشگيري :
عدم‌ مصرف‌ الکل‌

عواقب مورد انتظار :
پانکراتيت‌ حاد اغلب‌ با مراقبت‌هاي‌ ويژه‌ قابل‌ علاج‌ است‌. درمان‌ عبارتست‌ از دادن‌ استراحت‌ کامل‌ به‌ لوله‌ گوارش‌ و برقراري‌ تغذيه‌ وريدي‌. پانکراتيت‌ حاد در 5% موارد به‌ درمان‌ پاسخ‌ نداده‌ و در نهايت‌ کشنده‌ است‌. پانکراتيت‌ مزمن‌ ممکن‌ است‌ سال‌ها باعث‌ حملات‌ مکرر پانکراتيت‌ حاد گردد.

۱. ديابت‌ شيرين‌
۲. کمبود مزمن‌ کلسيم‌
۳. عفونت‌ ثانويه‌ باکتريايي‌ لوزالمعده‌
۴. خونريزي‌ شديد و تخريب‌ لوزالمعده‌
۵. تشکيل‌ کيست‌ يا آبسه‌ در لوزالمعده‌

تشخيص
آميلاز و ليپاز بالا جزو علايم آزمايشگاهي پانکراتيت هستند که دومي به مراتب حساس‌تر و اختصاصي‌تر است.

اما آيا مي‌شود شيوه آزمايشگاهي ارزاني براي بيمارستان‌هاي دورافتاده‌اي ابداع کرد که گاهي جزو هيچ ابزار تشخيصي‌اي جز دست پزشک براي تشخيص پانکراتيت ندارند؟!
دانشمندان دانشگاه تگزاس به دنبال همين کار بودند و توانستند با استفاده از ژل، فويل آلومينيم، پروتئين شير و يک لامپ LED ارزان‌قيمت، وسيله ارزاني براي اين کار بسازند. اين وسيله کمتر از يک دلار قيمت دارد.

قطره خوني که از بيمار گرفته شده، روي لايه‌اي از ژلاتين و پروتئين شير قرار داده مي‌شود، اگر بيمار مبتلا به پانکراتيت باشد، سطح آنزيم تريپسين او آنقدر بالاست که مي‌تواند ژلاتين را هضم کند. بعد يک قطره هيدروکسيد سديم اضافه مي‌کنيم، اگر لايه ژلاتين به اندازه کافي تضعيف شده باشد، اين قطره به لايه آلومينيمي مي‌رسد و آن را حل مي‌کند و همين مسئله باعث برقرار شدن يک جريان بين آنود منيزيومي و کاتدي از نمک فلزي مي‌شود، اين جريان الکتريکي هم يک لامپ LED را روشن مي‌کند.
اين آزمايش مجموعا يک ساعت طول مي‌کشد.

درمان :
۱. درمان‌ پانکراتيت‌ مزمن‌ ممکن‌ است‌ به‌ طور سرپايي‌ با تجويز داروها، تنظيم‌ رژيم‌ غذايي‌، و عدم‌ مصرف‌ الکل‌ صورت‌ گيرد.

۲. بررسي‌هاي‌ تشخيصي‌ ممکن‌ است‌ شامل‌ آزمايش‌هاي‌ خون‌ و ادرار، اسکن‌ راديوايزوتوپ‌، راديوگرافي‌ شکم‌، سي‌تي‌ اسکن‌ يا سونوگرافي‌ لوزالمعده‌، و آندوسکوپي‌ باشد

۳. در پانکراتيت‌ حاد معمولاً بستري‌ کردن‌ بيمار در بيمارستان‌ براي‌ تجويز مايعات‌ وريدي‌، کنترل‌ درد و استفراغ‌، و اصلاح‌ اختلالات‌ متابوليسمي‌ (جبران‌ کمبود کلسيم‌ و منيزيوم‌) لازم‌ است‌. جراحي‌ ممکن‌ است‌ در موارد وجود سنگ‌هاي‌ صفراوي‌، زخم‌ معده‌ سوراخ‌ شده‌، يا تخليه‌ منبع‌ عفونت‌ لازم‌ باشد.

توصيه‌ها و دستورات دکترتان را دقيقا مطابق تجويز او رعايت کنيد.

يک طرح رژيم غذايي را براي خودتان تدوين کنيد که بر گزينه‌هاي غذايي کم‌چربي و سالم باشد.

سيگار نکشيد و الکل ننوشيد.

به مقدار فراوان آب بنوشيد.

در صورتي که پانکراتيت شما باعث بروز علائم افسردگي شده است، با يک مشاور صحبت کنيد.

اهدافي را براي خود تعيين کنيد که متمرکز بر تسکين درد و مهار استرس باشد.

پزشکاني دانشگاه گرانادا در اين آزمايش دريافتند «اسيد اولئيک» و «هيدروکسي تيروزول» بويژه در غلظت‌هاي بالاي روغن زيتون تازه و اسيدهاي چرب «ان-3 چند زنجيره‌اي اشباع نشده» که در ماهي يافت مي‌شوند، علائم التهاب لوزالمعده را بهبود مي‌بخشند.

به گزارش خبرگزاري يونايتدپرس، اين مطالعه که در مجله دستاوردهاي انجمن تغذيه امريکا ارائه شده روي موش‌هاي آزمايشگاهي انجام گرفته اما از آنجا که بيولوژي موش‌ها بسيار شبيه به انسان است پزشکان معتقدند که نتايج آن در مورد انسانها نيز صادق خواهد بود. ترکيبات فوق خاصيت آنتي اکسيداني و ضدالتهابي فوق‌العاده‌اي دارند که از جمله مزاياي آن مي‌تواند مقابله با التهابات لوزالمعده‌اي باشد.

داروهاي مورد استفاده جهت درمان
۱. مسکن‌ها
۲. انسولين‌، در صورت‌ وجود ديابت‌
۳. داروهاي‌ مهارکننده‌ اسيد معده‌
۴. آنتي‌بيوتيک‌ها، در صورت‌ بروز عفونت‌ باکتريايي‌
۵. آنزيم‌هاي‌ هضم‌کننده‌ غذا که‌ لوزالمعده‌ آسيب‌ ديده‌ قادر به‌ توليد آنها نيست‌.

فعايت :
درل پانکراتيت‌ حاد، استراحت‌ در بستر يا، اگر در حالت‌ نشسته‌ راحت‌تر هستيد، استراحت‌ به‌ حالت‌ نشسته‌ برروي‌ صندلي‌ توصيه‌ مي‌شود. با برطرف‌ شدن‌ علايم‌، فعاليت‌هاي‌ طبيعي‌ خود را به‌ تدريج‌ از سر بگيرد. در پانکراتيت‌ مزمن‌ محدوديتي‌ از نظر فعاليت‌ وجود ندارد.

رژيم غذايي:
رژيم‌ کم‌ چربي‌ به‌ صورت‌ وعده‌هاي‌ کم‌ حجم‌ و متعدد توصيه‌ مي‌شود. مصرف‌ الکل‌ را به‌ کلي‌ قطع‌ کنيد.
در اين شرايط به پزشک خود مراجعه فرماييد :
۱. اگر شما يا يکي‌ از اعضاي‌ خانواده‌ تان داراي‌ علايم‌ پانکراتيت‌ حاد باشيد.
۲. يرقان‌ (زردي‌ پوست‌ و چشم‌ها)
۳. تب‌ 3/38 درجه‌ سانتيگراد يا بالاتر
۴. کاهش‌ وزن‌ مداوم‌
۵. علايم‌ کمبود کلسيم‌ نظير انقباضات‌ عضلاني‌ يا تشنج‌