نگاهی به عملکرد ایران در پنج دوره جام ملت‌ها

به گزارش خبرنگار مهر، در اوایل دهه ۵۰ میلادی تفکر برگزاری مسابقات جام ملت‌های آسیا شکل گرفت و پس از آنکه در سال ۱۹۴۵ کنفدراسیون فوتبال بصورت رسمی در مانیل فیلیپین تاسیس شد، "عبدالرحمان تانکو" نخست وزیر مالزیایی که تصمیم گیرنده اصلی AFC بود، برگزاری "جام آسیا" را به اعضای اندک کنفدراسیون پیشنهاد کرد.

نخستین دوره: ۱۹۵۶- هنگ کنگ
غیبت ایران
این طرح در نهایت مورد تصویب اعضا قرار گرفت و در جریان برگزاری بازی‌های آسیایی ۱۹۵۴ مانیل میزبانی نخستین دوره این جام به هنگ کنگ که منطقه مستقلی بود، واگذار شد تا این جام چهار سال زودتر از مسابقات معتبر جام ملت‌های اروپا بصورت رسمی آغاز شود.

در دور مقدماتی این جام تیم‌ها به سه گروه تقسیم شدند. در غرب آسیا، در غیاب تیم ملی فوتبال ایران، قرار بود تیم‌های رژیم اشغالگر قدس، پاکستان و افغانستان برگزار کننده مرحله مقدماتی باشند که در نهایت بدون برگزاری هیچ دیداری رژیم اشغالگر قدس نماینده این منطقه لقب گرفت.

در جنوب شرق آسیا مسابقات در دو مرحله برگزار شد، ابتدا تیم‌های مالزی و کامبوج برابر هم به میدان رفتند. دیدار رفت این مرحله روز هفدهم مارس سال ۱۹۵۶ که طبق تاریخ نخستین دیدار رسمی برگزار شده در مرحله مقدماتی جام ملت‌های آسیاست، با برتری ۹ بر ۲ تیم مالزی در کوالالامپور همراه شد تا این تیم گرچه بازی برگشت را با نتیجه ۳ بر ۲ به کامبوج واگذار کرد اما راهی مرحله بعدی شود.

مالزی در مرحله بعد روز سوم می همان سال ابتدا با نتیجه ۴ بر صفر برابر ویتنام تن به شکست داد و تساوی ۳ بر ۳ در دور برگشت مانع از حذف این تیم نشد تا ویتنام نماینده این مرحله در نخستین دوره جام ملت‌های آسیا باشد. در شرق آسیا هم ابتدا کره‌جنوبی در بازی رفت با نتیجه ۲ بر صفر از سد فیلیپین گذشت و در بازی برگشت هم در سئول با نتیجه ۳ بر صفر به برتری دست یافت تا راهی مرحله بعد شود.

در مرحله دوم کره‌ای‌ها ابتدا در سئول با ۲ گل برابر چین پیروز شدند اما در بازی برگشت با نتیجه ۲ بر یک مغلوب شدند اما با برتری ۳ بر ۲ جواز حضور در جام ملت‌ها را کسب کردند.

مرحله نهایی:
به این ترتیب تیم‌های کره‌جنوبی، ویتنام، اسرائیل و هنگ کنگ (میزبان مسابقات) جواز حضور در نخستین دوره جام ملت‌های آسیا را که بصورت دوره‌ای از روز اول سپتامبر سال ۱۹۵۶ در ورزشگاه "گوورنمنت" برگزار می‌شد، را کسب کردند.

در نخستین دیدار این جام تیم هنگ کنگ با نتیجه ۳ بر ۲ مغلوب رژیم اشغالگر قدس شد، این در حالی بود که "ائو جی یین" در دقیقه ۱۲ نخستین گل این جام و تیم میزبان را به ثمر رسانده بود. پنج روز بعد این تیم برابر کره‌جنوبی به تساوی ۲ بر ۲ رضایت داد.

سومین بازی جام، روز هشتم سپتامبر با برتری ۲ بر یک کره‌جنوبی مقابل رژیم اشغالگر قدس همراه شد و یک روز بعد دو تیم هنگ کنک و ویتنام به تساوی ۲ بر ۲ رضایت دادند تا با این نتیجه میزبان مسابقات شانس قهرمانی‌اش در این جام را از دست بدهد.

روز دوازدهم سپتامبر اسرائیل با نتیجه ۲ بر یک از سد ویتنام گذشت تا برای رسیدن به جام قهرمانی این دوره از مسابقات چشم به بازی کره جنوبی و ویتنام بدوزد.

