تحریم‌ها از دیرباز به‌عنوان یک گزینه برای تأثیرگذاری بر مذاکرات یا تغییر رفتار یک کشور خارجی یا یک گروه مشخص، بدون نیاز به برخورد نظامی، مورد استفاده‌ی سیاست‌گذاران ایالات‌متحده بوده است. ایالات‌متحده طی دو قرن گذشته، ده‌ها بار از تحریم‌ها سود جسته و به بهبود بخشیدن نحوه‌ی به کار بردن آن‌ها ادامه داده است.
به گزارش پایگاه 598 به نقل از برهان، هدف از برقراری تحریم‌ها، ایجاد هزینه
برای دولت‌ها یا افرادی و نهادهایی است که به اقدامات مغایر با سیاست خارجی
ایالات‌متحده، از جمله نقض حقوق بشر یا اشاعه‌ی سلاح‌های کشتارجمعی،
مبادرت می‌ورزند. ایالات‌متحده از تحریم‌ها به‌منظور ایجاد انگیزه برای
دیگر کشورها با هدف واداشتن آن‌ها به پیروی از قطعنامه‌های سازمان ملل متحد
نیز استفاده کرده است.
درک این نکته شایان اهمیت است که تحریم‌ها تنها تاکتیک‌هایی هستند که در چارچوب یک راهبرد وسیع‌تر، به‌منظور تغییر اقدامات یک دولت به کار می‌روند. آن‌ها را به‌خودی‌خود نمی‌توان به‌عنوان یک راهبرد محسوب کرد. ایالات‌متحده همچنین از فشار دیپلماتیک، نهادهای چندملیتی و دیگر تدابیر به‌منظور تغییر رفتار کشور مورد نظر، سود می‌جوید. تحریم‌ها به‌ویژه هنگامی که با مشارکت جامعه‌ی بین‌المللی به کار بسته شوند، ابزارهای نیرومندی هستند.
برنامه‌ی اقدام مشترک، که در پاییز سال ۱۳۹۲ در میان نگاه‌های طرفین به آینده‌ی پیش رو، در ژنو توسط محمدجواد ظریف (وزیر امور خارجه‌ی جمهوری اسلامی ایران) و کاترین اشتون (مسئول سیاست خارجی اتحادیه‌ی اروپا) و البته با تأیید جان کری (وزیر امور خارجه‌ی امریکا) به امضا رسید، امیدها را به توافق بزرگ برانگیخت.
در میان اختلافات گسترده و پیدا و پنهان طرفین، شاید محوری‌ترین و اصلی‌ترین راهبرد مدنظر جمهوری اسلامی در این مذاکرات، حفظ وسعت و تراز توان غنی‌سازی ایران و برداشتن تحریمهای اعمال‌شده علیه ایران بوده است. از فردای توافق موقت ژنو و در پس جلسات مکرر پیدا و پنهان کارشناسان و مقامات و نمایندگان طرفین، تحقق «وعده‌ی برداشتن تحریم‌ها» در این مذاکرات، یکی از دو خواسته‌ی اصلی ایران بوده است.
این پژوهش درصدد است تا فارغ از هیاهوهای به‌وجودآمده‌ی ناشی از موضوع توافق، به یکی از اصلی‌ترین مسائل چالش‌برانگیز، یعنی موضوع تحریم‌ها و انواع مختلف آن و همچنین امکان لغو یا تعلیق آن و مقام یا نهاد دارای صلاحیت برای این امر، بپردازد.
