جبران‌کاهش‌درآمدهای‌نفتی از‌جیب‌چه‌کسانی؟

با کاهش هر یک از این منابع درآمدی چاره‌ای جز افزایش دو منبع دیگر باقی نمی‎ماند. از منابعی که امسال نسبت به سال گذشته برای جبران کاهش سایر منابع درآمدی از جمل فروش نفت حدود ۲۲ درصد رشد داشته درآمدهای مالیاتی است.

بیان این موضوع سوال مهم و قابل توجهی را طرح می‌کند و آن سوال این است که آیا قرار است با ادامه شیوه‌های نادرست مالیاتی مردم تاوان کاهش قیمت نفت و پیامد آن را در بودجه بدهند؟ 

پازوکی: اکنون وقت افزایش نرخ مالیات نیست
مهدی پازوکی، اقتصاددان، در گفت‎وگو با فرارو ضمن تاکید بر ضرورت کسب درآمد دولت از مالیات با افزایش نرخ مالیات‌ها مخالفت کرده گفت: در همه کشورهای پیشرفته مالیات اصلیترین منبع درآمدی دولت است، ما نیز اگر بخواهیم اقتصاد مقاومتی چیزی فرا‌تر از یک شعار باشد باید در این راستا حرکت کرده و از وابستگی اقتصاد به نفت‌‌ رها شویم. 

وی افزود: برای رسیدن به هدف رهایی از وابستگی از درآمدهای نفتی و کسب درآمد از مالیات اگر ضعفی در قوانین وجود دارد هم دولت می‌تواند با ارایه لایحه فوریتی در جهت رفع آن اقدام کند اما تا جایی که من می‌دانم ما هیچ وقت مشکلی در قوانین مالیاتی نداشته‌ایم بلکه مساله اصلی در ساختار اجرای آن است. 

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه جهان مدرن را اندیشه‌های مدرن اداره می‌کند، نه ابزار مدرن گفت: باید از تجارت کشورهای توسعه یافته بهره بگیریم. 

پازوکی با وجود آنکه به شدت از کسب درآمد دولت از اخذ مالیات استقبال می کند اما مخالف افزایش نرخ مالیات در این برهه زمانی در کشور است.

او در تشریح دلایل مخالفتش گفت: افزایش نرخ مالیاتی در شرایط کنونی پیامدهای منفی همچون تشدید رکود اقتصادی را به همراه دارد لذا باید پایه‌های مالیاتی کشور را گسترش دهیم. 

به گفته وی آمریکایی‌ها ضرب المثلی دارند که می‌گوید از مرگ می‌توان فرار کرد اما از مالیات نه، این یعنی ساختار و نظام مالیاتی بسیار دقیق، ما در ایران بر اساس اطلاعات من از ۴۰ درصد مردم مالیات اخذ می‌شود، ۴۰ درصد معافیت از مالیات داریم و ۲۰ درصد نیز فرار مالیاتی!

پازوکی ادامه داد: مجلس باید وارد عمل شده و ترتیبی دهد تا همه نهاد‌ها – نهادها و ارگان های حاکمیتی و شرکت‌های وابسته به آن، شرکت‌های وابسته به نهادهای نظامی و... – مالیات بپردازند. یکی از معضلات این معافیت‌های ایجاد فساد و رانت است. اکنون برخی نهادهای نظامی به بخش مسکن ورود کرده و بساز و بفروش شده‌اند. این وضعیت با عدالت اجتماعی در تعارض است و باید جلوی آن را گرفت. 

این کار‌شناس مسایل اقتصادی با بیان اینکه مالیات شامل مالیات مستقیم – مالیات در درآمد و دارایی و... – و مالیات غیر مستقیم – مالیات بر کالا – می‌شود، گفت: برای تامین عدالت اجتماعی باید بر مالیات‌های مستقیم تمرکز کرد.
 
این استاد دانشگاه گفت: یکی از ایرادات نظام مالیاتی در همین خصوص است. یک مغازه مالیات بر ارزش افزوده می‌گیرد اما دیگری نمی‌گیرد. حتی مغازه داری که مالیات بر ارزش افزوده می‌گیرد هم آن را به سازمان مالیاتی نمی‌دهد! 

پازوکی ادامه داد: من به عنوان یک اقتصاددان طرفدار اقتصاد بازار، اگر جای دولت بودم طراحی یک سیستم مالیاتی کارآمد و یک سیستم خدمات اجتماعی مناسب را در اولویت قرار می‌دادم.

وی کشورهای اسکاندیناوی مانند دانمارک، سوئد و نروژ را نمونه خوبی در این خصوص دانست و تاکید کرد: برخی فکر می‌کنند مشکلات ما به خاطر نفت است اما به اعتقاد من ما گرفتار مدیریت غلط هستیم. می‌بینیم که نروژ هم صادرات نفت دارد و هم در حساب ذخایر ارزی غنی و البته جز کشورهای شاخص در امر رفاه اجتماعی است.
 
