جانبداری BBC از مهدی هاشمی

سایت خودنویس، روز شنبه ۳ دسامبر(۱۲ آذر) نوشت: «به دنبال پخش گزارشی درباره محکومیت مهدی هاشمی در کانادا از سوی شبکه BBC، انتقادهایی نسبت به نحوه اطلاع‌رسانی این شبکه در محافل مختلف مطرح شده است. از سوی گروهی از منتقدین، شبکه BBC متهم به جانب‌داری شده است. خودنویس دیدگاه‌ها مختلف در این باره را منتشر می‌کند. نخستین مطلب را به نقل از سایت نیوزبان آورده‌ایم.»

بنابر این گزارش، نیوزبان نوشت: «تلویزیون BBC فارسی در تاریخ جمعه ۱۱ آذر ۱۳۹۰ گزارشی درباره محکومیت مهدی هاشمی رفسنجانی در یک دادگاه کانادایی پخش کرده است که با استانداردهای این شبکه جهانی فاصله دارد.»

به نوشته نیوزبان، گزارشگر در این گزارش تلویزیونی، سه اصل "بی‌طرفی، دقت و انصاف " را که از جمله اصول مهم BBC هستند، نقض کرده است.

نقض بی‌طرفی

بی‌طرفی به معنای "بی‌نظری" نیست، بلکه به این معناست که گزارشگر باید در ارائه گزارش دو اصل را رعایت کند. یکی اینکه داوری ‌های شخصی خود را در گزارش دخالت ندهد و دیگر اینکه نظرات طرف‌ های درگیر در رویداد را که در بسیاری از موارد در تضاد با یکدیگر هستند، بیان کند و تعادل را در بیان این نظرات از دست ندهد.

گزارشگر در سرخط این گزارش تأکید می‌کند که حکم دادگاه کانادا در "غیاب" مهدی هاشمی رفسنجانی صادر شده اما فراموش می‌کند که اصل "‌بی‌طرفی" الزام دارد که به مخاطب توضیح داده شود چرا این حکم در غیاب وی صادر شده است.

گزارشگر BBC با سکوت درباره دلیل "غیابی بودن" حکم، از توضیح درباره بخشی از واقعیت (احضار مهدی هاشمی و حاضر نشدن وی در دادگاه) که به مخاطب برای داوری نهایی کمک می‌کند، عبور کرده و عملاً خواسته یا ناخواسته به سود مهدی هاشمی عمل نموده و بی‌طرفی را نقض کرده است.

گزارش‌گر که روایت‌گر ماجراست، باید همه واقعیت را بگوید، نه تنها بخشی از آن را.
هر چند در ادامه این گزارش، وکیل هوشنگ بوذری می‌گوید مهدی هاشمی رفسنجانی به دادگاه فراخوانده شده ولی در دادگاه حاضر نشده است اما گزارش‌گر در سرخط گزارش باید نظرات دو طرف را بیان می‌کرد نه آنکه در دو سه جمله آغاز گزارش به گونه‌ای ماجرا را روایت کند که در همان ابتدا این ذهنیت در مخاطب شکل بگیرد که مهدی هاشمی رفسنجانی از تشکیل دادگاه "بی‌اطلاع" بوده است.

به عبارت روشن‌تر، در این گزارش وکیل بوذری می‌گوید مهدی هاشمی از احضار مطلع بوده و در دادگاه حاضر نشده اما وکلای مهدی هاشمی گفته‌اند موکلشان به دلیل اینکه از احضار اطلاع نداشته، در دادگاه حاضر نشده است. اما گزارشگر در ابتدای این گزارش به گونه‌ای از صدور حکم در غیاب مهدی هاشمی رفسنجانی سخن می‌گوید که گویی وی از تشکیل چنین دادگاهی بی‌اطلاع بوده است. این لحن روایت ماجرا، نقض‌کننده بی‌طرفی است.

گزارشگر در بخش دیگری از این گزارش، از میان چهار متهمی که هوشنگ بوذری از آن‌ها شکایت کرده، نام سه تن را اعلام می‌کند. حذف نام متهم چهارم این پرونده، حذف بخشی از واقعیت این پرونده است که می‌توان آن را رفتار جانبدارانه که در تضاد با بی‌طرفی است، توصیف کرد.


بی‌دقتی

گزارشگر در قسمت دیگری از این گزارش می‌گوید هوشنگ بوذری در سال ۱۳۷۲ به اتهام "پرداخت رشوه" در ایران بازداشت شده اما منبعی برای آن اعلام نکرده است.

هنگامی می‌توان در یک گزارش، اتهامی را که علیه یک فرد مطرح است، اعلام کرد که شواهد محکمی برای آن وجود داشته باشد و دستکم یک منبع آن را تأیید کرده باشد. اما در این گزارش هیچ شواهدی بیان نمی‌شود تا مخاطب داوری کند که آیا این اتهام، دقیق است یا یک ادعا.


