سایه فرنگ رفتگان بر سر مطبوعات 190 ساله ایران

به گزارش سرویس سیاسی پایگاه 598، اولین روزنامه در دنیا در کشور استراسبورگ که یک جمهوری آزاد در قرن شانزدهم بود در سال 1605 میلادی به چاپ رسید. حدود 25 سال بعد و در کشور فرانسه روزنامه ای با نام و در انگلیس نیز روزنامه دیگری با همین نام آغاز به کار کرد.(gazette) منتشر شد.

چاپ نشریات در ایران به 190 سال پیش می رسد. محمد‌صالح شیرازی کازرانی با نشریه کاغذ اخبار به عنوان اولین روزنامه‌نگار ایرانی نام خود‌ را د‌ر تاریخ مطبوعات ثبت کرد‌ه است. او د‌ر زمره د‌ومین گروه محصلان اعزام شد‌ه به خارج از کشور بود‌ و کاغذ اخبار را د‌ر عهد‌ قاجار منتشر کرد‌.

روزنامه‌نگاری در ایران به صورت امروزی، از زمان ناصرالدین شاه آغاز، و روزنامه هفتگی وقایع‌ اتفاقیه که در سال سوم سلطنت وی یعنی به سال ۱۱۹۰ هـ‌. ق زیر نظر میرزا تقی‌خان امیرکبیر منتشر شد نخستین روزنامه ایران بود. سه سال بعد صنیع‌الدوله یکی از درباریان قاجار که انتشارات نظارت داشت روزنامه وقایع اتفاقیه را به نام "دولت علیه ایران" تغییر داد. روزنامه دولت علیه ایران، روزنامه‌ای مصور بود که در آن تصاویر بزرگان مملکت، درباریان و شاهزادگان با دقت زیاد به چاپ می‌رسید.

روزنامه دولت عليه ايران داراى برترى هايى نسبت به روزنامه وقايع اتفاقيه بود. اولين خصوصيت اين روزنامه در طرز و شكل صفحه آرايى روزنامه است، به طورى كه در روزنامه وقايع اتفاقيه مطالب در هم و بدون هيچگونه تنوع و به طريق يكنواخت نگارش مى يافت و عنوان هاى آن روشن نبود ولى روزنامه دولت عليه ايران داراى حاشيه بندى منظم بود و عنوان هر مطلب در حاشيه روزنامه به چاپ مى رسيد. در زمان مظفرالدین شاه، روزنامه «معارف» که وابسته به انجمن معارف بود انتشار یافت و ریاست عالیه این انجمن را شاه به عهده داشت. بعد از استقرار مشروطیت چهار روزنامه مجلس، ندای وطن، حبل‌المتین و صبح صادق منتشر شد.

درپی اعلام فرمان مشروطیت تعداد و تیراژ مطبوعات افزایش زیادی یافت. روزنامهٔ مساوات که از جراید مهم و مؤثر انقلاب مشروطه شمرده می‌شد به ۳ هزار، روزنامه صور اصرافیل به ۵ هزار، روزنامه مجلس به تدریج از ۷ هزار به ۱۰ هزار و روزنامه انجمن ملی به ۵ هزار نسخه رسید. در این میان نشریات مدافع استبداد نیز کم نبودند و به طور مثال نشریه اقیانوس، آی ملاعمو و فکر به مخالفت با مشروطه برخواسته بودند.

در دوره دوم مشروطیت قطع روزنامه‌های روزانه بزرگتر شد اما تیراژ آن کاهش یافت. تعداد روزنامه‌های ایران در سال ۱۳۲۵ هـ. ق ۸۴ مورد بود و در سال ۱۳۲۸ هـ. ق این رقم به ۳۶ و در سال بعد به ۳۳ مورد تقلیل پیدا کرد. مثلا روزنامه استقلال ایران از هشتصد تا هزار نسخه و ایران نو که در آن زمان کثیرالانتشارترین روزنامه ایران محسوب می‌شد بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ نسخه تیراژ داشت، کاهش این تیراژ را می‌توان در توسعه فقر عمومی به علت حوادث ناگوار در آن مقطع دانست در این دوره معمولاً چندین نفر یک شماره از روزنامه را به شراکت می‌خرید و با هم مطالعه می‌کردند.

اولین روزنامه‌های رسمی کشور که با استقبال مرد‌م روبرو شد‌ه و توانستند‌ د‌ر تمام طبقات و لایه‌های اجتماعی برای خود‌ خوانند‌ه پید‌ا کنند‌ روزنامه های (اطلاعات) و (کیهان) بود‌ند‌ که به طور روزانه چاپ و پخش می‌شد‌ند‌. شماره اول روزنامه اطلاعات عصر یکشنبه 19 تیرماه سال 1305 خورشید‌ی منتشر شد‌ و شماره نخست روزنامه کیهان نیز د‌ر تاریخ 6 خرد‌اد‌ 1321 وارد‌ جامعه مطبوعات شد‌.

