بررسی اجتماعی اقدامات جنبش دانشجویی در برابر فتنه ۸۸

اگرچه روزهای ابتدایی فتنه با ضعف جریان دانشجویی و عدم مدیریت فعال درصحنه – باوجود تجربه‌ای که از ۱۸ تیر موجود بود- باعث ضربه بزرگی به جبهه انقلاب شد، اما نقش‌آفرینی جنبش دانشجویی به‌مرور در دور دوره توانست فضا را تغییر دهد:

 الف قبل از آغاز سال تحصیلی:

1. مدیریت درگیری‌های خیابانی: تلاش برای سامان‌دادن عاقلانه کنترل درگیری‌های خیابانی جوگیری از برخوردهای خارج از چارچوب.
2. تلاش برای تبیین: روشن کردن شبهات و تبدیل برنامه دشمن برای دعوای اسلام و جمهوریت به دفاع از جمهوریت نظام در برابر شورش نخبگان اشرافی در قالب تولید جزوات، بروشورها، فعال شدن در فضای مجازی، تغذیه مساجد و محیط‌های مردمی و…
3. برنامه‌ریزی برای مدیریت سال تحصیلی: کارهایی نظیر تولید ویژه‌نامه نظیر انعکاس بسیج دانشگاه امیرکبیر، شکل دادن سایت خبری برای روشنگری نظیر تریبون مستضعفین، تولید بسته صوتی و تصویری جریان شناسی سیاسی و خط امام از جانب جنبش عدالت‌خواه دانشجویی، راه‌اندازی سایت‌هایی مثل مبارز کلیپ، اقدامات تشکل‌های دیگر و…
4. تلاش برای پیگیری اقدامات اشتباه جبهه خودی: جلوگیری از ایجاد هزینه با اقدامات غلط جبهه خودی مثلاً اقدام تشکل‌های دانشگاه تهران با محوریت بسیج برای مطالبه رفع آسیب‌های محیط دانشگاه و برخورد با اقدامات خارج از چارچوب.
5. رایزنی با چهره‌های معقول جریان معترض: تلاش برای توجیه کردن آن‌ها برای خط و مرز مشخص کردن با دشمنان، جلوگیری از تبدیل اعتراض به آشوب و پیگیری مسئله از طرق قانونی.
6. مشورت و رایزنی گسترده با چهره‌های مختلف جبهه انقلاب برای نحوه مدیریت اعتراضات: جلسات متعدد با اساتید، فعالان سابق انقلابی، چهره‌های فرهنگی و سیاسی.

ب بعد از آغاز سال تحصیلی

مهر تا نیمه آبان ۸۸ همزمان با التهاب‌های برنامه‌ریزی‌شده جریان سبز، به هم ریختن دانشگاه‌ها، تلاش برای ایجاد فضای هیجان، بزرگ‌نمایی آثار برخوردهای نظام سامان‌یافته بود. ابتدا جبهه انقلاب در شرایط انفعالی تلاش به جلوگیری از تنش می‌کرد اما کم‌کم رویکرد فعال ایجاد شد که با راهپیمایی منسجم ۱۳ آبان دانشجویان و برخورد با فتنه‌گران کلید تغییر شرایط آغاز شد.