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه با تفکر سنتی نمی‌توان جامعه صنعتی را اداره کرد، گفت: همه قوا باید به این نتیجه برسند که نظام مالیاتی اصلاح شود. اکنون شاهد فرار مالیاتی به شیوه‌های مختلف هستیم برای نمونه، برخی از سرمایه‎داران با چهره های صاحب نفوذ شریک می‌شوند.

به این ترتیب باید نتیجه گرفت که اگر دولت اراده خود را بر مدیریت فعالیت‌های اقتصادی در کشور به ویژه در حوزه اقتصاد زیرزمینی – بخشی که به عبارتی فرار مالیاتی دارد – قرار دهد، می‌توانیم بدون تغییر در نرخ‌های مالیاتی به سمت افزایش در چتر پوشش مالیاتی پیش رفته و سهم منابع عمومی دولت از دریافت مالیات‌ها را بدون وارد کردن فشار بر مردم، افزایش دهیم.
 
اما اگر قرار باشد که همچنان افرادی مجاز به ایجاد نابسامانی در اقتصاد کشور‌‌ها باشند از معافیت‌های بی‌حد و مرز بهره ببرد، بر مردم فشار وارد می‌شود و قطعا آستانه تحمل مردم با افزایش این هزینه‌ها پایین می‌آید لذا این نکته مهمی است که نباید آن را نادیده گرفت.

بنابراین دولت باید چتر حمایت مالیاتی خود را گسترده‌تر کرده و کسانی که اکنون از مالیات فرار می‌کنند را نیز مشمول دریافت مالیات کند تا منابع دولتی در سال آتی افزایش یابد. 

حق‎شناس: ضرورت افزایش ظرفیت مالیاتی
هادی حق‌شناس، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی نیز در گفت‌و‌گو با فرارو بر ضرورت اصلاح در شیوه‌های اخذ مالیات تاکید کرد و گفت: بهترین روش اخذ مالیات از مجموع درآمد است اما در اقتصاد ایران معمولا اولین گروهی که از آن‌ها مالیات گرفته می‌شود کارمندان دولت و قشر کارگری هستند که میزان درآمدشان مشخص است.

وی افزود: این درحالی است که شاهدیم در جامعه ما مردم یک منبع درآمد ندارند و به همین خاطر فرارهای مالیاتی به ویژه در میان سرمایه‎داران بسیار است.
 
این کار‌شناس مسایل اقتصادی گفت: در اقتصاد ما ظرفیت مالیاتی نسبت به تولید ناخالص ملی ۶ درصد است در حالی که در کشورهایی با اقتصاد مشابه ما این رقم به ۳۰ درصد می‌رسد.
 
حق‌شناس ادامه داد: اگر این میزان را به دو برابر هم برسانیم کل هزینه‌های جاری کشور تامین می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه چاره کار افزایش نرخ مالیاتی نیست، گفت: اگر تعرفه‌های وارداتی را به شکلی تعریف کنیم که قاچاق کم شود و با اقتصاد زیر زمینی مقابله کنیم بر ظرفیت مالیاتی کشور افزوده خواهد شد. 

این نماینده پیشین مجلس همچنین گفت: یکی از ایرادات شیوه اخذ مالیات مربوط به مالیات بر درآمد است. بر اساس قانون گروه‌های درآمدی مختلف مبلغ مالیاتی متفاوتی می‌پردازند. رقم مالیات نیز با افزایش درآمد به صورت تصاعدی افزایش می‌یابد. مشکل اینجاست که مجموع درآمد افراد یک جا محاسبه نمی‌شود و درصد مالیات آنان به درستی محاسبه نشده و از درآمد مالیاتی کشور می‌کاهد. 

وی در پاسخ به این پرسش که نظام مالیاتی جدید می‌تواند این مشکل را حل کند، گفت: نظام مالیاتی که از آن صحبت می‌کنند تنها پایه‌های شغلی بیشتری را مشمول مالیات می‌کند.
 
مالیات اساسا مولفه‌های مختلفی دارد همچون مالیات بر سود، مالیات بر درآمد، مالیات بر مصرف در قالب ارزش افزوده، مالیات بر دارایی‌ها و.... مشکلی که در حال حاضر در بحث مالیات بر دارایی‌ها وجود دارد این است که در بررسی ارزش دارایی‌ها معمولا ارزش روز آن‌ها محاسبه نمی‌شود و ارزش دفتری مبنای محاسبه قرار می‌گیرد. بر این اساس مالیات زیادی به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد.

از این رو ضروری است که در سازوکار نظام مالیاتی به رفع این اشکالات توجه شود. امید است که در نظام یکپارچه مالیاتی که در حال شکل‎گیری است به این مسایل توجه شده و مشکلات کنونی مرتفع شود.