۱. کنگره
از اصلی‌ترین نقش‌آفرینان تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران بوده است و مهم‌ترین و اثرگذارترین تحریم‌هایی که در جدول زیر خواهد آمد مربوط به عملکرد کنگره در رابطه با ایران است. کنگره‌ی آمریکا، که متشکل از مجلسین سنا و نمایندگی آن کشور است، مهم‌ترین نقش را در موضوع تحریمهای گسترده علیه ایران در طول سالیان گذشته ایفا نموده است. در تمامی قوانین مصوب، کنگره حوزه‌های مختلف تحریم (مالی، تسلیحاتی، سرمایه‌گذاری و...) را هدف قرار داده است. از این رو، سخت‌ترین بخش مربوط به موضوع تحریمهای ایران، قوانین مصوب کنگره است که برداشتن آن‌ها در اکثر مواقع، نیازمند قانون‌گذاری مجدد کنگره است. هرچند در مواردی معدود، رئیس‌جمهور می‌تواند رأساً اقدام نماید.
درک این نکته شایان اهمیت است که تحریم‌ها تنها تاکتیک‌هایی هستند که در چارچوب یک راهبرد وسیع‌تر، به‌منظور تغییر اقدامات یک دولت به کار می‌روند. آن‌ها را به‌خودی‌خود نمی‌توان به‌عنوان یک راهبرد محسوب کرد. ایالات‌متحده همچنین از فشار دیپلماتیک، نهادهای چندملیتی و دیگر تدابیر به‌منظور تغییر رفتار کشور مورد نظر، سود می‌جوید. تحریم‌ها به‌ویژه هنگامی که با مشارکت جامعه‌ی بین‌المللی به کار بسته شوند، ابزارهای نیرومندی هستند.
برنامه‌ی اقدام مشترک، که در پاییز سال ۱۳۹۲ در میان نگاه‌های طرفین به آینده‌ی پیش رو، در ژنو توسط محمدجواد ظریف (وزیر امور خارجه‌ی جمهوری اسلامی ایران) و کاترین اشتون (مسئول سیاست خارجی اتحادیه‌ی اروپا) و البته با تأیید جان کری (وزیر امور خارجه‌ی امریکا) به امضا رسید، امیدها را به توافق بزرگ برانگیخت.
در میان اختلافات گسترده و پیدا و پنهان طرفین، شاید محوری‌ترین و اصلی‌ترین راهبرد مدنظر جمهوری اسلامی در این مذاکرات، حفظ وسعت و تراز توان غنی‌سازی ایران و برداشتن تحریمهای اعمال‌شده علیه ایران بوده است. از فردای توافق موقت ژنو و در پس جلسات مکرر پیدا و پنهان کارشناسان و مقامات و نمایندگان طرفین، تحقق «وعده‌ی برداشتن تحریم‌ها» در این مذاکرات، یکی از دو خواسته‌ی اصلی ایران بوده است.
این پژوهش درصدد است تا فارغ از هیاهوهای به‌وجودآمده‌ی ناشی از موضوع توافق، به یکی از اصلی‌ترین مسائل چالش‌برانگیز، یعنی موضوع تحریم‌ها و انواع مختلف آن و همچنین امکان لغو یا تعلیق آن و مقام یا نهاد دارای صلاحیت برای این امر، بپردازد.
۱. کنگره
از اصلی‌ترین نقش‌آفرینان تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران بوده است و مهم‌ترین و اثرگذارترین تحریم‌هایی که در جدول زیر خواهد آمد مربوط به عملکرد کنگره در رابطه با ایران است. کنگره‌ی آمریکا، که متشکل از مجلسین سنا و نمایندگی آن کشور است، مهم‌ترین نقش را در موضوع تحریمهای گسترده علیه ایران در طول سالیان گذشته ایفا نموده است. در تمامی قوانین مصوب، کنگره حوزه‌های مختلف تحریم (مالی، تسلیحاتی، سرمایه‌گذاری و...) را هدف قرار داده است. از این رو، سخت‌ترین بخش مربوط به موضوع تحریمهای ایران، قوانین مصوب کنگره است که برداشتن آن‌ها در اکثر مواقع، نیازمند قانون‌گذاری مجدد کنگره است. هرچند در مواردی معدود، رئیس‌جمهور می‌تواند رأساً اقدام نماید.