1. تشکیل کانون‌های فکر و اقدام: تشکل‌های مختلف در سطح دانشگاهی، ملی و شهری، فعالان سابق، چهره‌های جبهه فرهنگی انقلاب و… مشورت برای برنامه‌ریزی اقدامات جمعی جبهه انقلاب را سامان دادند. خط بندی‌های سیاسی، تشکیلاتی، تخصصی و… مانع هم‌افزایی نشد.
2. تبدیل فضای انفعال به فضای مطالبه‌گری فعال: تبدیل فضای انفعال و پاسخ به شبهاتی به فضای فعال و مطالبه‌گرانه از جبهه رقیب با محوریت دفاع از جمهوریت نظام شکل گرفت. کم‌کم در کنار تجمعات جبهه مقابل، تجمعات جبهه خودی سامان یافت، محور نشریات، تجمعات، جلسات و موضع‌گیری‌ها به مطالبه از جبهه منتقدین شد. تجمع ۱۳ آبان، ۱۶ آذر، تحصن و اعتراض به توهین به تصویر امام تا نه دی و بیست‌ودو بهمن نمونه‌ای از این موارد بود.
3. بازخوانی اصول انقلاب و خط امام: به دلیل سوءاستفاده از خط امام در جبهه مقابل، در قالب تولید جزوات، برگزاری جلسات خط امام و… سامان یافت. دکان‌های بازشده به نام امام و انقلاب هم مورد مطالبه قرار گرفتند.
4. ارتباط‌گیری با محیط‌های مردمی: تلاش برای توجیه و فعال کردن جریان‌های مردمی در قالب مساجد، هیئات، محیط‌های عادی.
5. تبدیل دعوای حکومت- مردم به دعوای مردم با مردم: برنامه تقابل مردم با نظام که با تجاوب نسبی مردم تهران به اعتراضات در ماه‌های ابتدایی شکل‌گرفته بود، با هوشیاری جریان دانشجویی به دعوای مردم با مردم و سپس با مدیریت درست به تقابل عموم مردم با آشوبگران انجامید. تجمع‌ها و راهپیمایی‌ها در روزهای مختلف ۱۳ آبان، ۱۶ آذر تا روز عاشورا و درنهایت نه دی (که ابتدا به‌وسیله یک گروه دانشجویی برنامه‌ریزی‌شده بود و بعد ملی شد) و بیست و دوم بهمن نقاط عطف بودند.
6. استفاده از فضای هنری: رفتن به سمت فضای هنری اعم از مستند، کاریکاتور، موسیقی و شعر، سرود دسته‌جمعی تئاتر و… برای توجیه مخطابین و اظهار وجود. کارهای خودجوش غیرحرفه‌ای که به سمت حرفه‌ای شدن هم رفت و ده‌ها رویش جدی را نتیجه آورد، این ابتکارات از استفاده از محصولات جبهه فرهنگی انقلاب مثلاً کاریکاتورهای مازیار بیژنی و تا اجرای تئاتر در پاسخ به درخواست حکمیت بعد از نه دی، اجرای سرودهای دسته‌جمعی، تولید مستند و… را دربر گرفت و رویش مؤسسات جدید را نیز موجب شد.
7. رفتن به سمت فضای آزاداندیشی: تلاش برای آرام کردن فضا و مطالبه مدام رهبری شکل دادن کارهایی مثل کرسی آزاداندیشی با اقدامی که به‌ویژه در بسیج دانشجویی دانشگاه صنعتی امیرکبیر با برگزاری الگوهای مختلف، تولید نشریه انعکاس ویژه کرسی‌ها و بعد هسته کرسی‌های آزاداندیشی شد، به فراگیری این مسئله کمک کرد.
8. مدیریت آشوب‌های دانشگاهی: جلوگیری از به هم زدن امتحانات باوجود ضعف دانشگاه‌ها، ایجاد جبهه دانشجو در برابر دانشجو و جلوگیری از ایجاد دعوای دانشجو-حکومت و دانشجو-مردم و… نمونه اقدامات این دوره بود.
9. فعال شدن دانشجویان عادی و مذهبی غیرفعال: احساس خطر، مطالبه از جانب رهبری، فضاسازی اساتید و… موجب شد علاوه بر دانشجویان تشکیلاتی بسیاری دانشجویان عادی و مذهبی غیرفعال به صحنه بیایند، بخشی از ان با برنامه‌ریزی تشکل‌ها و بخشی به صورت خودجوش سامان یافت.

ج آسیب‌ها:

1. سیطره رویکرد سیاسی و امنیتی: درگیر شدن در صرف یکی از دغدغه‌های انقلابی و مقابله با فتنه موجب عدم‌جامعیت و بازگشت فضای تقابلی سیاسی مثل دهه هفتاد و سیطره رویکرد امنیتی با محوریت کد در فتنه و مرجعیت یافتن دوباره امنیتی‌ها موجب آسیب‌های زیادی در بدنه جنبش دانشجویی و انفعال آن شد.
2. فاصله گرفتن از دغدغه‌های مردم و مسائل ایجابی انقلاب: فتنه موجب شد جریان دانشجویی از دغدغه‌های مردم و مسائل ایجابی انقلاب غفلت کند و به نحوی از فضای آن‌ها، مسائل اصلی خارجی انقلاب مثل اقتصاد مقاومتی، دهه پیشرفت و عدالت و… دور بماننند که نتیجه خود را در انتخابات ۹۲ نشان داد.
3. رویکرد تقابلی: رویکرد تقابلی موجب شد تا فضای مفاهمه و گفتگو با بدنه دانشجویی و مردمی این جریان بسته شود و تکلیف به توجیه بدنه آن جریان موردتوجه قرار نگرفت.
4. رویکرد حذفی و درگیری‌های بعدی جبهه انقلاب: محور قرار گرفتن رویکرد حذفی با نخبگان ساکت و عامل فتنه فضایی را موجب شد که خالص‌سازی و صف‌بندی داخلی با رویکرد حداکثری سامان بیابد. دعوا با دولت دهم و بی‌توجهی به مطالبه رهبری برای اصلی و فرعی کردن موارد، دعوا در انتخابات مجلس نهم و… نمونه‌ای از تداوم این رویکرد بود که زمینه سوءاستفاده جبهه رقیب و معارض را برای نشان دادن تاریک بودن تنها دورانی از انقلاب که امور کشور به دست آن‌ها نبوده است را فراهم کرد.
5. تخلیه شدن: فشار سال فتنه موجب تخلیه شدن جریان دانشجویی شد، کثرت نهادهای ایجادشده بعد از فتنه و عدم احساس تکلیف جریان دانشجویی موجب شد تا دانشگاه چند سال به خواب برود.