ورزشگاه "گوورنمنت" در روز پانزدهم سپتامبر میزبان مهمترین دیدار جام نخست بود که کره‌جنوبی با پیروزی ۵ بر ۳ در این مسابقه، ۵ امتیازی شد و قهرمان اولین دوره جام ملت‌های آسیا لقب گرفت. "سانگ ناک وون" (۵)، "وو سانگ کئون" (۴۱ و ۵۸ - پنالتی) و "چوی چونگ مین" (۵۷ و ۶۶) زننده گل‌های تیم کره در این بازی بودند.

در پایان نخستین دوره جام ملت‌های آسیا، کره‌جنوبی با ۵ امتیاز قهرمان شد و تیم‌های رژیم اشغالگر قدس، هنگ کنگ و ویتنام رده‌های دوم تا چهارم را از آن خود کردند. ضمن اینکه "نائوم استلماخ" با ۴ گل زده آقای گل این دوره لقب گرفت.

دومین دوره: ۱۹۶۰- کره‌جنوبی
شگفتی‌سازی تیم ایران
جنگ ویتنام و اختلاف اعراب با رژیم اشغالگر قدس باعث شد طی چهار سال تعداد تیم‌های شرکت کننده در مرحله مقدماتی مسابقات جام ملت‌های آسیا از ۹ تیم به ۱۰ تیم ارتقا پیدا کند! همچنین همانند دوره نخست تیم‌های برتر مناطق غرب، شرق و مرکزی به همراه میزبان، چهار تیم برگزار کننده مرحله نهایی دومین دوره جام ملت‌های آسیا را تشکیل دادند.

بر خلاف دوره نخست، در منطقه غرب آسیا تیم ملی ایران در مرحله گروهی شرکت کرد و تیم‌ هندوستان هم جانشین افغانستان شد تا چهار تیم ایران، رژیم اشغالگر قدس، هندوستان و پاکستان برگزار کننده دیدارهای این منطقه باشند، مسابقاتی که از پنجم تا هجدهم دسامبر سال ۱۹۵۹ در ورزشگاه "ماهاراجه" شهر "کرالای" هندوستان برگزار شد.

تیم ملی ایران که با پیروزی ۳ بر صفر برابر رژیم اشغالگر قدس، مسابقات را به خوبی آغاز کرده بود، با دو شکست ۴ بر یک برابر پاکستان و ۳ بر یک برابر هندوستان، دور رفت را به پایان رساند. در دور برگشت تیم ملی کشورمان ابتدا برابر رژیم اشغالگر قدس به تساوی یک بر یک رضایت داد و سپس با نتایج ۴ بر یک برابر پاکستان و ۲ بر یک مقابل هندوستان به پیروزی دست یافت.

البته این پیروزی‌ها به تیم ایران کمکی نکرد زیرا در نهایت با هفت امتیاز در رده دوم گروه قرار گرفت تا از راهیابی به مرحله بعدی بازمانده و رژیم اشغالگر قدس با هشت امتیاز نماینده غرب آسیا در دومین دوره جام ملت‌های آسیا باشد. حذف ایران نخستین شگفتی این جام بود. مرحوم عباس حجری در بازی برگشت برابر پاکستان سه گل به ثمر رساند تا نخستین هت تریک تاریخ ایران در این جام به نام وی ثبت شود.

- نتایج ایران در مرحله مقدماتی این مسابقات به شرح زیر است:
* ایران ۳ - اشغالگر قدس صفر
گل‌ها: عباس حجری (۴۹)، حمید برمکی (۵۹) و پرویز دهداری (۶۵)

* ایران یک - پاکستان ۴
گل: ناصر حاجی مختار

* ایران یک - هند ۳
گل: پرویز دهداری (۶۲)

* ایران یک - رژیک اشغالگر قدس یک
گل: عباس حجری (۴۹)

* ایران ۴ - پاکستان یک
گل‌ها: عباس حجری (۳ گل) و کامبیز جمالی

* ایران ۲ - هند یک
گل‌ها: پرویز دهداری (۲ گل)

در منطقه شرق آسیا که مسابقاتش طی چهار روز در ورزشگاه "جالان بسار" سنگاپور برگزار شد، تیم ویتنام جنوبی با دو پیروزی ۴ بر یک برابر سنگاپور و یک بر صفر برابر مالزی به عنوان تیم برتر این گروه راهی مرحله بعد شد و مالزی هم که با نتیجه ۵ بر ۲ سنگاپور را شکست داده بود، از راهیابی به مرحله نهایی این مسابقات باز ماند.

در نخستین دیدار منطقه آسیایی مرکزی که در ورزشگاه "ریزال مموریال" شهر مانیل برگزار شد، هنگ‌کنگ با نتیجه ۷ بر صفر از سد فیلیپین گذشت. دو روز بعد تیم تایوان هم با نتیجه ۷ بر ۴ فیلیپین را شکست داد تا تکلیف تیم صعود کننده از این منطقه به روز پایانی و دیدار هنگ‌کنگ با تایوان کشیده شود. در آن بازی تیم تایوان با نتیجه ۷ بر ۴ از سد هنگ‌کنگ گذشت و به عنوان صدرنشین این گروه جواز حضور در مرحله نهایی دومین دوره جام ملت‌های آسیا را بدست آورد.