با پیروزی انقلاب اسلامی مطبوعات جان تازه ای گرفتند در حالی که هنوز سه ماه از ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ نگذشته بود که شمار روزنامه‌ها و مجله‌ها از مرز ۳۰۰ عنوان درگذشت. همه حزب‌ها و گروه‌های سیاسی یک یا چند نشریه داشتند. در میان این 300 نشریه شمار شمار نشریه‌های مارکسیستی بیشتر از دیگران بود. اقبال عمومی و فزونی میل مردم به خواندن موجب شد که سودجویان نیز وارد معرکه چاپ و نشر مطبوعات شوند و با اجاره «امتیاز» و به کارگیری بعضی از نویسندگان و خرید آلبوم‌ عکس‌های شاه و درباریان به جرگه مجله‌داران ایران بپیوندند. قلم‌داران خیال‌پرداز بر اساس عکس‌ها، ماجراهای ساختگی خود را از «پشت پرده دربار» به خورد خواهندگان و خوانندگان می‌دادند و به شمارگان فزون از ۳۰۰ هزار نسخه دست می‌یافتند.

سرانجام دادستانی انقلاب تهران وارد عمل شد و 22 روزنامه و مجله بدون پروانه را توقیف و پروانه 41 نشریه را لغو و همچنین شماری مؤسسه مطبوعاتی را مصادره کرد. از مرداد ۱۳۵۸ با تصویب لایحۀ قانونی مطبوعات مصوب ۲۰ مرداد کمیسیون موقت مطبوعات متشکل از نمایندگان سه قوه: شورای انقلاب (قانونگذاری)، دیوان‌عالی کشور (قضایی)، وزارت ارشاد ملی (اجرایی) تشکیل می شود.این کمیسیون ۱۰ ماه به فعالیت خود ادامه می دهد و به پرونده ۳۵۰ تن از ۸۰۰ متقاضی رسیدگی کرده و به ۲۷۰ تن پاسخ مثبت داد و صلاحیت ۸۰ تن را برای انتشار روزنامه و مجله رد میکند.

از سال 67 به بعد و با آغاز ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی فضای آزادی برای مطبوعات ایجاد نمی شود. سعدالله زارعی، کارشناس مسائل سیاسی و عضو شورای سردبیری کیهان درباره رفتار دولت پنجم و ششم با مطبوعات و روزنامه کیهان می گوید " هاشمی نسبت به انتقادات روزنامه کیهان علیه دولتش آزرده خاطر بود و از این رو کمک‌های دولت به روزنامه‌هایی که علیه آنها انتقاداتی را مطرح می‌کردند قطع و نشریه‌های دانشجویی منتقد هاشمی نیز تحت فشار قرار می گرفتند". سيدهادي خامنه‌اي مدیر مسئول روزنامه جهان اسلام نیز درباره انتقادات این روزنامه به دولت هاشمی می گوید "روزنامه ما در دوران هاشمی انتقاداتی از وی داشت که در نهایت منجر به تعطیلی روزنامه شد".

از سال 76 و با آغاز دولت خاتمی مطبوعات فضای بازتری را تجربه می کنند. آزادی مطبوعات در دوران محمد خاتمی به حدی بود که در روزنامه ها و نشریات به راحتی به مقدسات و اعتقادات اسلامی حمله می شد. از جمله این هتاکی را میتوان به تیترهای چون عاشورا نتیجه خشونت طلبی علی(ع) است و یا هیئت های مذهبی منشا خشونت هستند اشاره کرد. در این دوران دوباره به مانند روزهای اول تولد نشریات، تحصیلکردگان اروپایی وارد حلقه مطبوعات ایران شدند و تا فتنه 88 همچنان به فعالیت خود ادامه می دادند.

در 4 سال اول ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، فضای بسیار مناسب تری برای مطبوعات به وجود آمد اما همچنان حلقه ای فرنگ رفته به فعالیت خود ادامه میدادند منتهی با قلمی بسیار محتاطانه و پنهان تر. اکثر نشریات که در دوره ریاست جمهوری خاتمی به دست اصلاح طلبان افتاده بود و در 4 سال اول احمدی نژاد کم و بیش با اشتباهات فاحشی که انجام می دادند توقیف و بعد ها رفع توقیف می شدند. توقیف های چند باره روزنامه شرق و انتشار دوباره آن از این نمونه می باشد.

انتخابات سال 88 و فتنه بعد از این انتخابات باعث شد تا این جریان غرب زده ماهیت اصلی خود را نشان بدهند. بسیاری از این روزنامه نگاران یا به اروپا و امریکا گریختند و یا دست از فعالیت مطبوعاتی خود کشیدند. در چهار سال دوم دولت عدالت و مهروزی فضایی آزاد و همچنین ملایم تر از دیگر دولت ها به وجود می آید.

دولت اعتدال و امید که اکنون بیش از یک سال به روی کار آمده تا کنون مناسبات خوبی را با مطبوعات شروع کرده است. البته شاهد اوج گیری برخی مطبوعات مسئله دار بوده ایم و در برخی موارد همچون تقسیم بودجه شاهد برخی بی عدالتی ها نیز هستیم اما این فضا بسیار ملایم تر دو دولت محمد خاتمی می باشد.