مصوبات کنگره‌ی ایالات‌متحده
۲. دستورالعمل‌های اجرایی صادرشده از سوی رئیس‌جمهور آمریکا
ریاست‌جمهوری
آمریکا با تکیه بر قدرت منشأشده از قانون اساسی آمریکا و در راستایی تأمین
منافع ملی آمریکا و امنیت ملی آن کشور، می‌تواند رأساً و یا در امتداد
قانون‌گذاری کنگره، دستورالعمل‌های اجرایی صادر نماید. از این رو، در موضوع
تحریم ایران رؤسای جمهور مختلف آمریکا دستورالعمل‌های قانونی را برای اجرا
و تشدید تحریم علیه ایران امضا نموده‌اند. این بخش از تحریم‌ها برای تعلیق
یا برداشتن، عموماً نیازمند فرامین اجرایی جدیدی از سوی رئیس‌جمهور
آمریکاست. جدول زیر نشان‌دهنده‌ی مجموعه‌ی اقدامات و سیاست‌های آمریکا در
طول سالیان گذشته در قالب فرامین اجرایی ریاست‌جمهوری آمریکا در موضوع
تحریم در رابطه با ایران است.
۳. اقدامات تحریمی اتحادیه‌ی اروپا
اتحادیه‌ی
اروپا تشکل سیاسی و اقتصادی متشکل از ۲۸ کشور در قاره‌ی اروپاست که با نام
اختصاری EU خوانده می‌شود. این اتحادیه در اصل گسترش‌یافته‌ی جامعه‌ی
اقتصادی اروپاست که در سال ۱۹۵۷ با همکاری ۶ کشور اروپایی تشکیل شد. از آن
زمان به بعد، اتحادیه به‌سرعت گسترش یافت، اعضای بیشتری پیدا کرد و حیطه‌ی
کارش وسیع‌تر شد. همزمان با اوج گرفتن موضوع هسته‌ای ایران و از شروع
مذاکرات هسته‌ای، اتحادیه‌ی اروپا همواره یکی از طرف‌های درگیر در این
موضوع بوده است.
هرچند اتحادیه‌ی اروپا دربردارنده‌ی هویت مستقل
سیاسی از آمریکاست، اما در موضوع هسته‌ای ایران همراهی حداکثری را با
آمریکا داشته است. این همراهی و هم‌موضعی در قالب تحریمهای اتحادیه‌ی
اروپا نیز ادامه یافت و اتحادیه‌ی اروپا برای همراه نشان دادن خود در موضوع
تحریم‌ها، با تصویب سه مصوبه در نهادهای قانون‌گذاری خود، باعث سنگین‌تر
شدن بار تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران شد. جدول زیر مجموعه اقدامات
اتحادیه اروپا را در موضوع تحریم و چگونگی لغو یا تعلیق تحریمهای تصویب
شده را نشان می‌دهد.
۴. تحریمهای سازمان ملل
سازمان
ملل متحده و رکن صلاحیت‌دار آن برای تأمین امنیت جهانی، یعنی شورای امنیت،
در موضوع تحریمهای اعمال‌شده در پرونده‌ی هسته‌ای ایران، همانند سه ضلع
دیگر مربع تحریم‌ها، به نقش‌آفرینی مؤثری روی آورد. از این رو، شورای امنیت
سازمان ملل با اعمال تحریمهای خود در قالب قطعنامه‌های چهارگانه، به
ایفای نقش پرداخته است. سازمان ملل در موضوع تحریم به دو روش زیر اقدام
نموده است:
الف) تحریمهای تجاری: تحریمهای تجاری، واردات به کشور
تحت تحریم و صادرات از آن کشور را محدود می‌کند. این محدودیت ممکن است جامع
باشد، مانند تحریم عراق یا می‌تواند گزینشی باشد و فقط برخی از کالاهای
خاص را محدود کند. تحریمهای جامع در آگوست و سپتامبر ۱۹۹۰ علیه عراق، برای
اجبار آن کشور به عقب‌نشینی از خاک کویت اعمال شدند. همچنین در آوریل ۱۹۹۲
بار دیگر تحریم جامع علیه آن کشور برای اجرای قطعنامه‌ی ۶۸۷ شورای امنیت،
متعاقب عملیات طوفان صحرا، اعمال گردید. تحریمهای همه‌جانبه همچنین علیه
یوگسلاوی (۱۹۹۶-۱۹۹۱)، صربستان، مونته‌نگرو (۱۹۹۶-۱۹۹۲) و هائیتی (۱۹۹۳)
اعمال شده‌اند.