مرحله نهایی:
دومین دوره جام ملت‌های آسیا طی روزهای ۱۴ تا ۲۱ اکتبر ۱۹۶۰ در ورزشگاه "هیوچانگ" شهر سئول برگزار شد. در نخستین مسابقه این جام، کره‌جنوبی با نتیجه ۵ بر یک ویتنام جنوبی را شکست داد.

تیم ملی کره جنوبی در روز هفدهم اکتبر در دومین دیدار خود در دومین دوره مسابقات جام ملت‌های آسیا با نتیجه ۳ بر صفر از سد ژیم اشغالگر قدس گذشت تا به دومین قهرمانی‌اش در این مسابقات امیدوارتر شود. ساعتی پس از این بازی، ویتنام جنوبی هم برابر تایوان با نتیجه ۲ بر صفر شکست خورد.

رژیم اشغالگر قدس با پیروزی ۵ بر یک برابر ویتنام جنوبی تا حدودی به وضعیت‌شان سروسامان دادند اما کره‌جنوبی با پیروزی یک بر صفر برابر تایوان در روز ۲۱ اکتبر، با کسب سه پیروزی مقتدرانه دومین قهرمانی‌اش در جام ملت‌های آسیا را جشن گرفت که البته در ۵۱ سال گذشته نتوانسته این عنوان معتبر را در مهمترین تورنمنت فوتبال قاره کهن تکرار کند.

ژیم اشغالگر قدس دو روز بعد در بازی آخر جام، با یک گل از سد تایوان گذشت و با کسب ۴ امتیاز عنوان نایب قهرمانی را بدست آورد. تایوان با ۲ امتیاز و ویتنام جنوبی بدون امتیاز ر‌ده‌های سوم و چهارم را به خود اختصاص دادند.

سومین دوره: ۱۹۶۴- رژیم اشغالگر قدس
ایران جام را تحریم کرد
سومین دوره رقابت‌‎های جام ملت‌های آسیا در حالی در غیاب تیم ملی ایران برگزار شد که تیم هندوستان با کسب عنوان نایب قهرمانی این مسابقات، ضمن کسب آخرین عنوان معتبرش در فوتبال آسیا، فوتبالدوستان قاره کهن را هم متحیر کرد.

سومین دوره جام ملت‌های آسیا آخرین دوره‌ای بود که با حضور ۴ تیم برگزار می‌شد، ضمن اینکه تیم ملی ایران هم برای آخرین بار در مرحله نهایی این جام حضور نداشت.

در مرحله مقدماتی غرب آسیا قرار بود تیم‌های ایران، هندوستان، پاکستان و برخی از تیم‌ها دیدار کند اما به دلایل مسائل سیاسی و اختلاف شدید مسلمانان با اقدامات اسرائیلی‌ها در فلسطین، به غیر از هندوستان تمام این تیم‌ها از حضور در این مرحله از مسابقات صرف نظر کردند تا به این ترتیب هندوستان به عنوان نماینده این منطقه در مرحله نهایی جام سوم شرکت کند.

در منطقه آسیایی مرکزی چهار تیم هنگ کنگ، ویتنام جنوبی، مالزی و تایلند به مصاف هم رفتند که تیم هنگ کنگ پس از تساوی ۳ بر ۳ در بازی نخست برابر تایلند، با دو پیروزی ۴ بر یک برابر ویتنام جنوبی و ۴ بر صفر برابر مالزی با ۵ امتیاز به عنوان تیم برتر این گروه راهی مرحله نهایی رقابت‌ها شد.

کره جنوبی هم به عنوان تیم برتر شرق آسیا جواز حضور در مرحله نهایی را بدست آورد تا چهار تیم هندوستان، هنک گنگ، کره جنوبی و اسرائیل میزبان مسابقات، برگزار کننده سومین دوره جام ملت‌های آسیا باشند.

مرحله نهایی:
سومین دوره رقابت‌های جام ملت‌های آسیا از روز ۲۶ می تا سوم ژوئن سال ۱۹۶۴ به میزبانی اشغالگران قدس برگزار شد که در نخستین بازی جام، میزبان با یک گل از سد هنک کنگ گذشت. در روز ۲۷ می هندوستان با پیروزی برابر کره‌‎جنوبی قهرمان دو دوره گذشته جام ملت‌های آسیا، مهمترین شگفتی این جام را رقم زد، گرچه دو روز بعد با ۲ گل مغلوب میزبان شد و نتوانست شگفتی‌اش را کامل کند.

