اما و اگرهای سخنان حسن خمینی در باب امر به معروف و نهی از منکر

یکی از قواعد مهم در امر به معروف و نهی از منکر توجه به مراتب امر به معروف و نهی از منکر است که برای آن سه مرتبه ذکر نموده اند. مرتبه قلبی که در آن فرد مسلمان قلبا از منکر انجام شده منزجر است، مرتبه زبانی که انسان مؤمن در مقابل منکرات سکوت نمی‌کند و با زبان تذکر می‌دهد و مرتبه عملی که در این مرحله در برابر منکر به صورت عملی اقدام می‌شود. امیر المومنین (علیه السلام) فرمودند: کسى که منکَر را با قلب و زبان و دستش و انکار نکند، مرده ‏اى است میان زندگان. (۶)

با توجه به ظرافت مسئله امر به معروف و نهی از منکر شارع مقدس پس از آن‌که امر به معروف و نهی از منکر را وظیفه همگانی دانسته مسئولیت هر بخش از مراتب مذکور را با توجه به توانمندی و پیش‌نیازهای یک امر به معروف و نهی از منکر موفق به عهده گروهی نهاده است و یا به تعبیر حجت الاسلام خمینی گروهی را وکیل بر انجام این کار نموده است . 

به عنوان مثال در امر و نهی حاکمان با توجه به ظرافت کار، مسئولیت انجام این وظیفه به عهده گروهی از عالمان و سیاست‌مداران و خبرگان جامعه نهاده شده است. چرا که از شرایط امر به معروف و نهی از منکر علم به معروف و منکر است یعنی کسی که می‌خواهد به این فریضه عمل نماید باید ابتدا معروف و منکر را بشناسد(۷)  و با توجه به اینکه امر حکومت، امری خطیر است و هرکسی توان تحلیل شرایط و فهم وظیفه ملوک را ندارد، لذا این مسئولیت به دوش طایفه ای از خواص نهاده شده است که آن‌ها نیز با توجه به شرایط مندرج در فقه موظف به این امر و نهی هستند و یا در خصوص امر به معروف و نهی از منکر عملی در خصوص حدود و احقاق حقوق و یا جلو گیری از افساد جامعه، که مرتبه سوم از امر به معروف و نهی از منکر است، مردم حق دخالت ندارند چرا که زمینه ساز هرج و مرج اجتماعی می‌شود و این وظیفه. طبق اصل ۱۵۹(۸)  قانون اساسی  بر عهده دستگاه قضایی کشور نهاده شده و در واقع آن‌ها وکیل این بخش از امر به معروف و نهی از منکر شده اند.

مقام معظم رهبری در این باره فرمودند : تخلّف از قانون و خروج از مدار قانونى براى مقابله با هر چیزى که به نظر انسان منکر مى‌آید – بدون اجازه حکومت – خودش یک جرم است؛ مگر نهى از منکر زبانى، که بارها گفتیم نهى از منکر زبانى جایز و واجب و وظیفه همه است و در هیچ شرایطى هم ساقط نمى‌شود؛ اما آن‌جایى که نوبت اجرا و عمل برسد، همه باید طبق قوانین عمل کنند. هیچ چیزى مجوّز این نیست که بگویند چون نیروى انتظامى و قوّه قضایّیه عمل نکردند، خودمان وارد میدان شدیم؛ نخیر، آن روزى که لازم باشد مردم براى حادثه‌اى خودشان وارد عمل شوند، رهبرى صریحاً به آنها خواهد گفت.(۹)

از آنجا که امر به معروف و نهی از منکر یک واجب کفائیست و در صورتی که کسی به آن اقدام ننماید بر همگان واجب است که نسبت به آن اقدام نمایند؛ در ماده ۱۹ قانون امر به معروف و نهی از منکر بسیج مستضعفین موظف به امر به معروف و نهی از منکر گردیده است. البته این معنا نیست که امر به معروف و نهی از منکر از بقیه ساقط است بلکه این نهاد مردمی به عنوان وظیفه باید به این فریضه اقدام نماید.

وکالت به گروهی برای احیای امر به معروف شرعی و قانونی است، اما منافاتی با امر به معروف همگانی ندارد