غیرمنصفانه


این گزارش منصفانه نیست چون روایت آن به گونه‌ای جانبدارانه بیان شده است. روزنامه‌نگاران باید همیشه صادق بوده و انصاف را در تمام موارد رعایت کنند. رعایت انصاف یعنی کشف هر دو طرف داستان و در کنار هم قرار دادن این بخش‌ها به دقیق‌ترین حالت ممکن.
اگر یکی از طرفین داستان قبول نکرد در گزارش مشارکتی داشته باشد، لازم است به این قبول نکردن اشاره کرد. اما گزارشگر توضیح نمی‌دهد چرا با مهدی هاشمی و وکلایش مصاحبه نکرده است. او باید به مخاطبان توضیح می‌داد که آیا خودش تصمیم گرفته با آن‌ها مصاحبه رودررو یا تلفنی نکند و یا اینکه درخواست مصاحبه را مطرح کرده اما آنها رد کرده‌اند. پاسخ به این پرسش، روایت گزارش را منصفانه می‌کرد.


ضعف گزارشگر در شناخت مخاطبان

یکی از اصول مهم تهیه گزارش می‌گوید "گزارشگر پیش از پرداخت به یک موضوع باید بداند چه کسانی مخاطب گزارش او هستند و این مخاطبان چه پرسش‌هایی دارند و چه چیزهایی را می‌خواهند بدانند."

مخاطبان گزارش BBC فارسی، می‌خواهند درباره مناقشه مهدی هاشمی و هوشنگ بوذری اطلاعات بیشتری به دست آورند اما گزارشگر به جای پرداختن به این بخش مهم از موضوع، بیشترین حجم گزارش را به بررسی لغو این حکم اختصاص داده است.
بررسی دورنمای این حکم قطعاً باید در این گزارش بررسی می‌شد اما نه اینکه سه دقیقه از چهار دقیقه زمان این گزارش را به خود اختصاص دهد و بخش مهم‌تر این موضوع یعنی جزییات مناقشه هوشنگ بوذری و مهدی هاشمی تنها یک دقیقه و آن هم به‌ طور کلی بیان شود.
این گزارش نشان می‌دهد که گزارشگر با دغدغه‌های مخاطبان آشنا نبوده و گزارشی را تولید کرده که به جای آنکه برای مخاطب جذاب و جالب باشد، برای یک طرف درگیری یعنی مهدی هاشمی رفسنجانی جالب است.


نگاه آخر

زمانی می‌توان یک گزارش را منصفانه و بی‌ طرفانه دانست که ترکیبی از سه اصل "بی‌طرفی، انصاف و دقت" را رعایت کرده باشد. اما گزارش BBC آن قدر که برای احتمال لغو این حکم وقت گذاشته، برای موضوعات مهمتر که مخاطبان می‌خواهند بدانند، وقت نگذاشته است. یعنی تعادل را از دست داده و از دست دادن تعادل در گزارش یعنی نقض بی‌طرفی.

این گزارش هیچ تحقیقی درباره اینکه آیا مهدی هاشمی از تشکیل دادگاه مطلع بوده یا نه، نکرده است. گزارشگر که به کانادا سفر کرده، می توانست در این باره تحقیق کند و در گزارش بگوید که دادگاه برای احضار مهدی هاشمی چه اقدامی انجام داده است. این تحقیق به روشن شدن نقاط تاریک کمک می‌کرد. تلاش نکردن گزارشگر برای روشن کردن این موضوعات مهم و به جای آن، پرداختن به دورنمای حکم، یعنی فراموش کردن یک موقعیت مهم. کنارگذاشتن یک موقعیت در گزارش یعنی بی‌انصافی.

گزارش به مخاطب نمی‌گوید که چرا مهدی هاشمی مصاحبه نکرده است. مگر می‌شود گزارش‌گر نخواسته باشد با او یا وکلایش که بخشی از این ماجرا هستند، مصاحبه کند؟ حتماً این کار را کرده اما موفق نشده مصاحبه کند.

یک تجربه در روزنامه‌نگاری می‌گوید اگر کسی حاضر نشد در مورد موضوعی که به او مربوط است، مصاحبه بدهد، بدانید که دارد از چیزی فرار می کند. این را استادان برجسته روزنامه‌نگاری می‌گویند. گزارشگر اگر می‌گفت که مهدی هاشمی چرا در این گزارش مشارکتی نداشته، آن وقت مخاطب دقیق‌تر داوری می‌کرد.

پذیرفتنی است که به دلایل امنیتی گاهی نمی‌توان نام منبع را اعلام کرد اما در این مواقع باید گفته بشود که منبعی این اتهام رو مطرح کرده اما بنا به فلان دلیل نامش فاش نمی‌شود.
BBC جهانی یکی از معتبرترین شبکه‌های خبری در دنیاست که اعتبارش مدیون اطلاع‌رسانی "دقیق، منصفانه و بی‌طرفانه" است اما BBC فارسی در رعایت این اصول، ضعف‌های جدی دارد که ممکن است اعتبار این رسانه را با خطر روبرو کند.