کره‌جنوبی در دومین دیدارش در این رقابتها با یک گل از سد هنگ کنگ گذشت تا همچنان به قهرمانی در این مسابقات امیدوار باشد اما با توجه به پیروزی ۳ بر یک هندوستان برابر هنک کنگ و شکست ۲ بر یک این تیم برابر رژیم اشغالگر قدس در روز پایانی رقابت‌ها، حتی شانس کسب عنوان نایب قهرمانی را از دست داد.

در نهایت تیم اسرائیل با ۶ امتیاز، هندوستان با ۴ امتیاز، کره‌جنوبی با ۲ امتیاز و هنک کنگ بدون امتیاز رده‌های اول تا چهارم را کسب کردند.

چهارمین دوره: ۱۹۶۸- ایران
نخستین قهرمانی رقم خورد
پس دو دوره غیبت به دلیل مشکلات مالی و یک دوره حذف در مرحله مقدماتی، با واگذاری میزبانی چهارمین دوره جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸ به تهران، تیم ملی ایران برای نخستین مرتبه در مرحله نهایی این جام نوپای قاره کهن حضور یافت.

کنفدراسیون فوتبال آسیا قوانینی در نحوه برگزاری این مسابقات ایجاد کرد که علاوه بر تیم میزبان و تیم قهرمان، ۳ تیم برتر مناطق غرب، شرق و آسیای میانی جواز حضور در مرحله نهایی را بدست آوردند تا جام چهارم برخلاف سه دوره گذشته با افزایش یک تیم و حضور پنج تیم برگزار شود. البته حضور ۱۴ تیم در مرحله مقدماتی که یکی از آنها تیم ژاپن بود، یکی دیگر از تغییرات در نحوه برگزاری این جام بود.

در منطقه غرب آسیا تیم‌های برمه، کامبوج، پاکستان و هندوستان قرار داشتند. برمه در بازی نخست این مرحله که دوازدهم نوامبر سال ۱۹۶۷ برگزار شد، با نتیجه ۲ بر صفر نایب قهرمان دوره گذشته را شکست داد و شگفتی بزرگی را رقم زد.

هندوستان در بازی دوم برابر پاکستان به تساوی یک بر یک رسید و در بازی آخر هم با نتیجه ۳ بر یک مغلوب کامبوج شد تا با قرار گرفتن در رده چهارم، از راهیابی به مرحله نهایی بازماند. برمه در دو بازی بعدی با نتایج یک بر صفر برابر کامبوج و ۲ بر صفر مقابل پاکستان به پیروزی دست یافت تا با ۶ امتیاز به عنوان تیم برتر این گروه به رقابت‌های نهایی بازماند.

در منطقه آسیای میانه تیم هنگ کنگ با سه پیروزی ۲ بر صفر برابر ویتنام جنوبی، ۳ بر یک مقابل مالزی و ۲ بر صفر برابر سنگاپور شانس خود را برای صعود به مرحله نهایی این جام افزایش داد. این تیم در بازی سرنوشت ساز برابر تایلند هم به پیروزی ۲ بر صفر دست یافت تا با ۸ امتیاز و مقتدرانه نماینده این منطقه در جام چهارم باشد.

ناکامی‌های تیم کره جنوبی در جام ملت‌های آسیا، در مرحله مقدماتی این جام هم ادامه داشت و با قرار گرفتن در رده سوم گروه منطقه شرق آسیا نتوانست به مسابقات نهایی راه یابد. در این منطقه رقابت نزدیکی بین دو تیم تایوان و ژاپن برای صعود تا روز پایانی وجود داشت.

این دو تیم در بازی نخست برابر همدیگر به تساوی یک بر یک رضایت دادند. ژاپن در بازی دوم با نتیجه ۲ بر یک کره‌جنوبی را شکست داد و با دو پیروزی ۲ بر صفر برابر فیلیپین و ۲ بر یک مقابل اندونزی، با ۷ امتیاز صدرنشین گروه شد و برای صعود به مرحله نهایی منتظر دیدار پایانی چین و کره جنوبی بود که دو روز دیرتر برگزار شد.

تایوان هم که پس از تساوی با ژاپن، با نتیجه ۹ بر صفر برابر فیلیپین و ۳ بر ۲ برابر اندونزی به پیروزی دست یافته بود،  توانست با برتری یک بر صفر مقابل کره جنوبی در بازی پایانی‌‍اش، به خاطر تفاضل گل بهتر نسبت به ژاپن نماینده این منطقه در مسابقات ۱۹۶۸ تهران شد.