ب) تحریمهای مالی: تحریمهای مالی رابطه‌ی نزدیکی
با تحریمهای اقتصادی دارند، ولی تمرکز آن‌ها بر ممنوعیت جریان پول و منابع
مالی به درون یا از کشور تحریم‌شده قرار دارد. تحریمهای مالی همچنان‌که
در فرآیند اینترلاکن مورد بررسی قرار گرفت، می‌تواند شامل مسدود کردن
دارایی‌های دولت، محدود کردن دسترسی به بازارهای مالی و محدودیت وام و
اعتبار، محدود کردن تبادل مالی بین‌المللی و محدودیت فروش و تجارت در خارج
از کشور باشد. تحریمهای مالی بخشی از تمامی تحریمهای سازمان ملل علیه
کشورهای هدف هستند.
قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل
بنابراین
فارغ از نتیجه‌ی گفت‌وگوهای سخت و فشرده و نفس‌گیری که اکنون در جریان
است، نوشتار حاضر کوشیده است تا در تبیین یکی از جنبه‌های سخت موضوع
(تحریم‌ها) گامی به جلو بردارد. تنوع موضوع تحریم‌ها، چندگانه بودن منشأ
قانون‌گذاری، تکرار حوزه‌ها و نهادهای ایرانی تحریم‌شده در قوانین مختلف و
مهم‌تر از همه، نقش‌آفرینی نهادهای سیاسی چون کنگره، شورای امنیت و
اتحادیه‌ی اروپا، باعث شده است تا تحریم‌ها و بحث بر سر برداشتن آن‌ها، به
یکی از غامض‌ترین مباحث مطرح در موضوع پرونده‌ی هسته‌ای ایران تبدیل گردد.
پیچیدگی این موضوع تا آن اندازه است که می‌توان به نتیجه نرسیدن یا رسیدن
مذاکرات را منوط به چگونگی حل‌وفصل موضوع تحریم‌ها دانست.*
منابع:
۱۲۰۱۴Danny Vinik/Strategic Moves: Using Smart Sanctions in the ۲۱st Century - ۱
۲. محسن عمادی، فصلنامه‌ی سیاست خارجی، سال بیست‌وششم، شماره‌ی ۱، بهار ۱۳۹۱.
۳. Easing US and EU Sanctions on Ira/n Kenneth Katzman. Atlantic Council of the United State
۴.
The US and Iran: Sanctions, Energy, Arms Control, and Regime Change
/Anthony H. Cordesman, Chloe Coughlin-Schulte, and Bryan Gold. Center
for Strategic and International Studies
۵.Conditional Sanctions and Repeal Authority: A Mechanism for Legislative-Executive Cooperation on Negotiations with Iran
Charles Wald, Charles Robb, and Blaise Misztal. Bipartisan Policy Center
۶. Spider Web: The Making and Unmaking of Iran Sanctions/International Crisis Group
۷. Iran Sanctions/Kenneth Katzman. Congressional Research Service
۸. همچنین بنگرید:
http://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/Pages/iran.aspx
اخبار ویژه
در دیدار هزاران نفر از زنان و دختران؛
بحران انرژی در سایه اختلافات نفت و نیرو؛
سکوت اصلاحطلبان
نظرات بینندگان
جدیدترین اخبار پربازدید ها