مرحله نهایی:
فوتبال ایران در حالی میزبان چهارمین دوره مسابقات جام ملت‌های آسیا در روزهای ۲۰ تا ۲۹ اردیبهشت سال ۱۳۴۷(۱۰ تا ۱۹ می ۱۹۶۸) شد که پیش از این تجربه حضور در این جام نوپای قاره کهن را نداشت. تیم ملی ایران با هدایت محمود بیاتی و تلفیقی از بازیکنان مطرحش در المپیک ۱۹۶۴ توکیوی ژاپن و جوانانی جویای نام، برای حضور در این رقابت‌ها آماده شد.

به غیر از تیم ملی ایران، تایوان، برمه، هنگ‌کنگ و رژیم اشغالگر قدس هم در این رقابت‌ها حضور داشتند که شاگردان بیاتی در بازی افتتاحیه جام با نتیجه ۲ بر هنگ‌کنگ را شکست دادند و در بازی دوم با ۴ گل از سد تایوان گذشتند. بلیت‌های یک ریالی و علاقه مردم به فوتبال باعث شده بود در هر بازی تیم ملی در این مسابقات حدود ۳۰ هزارتماشاگر به ورزشگاه بروند.

در بازی انتقامی با برمه تیم ایران با نتیجه ۳ بر یک پیروز شد. با این پیروزی از یکسو شکست یک بر صفر در فینال بازی‌های آسیایی ۶۶ بانکوک برابر برمه را جبران کرد، از سوی دیگر صدرنشین مسابقات شد و در نهایت نخستین قهرمانی‌اش در این جام نزدیک کرد. اشغالگران قدس مهمترین و آخرین حریف ایران در این جام بودند که پس از پیروزی ۶ بر یک برابر هنگ‌کنگ، شکست یک بر صفر مقابل برمه و ۴ بر یک برابر تایوان، برای کسب عنوان قهرمانی باید برابر میزبان مسابقات پیروز می‌شدند.

در آن روز رویایی( ۲۹ اردیبهشت ۱۳۴۷) در ورزشگاه امجدیه(شیرودی) تهران، تیم ملی کشورمان با روحیه بالایی که از برتری برابر برمه بدست آورده بود، با گل‌های ‌همایون بهزادی(۷۵) و پرویز قلیچ‌خانی(۸۶) شکست برابر رژیم اشغالگر قدس را با پیروزی ۲ بر یک عوض کرد تا با ۸ امتیاز ضمن کسب مقتدرانه قهرمانی جام چهارم، خود را به عنوان یکی از مدعیان فوتبال در قاره کهن معرفی کند. همایون بهزادی هم با ۴ گل زده آقای گل جام لقب گرفت.

در این جام تیم برمه با توجه به تساوی یک بر یک برابر تایوان و برتری یک بر صفر مقابل اسرائیل، شکست ۳ بر یک از ایران و پیروزی ۲ بر صفر مقابل هنگ‌‍کنگ با ۵ امتیاز به مقام نایب قهرمانی دست یافت و تیم‌های اسرائیل با ۴، تایوان با ۲ و هنگ‌کنگ با یک امتیاز‌ رده‌های سوم تا پنجم را از آن خود کردند.

نتایج کامل مسابقات تیم ملی ایران در جام چهارم:
۲۰ اردیبهشت ۱۳۴۷ - ورزشگاه امجدیه (شیرودی)
* ایران ۲ - هنگ‌کنگ صفر
گل‌ها: همایون بهزادی (۷۰) و علی جباری (۸۰)
بازیکنان ایران: عزیز اصلی، مهراب شاهرخی، جعفر کاشانی، حسن حبیبی(کاپیتان)، مصطفی عرب، پرویز قلیچ‌خانی، حمید امینی‌خواه، عبدالله ساعدی(۴۵- علی جباری)، همایون بهزادی، غلام وفاخواه، اصغر شرفی
سرمربی:‌ محمود بیاتی

۲۳ اردیبهشت ۱۳۴۷ - ورزشگاه امجدیه(شیرودی)
* ایران ۴ - تایوان صفر
گل‌ها: همایون بهزادی (۳۱)، حسین کلانی (۳۴)، اکبر افتخاری (۵۱) و حسین فرزامی (۵۶)
بازیکنان ایران: عزیز اصلی، مهراب شاهرخی، حسن حبیبی (کاپیتان)، جعفر کاشانی، مصطفی عرب، پرویز قلیچ‌خانی، حسین فرزامی، علی جباری (۶۵- فریبرز اسماعیلی)، حسین کلانی، همایون بهزادی، اکبر افتخاری
سرمربی: محمود بیاتی

۲۶ اردیبهشت ۱۳۴۷ - ورزشگاه امجدیه(شیرودی)
* ایران ۳ - برمه یک
گل‌ها: حسین کلانی (۲)، اکبر افتخاری (۶۰) و همایون بهزادی (۷۱) برای ایران - ینی یوت (۵۰) برای برمه
بازیکنان ایران: عزیز اصلی، مهراب شاهرخی، حسن حبیبی (کاپیتان)، جعفر کاشانی، مصطفی عرب، پرویز قلیچ‌خانی، حسین فرزامی، همایون بهزادی، علی جباری(۳۵- فریبرز اسماعیلی)، حسین کمالی و اکبر افتخاری
سرمربی: محمود بیاتی

۲۹ اردیبهشت ۱۳۴۷ - ورزشگاه امجدیه(شیرودی)
* ایران ۲ - رژیم اشغاگر قدس یک
گل‌ها: ‌همایون بهزادی(۷۵) و پرویز قلیچ‌خانی(۸۶) برای ایران - گیورا اسپیگل(۵۶) برای رژیم اشغالگر قدس
اخراج: فریبرز اسماعیلی(۵۷) از ایران
بازیکنان ایران: عزیز اصلی، مهراب شاهرخی، جعفر کاشانی، حسن حبیبی(کاپیتان)، مصطفی عرب، پرویز قلیچ‌خانی، حسین فرزامی، فریبرز اسماعیلی، حسین کلانی، اصغر شرفی (همایون بهزادی) و اکبر افتخاری
سرمربی:‌ محمود بیاتی

پنجمین دوره - ۱۹۷۲ - تایلند
دومین قهرمانی ایران
میزبانی پنجمین دوره جام ملت‌های آسیا در سال ۱۹۷۲ در حالی به تایلند واگذار شد که شهر بانکوک میزبان بازی‌های آسیایی ۱۹۶۶ و ۱۹۷۰ بود. تیم ایران به عنوان قهرمانی دوره گذشته در مرحله مقدماتی شرکت نکرد و با هدایت محمد رنجبر بصورت مستقیم در مرحله نهایی این جام حضور یافت.

با افزایش یک تیم به تعداد تیم‌های شرکت کننده در مرحله نهایی این مسابقات نسبت به دوره گذشته، دیدارهای مرحله نهایی با حضور ۶ تیم و در قالب دو گروه ۳ تیمی برگزار شد، ضمن اینکه برای نخستین مرتبه تیم‌های عربی کویت، بحرین، لبنان، سوریه و عراق در مرحله مقدماتی حضور یافتند.

تغییر در نوع برگزاری مسابقات مرحله مقدماتی و افزایش تیم‌های شرکت کننده در این رقابت‌ها از مهمترین تغییرات ایجاد شده در نحوه انجام پنجمین دوره این جام بود.در منطقه شرق آسیا تیم تایلند پس از تساوی یک بر یک برابر کامبوج در جریان بازی، در ضربات پنالتی با نتیجه ۵ بر یک پیروز شد. مالزی با ۸ گل از سد برونئی گذشت و اندونزی ۲ بر یک مقابل هنگ‌کنگ به برتری دست یافت که با این نتایج تیم‌ها به دو گروه تقسیم شدند.

در گروه A تیم اندونزی با نتایج یک بر صفر برابر تایلند و ۹ بر صفر مقابل برونئی پیروز شد و به عنوان صدرنشین به مرحله نیمه نهایی صعود کرد. تایلند هم با ۱۰ گل برونئی را شکست داد تا به عنوان تیم دوم راهی مرحله بعد شود.

در گروه B تیم مالزی با برتری برابر هنگ‌کنگ و کامبوج با نتایج مشابه ۲ بر یک به عنوان تیم نخست راهی مرحله نیمه نهایی شد و در بازی حساس بین تیم‌های هنگ‌کنگ و کامبوج، این تیم کامبوج بود که ۲ بر یک پیروز شد و به عنوان تیم دوم گروه به مرحله بعد راه یافت.

در مرحله نیمه نهایی که تیم‌های پیروز در آن راهی مسابقات جام ملت‌های آسیا می‌شوند، کامبوج با دو گل از سد اندونزی عبور کرد و تایلند با یک گل مالزی را شکست داد. در دیدار نهایی تایلند با نتیجه ۴ بر ۲ کامبوج را شکست داد و تیم مالزی هم در مسابقه رده بندی با ۳ گل از سد اندونزی گذشت تا با برگزاری این دو دیدار پرونده رقابت‌ها در این منطقه بسته شود.

در منطقه غرب آسیا و برای قرار گرفتن تیم‌ها در گروه‌های دوگانه دو تیم عراق و کویت به تساوی یک بر یک رضایت دادند. بحرین با ۳ گل از سد لبنان گذشت، سوریه و اردون هم به نتیجه مساوی بدون گل رسیدند و سریلانکا بدون انجام دیداری به مرحله گروهی صعود کرد.

در گروه A این منطقه، عراق با سه پیروزی ۵ بر صفر برابر برونئی، یک بر صفر مقابل بحرین و یک بر صفر برابر اردن به عنوان صدرنشین راهی مرحله نیمه نهایی شد. اردن هم که از عراق شکست خورده بود، با توجه به دو پیروزی ۳ بر ۲ برابر بحرین و ۲ بر یک مقابل سریلانکا به عنوان تیم دوم این گروه به مرحله بعد صعود کرد.

در گروه B، کویت پس از پیروزی یک بر صفر برابر لبنان، مقابل سوریه به تساوی ۲ بر ۲ رضایت داد اما با توجه به پیروزی ۳ بر ۲ لبنان برابر سوریه به عنوان صدرنشین گروه به مرحله نیمه نهایی راه یافت و لبنان با قرار گرفتن در رده دوم جواز حضور در این مرحله را کسب کرد.

در دیدارهای مرحله نیمه نهایی که حکم صعود به جام ملت‌ها را داشت، کویت با ۲ گل از سد اردن گذشت و عراق هم با نتیجه ۴ بر یک از سد لبنان گذشت. عراق در دیدار نهایی هم با یک گل از سد کویت گذشت و تیم نخست منطقه غرب آسیا شد. در دیدار تشریفاتی نیمه نهایی لبنان با ۲ گل از سد اردن گذشت و به رده سوم رسید.

همچنین با انصراف اسرائیل، تیم کره جنوبی هم جواز حضور در این رقابت‌ها را کسب کرد تا در کنار ایران قهرمان دوره گذشته، تایلند میزبان مسابقات، عراق و کویت نمایندگان غرب آسیا و اندونزی نماینده شرق آسیا، پس از یک دوره غیبت در پنجمین دوره جام ملت‌های آسیا حضور داشته باشد.

ورزشگاه ملی شهر بانکوک محل برگزاری پنجمین دوره جام ملت‌های آسیا در سال ۱۹۷۲

مرحله نهایی:
در سال ۱۹۷۲ میزبانی رقابت‌های جام ملت‌های آسیا برای نخستین مرتبه بار به کشورهای جنوب شرق آسیا رسید‌ و با توجه به اینکه قهرمان این مسابقات راهی جام جهانی کوچک در برزیل می‌شد، همه تیم‌ها برای قهرمانی برنامه‌ریزی کرده بودند.

همانند مرحله گروهی شش تیم‌ حاضر در این رقابت‌ها ابتدا در تک دیداری برابر هم قرار گرفتند تا گروه بندی‌ها را مشخص کنند. کره جنوبی و عراق در جریان بازی به تساوی بدون گل رسیدند ولی عراق در نهایت با نتیجه ۴ بر ۲ در ضربات پنالتی پیروز شد و در گروه A قرار گرفت. ایران هم با گل‌های حسین کلانی(۴۵) و صفر ایرانپاک(۵۱) برابر کامبوج پیروز شد و با عراق همگروه شد. تایلند هم با شکست ۲ بر صفر برابر کویت، به گروه A آمد.

تیم ایران در بازی نخست این مرحله ابتدا با گل‌های حسین کلانی(۳۴، ۷۰ و ۷۸) برابر عراق پیروز شد و با توجه به اینکه در دیگر دیدار این گروه عراق و تایلند به تساوی یک بر یک رسیدند، صعودش به مرحله بعد قعطی شد. در بازی صدرنشینی و در حالیکه از بازیکنان ایران خواسته شده بود برابر میزبان شکست بخورند، نفرات تیم ایران در ۱۰ دقیقه پایانی مسابقه با درخشش علی جباری که سه مرتبه و در دقایق ۸۰،۸۶ و ۸۸ گل زد، باخت ۲ بر صفر را با شکست ۳ بر ۲ عوض کردند و با ۴ امتیاز و به عنوان تیم نخست به مرحله نیمه نهایی صعود کرد.

جعفر کاشانی در خصوص آن بازی به خبرنگار مهر می‌گوید:" شب قبل از بازی تیمسار مکری رئیس وقت فدراسیون به همراه چند نفر از بازیکنان تیم ملی در اتاقم جلسه گذاشت و به ما گفت باید بازی را به تایلند واگذار کنیم تا این تیم به دور بعد راه پیدا کند. وی مدعی بود از بالا گفته‌اند تایلند باید بازی را ببرد اما غیرت و انگیزه بازیکنان اجازه نداد اینگونه حرکتی را قبول کنیم و با درخشش علی جباری شکست را با پیروزی مقابل این تیم عوض کردیم."

در گروه B کره جنوبی ابتدا با نتیجه ۴ بر یک از سد کامبوج گذشت اما در بازی دوم با نتیجه ۲ بر یک برابر کویت شکست خورد، البته با توجه به پیروزی ۴ بر صفر کامبوج برابر کویت این تیم با تفاضل گل بهتر نسبت به تیم کامبوج به عنوان تیم برتر گروه به مرحله نیمه نهایی صعود کرد. کامبوج تیم دوم گروه شد و کویت از دور مسابقات کنار رفت.

در مرحله نیمه نهایی تیم ایران با گل‌های صفر ایرانپاک(۱۳) و پرویز قلیچ خانی(۴۷) با نتیجه ۲ بر یک برابر کامبوج پیروز شد و در دیدار نهایی هم درحالیکه با کره‌جنوبی در وقت قانونی به تساوی یک بر یک رسیده بود، با گل دقیقه ۱۰۸ حسین کلانی موفق به شکست این تیم شد و برای دومین مرتبه فاتح این جام معتبر شد. این موفقیت باعث شد فوتبال ایران و کره‌جنوبی از نظر قهرمانی در جام ملت‌ها در عدد ۲ به تساوی برسند. علی جباری در دقیقه ۴۸ گل نخست ایران را به ثمر رسانده بود.

نتایج کامل مسابقات تیم ملی ایران در جام پنجم:
۱۷ اردیبهشت سال ۱۳۵۱، ورزشگاه ملی بانکوک
* ایران ۲ - کامبوج صفر
گل‌ها: حسین کلانی(۴۵) و صفر ایرانپاک(۵۱)
بازیکنان ایران: ناصر حجازی، ابراهیم آشتیانی، جعفر کاشانی، مجید حلوایی، اکبر کارگرجم، علی جباری، پرویز قلیچ‌خانی (کاپیتان)، جواب قراب، حسین کلانی(۸۰- مهدی مناجاتی)، صفر ایرانپاک و غلامحسین مظلومی(۳۷-اصغر شرفی)
سرمربی: محمد رنجبر

۲۰ اردیبهشت سال ۱۳۵۱، ورزشگاه ملی بانکوک
* ایران ۳ - عراق صفر
گل‌ها: حسین کلانی(۳۴، ۷۰ و ۷۸)
بازیکنان ایران: ناصر حجازی، ابراهیم آشتیانی، جعفر کاشانی، مجید حلوایی، مصطفی عرب (کاپیتان)، پرویز قلیچ‌خانی، علی جباری، جواد قراب، حسین کلانی(۸۷- اصغر شرفی)، همایون بهزادی و صفر ایرانپاک(۷۱- مهدی مناجاتی)
سرمربی: محمد رنجبر

۲۳ اردیبهشت سال ۱۳۵۱، ورزشگاه ملی بانکوک
* ایران ۳ - تایلند ۲
گل‌ها: علی جباری(۸۰،۸۶ و ۸۸) برای ایران - ریچا(۶۹) و پرایون(۷۰) برای تایلند
بازیکنان ایران: بهرام مودت، ابراهیم آشتیانی، جعفر کاشانی، مجید حلوایی، مصطفی عرب (کاپیتان)، پرویز قلیچ‌خانی، علی جباری، کارو حق‌وردیان(۵۶- مهدی مناجاتی)، صفر ایرانپاک، همایون بهزادی(۷۲- غلامحسین مظلومی) و حسین کلانی
سرمربی: محمد رنجبر

۲۶ اردیبهشت سال ۱۳۵۱، ورزشگاه ملی بانکوک
* ایران ۲ - کامبوج یک
گل‌ها: صفر ایرانپاک(۱۳) و پرویز قلیچ خانی(۴۷- پنالتی) برای ایران - اسلیمان سلیم(۱۸) برای کامبوج
بازیکنان ایران: ناصر حجازی، ابراهیم آشتیانی، اکبر کارگرجم، جعفر کاشانی، مصطفی عرب (کاپیتان)، علی جباری، پرویز قلیچ‌خانی، جواد قراب، صفر ایرانپاک، حسین کلانی(۷۰- همایون بهزادی) و اصغر شرفی (۴۵- غلامحسین مظلومی)
سرمربی: محمد رنجبر

۲۹ اردیبهشت سال ۱۳۵۱، ورزشگاه ملی بانکوک
* ایران ۲ - کره جنوبی یک
گل‌ها: علی جباری(۴۸) و حسین کلانی(۱۰۸) برای ایران - پارک یی چون(۶۵) برای کره جنوبی
بازیکنان ایران: ناصر حجازی، ابراهیم آشتیانی، اکبر کارگرجم، مجید حلوایی، مصطفی عرب (کاپیتان)، علی جباری(۷۶- مهدی مناجاتی)، پرویز قلیچ‌خانی، جواد قراب، حسین کلانی، غلامحسین مظلومی(۷۷- صفر ایرانپاک) و همایون بهزادی
سرمربی: محمد رنجبر