تلاش برای محو هویت تاریخی «مکه»

به گزارش پایگاه 598 به نقل از شرق، وقتی «مالکوم ایکس» در سال۱۹۶۴ میلادی به شهر مقدس «مکه» سفر کرد، مسحور این شهر شد. او «مکه» را شهری تاریخی یافت که به‌لحاظ زیبایی و معماری با کمتر جایی قابل مقایسه بود. اما نیم قرن بعد، تقریبا کسی نمی‌تواند شهر مقدس «مکه» را شهری باستانی بخواند. در حج امسال، حجاج اثری از نمادهای تاریخ اسلام در شهری که بر بلندای این تاریخ ایستاده است، نخواهند یافت.

دیگر مظهر معماری مقدس‌ترین شهر مسلمانان جهان، «مسجدالحرام» نیست که قبله مسلمانان عالم، خانه کعبه را در قلب خود جای داده است. نماد معماری امروز «مکه» هتل «برج ساعت» سلطنتی «مکه» است. این برج با ارتفاع ۱۹۷۲ پایی یکی از مرتفع‌ترین آسمانخراش‌های جهان است و نماد رشد و توسعه کشور عربستان محسوب می‌شود. این برج با هتل‌های لوکس و مراکز خرید مجلل، پذیرای ثروتمندترین شهروندان عرب است. امروز، افق آسمان «مکه» دیگر در احاطه قله‌ها و دامنه‌هایی نیست که در بستر هزاران‌ساله، تاریخ شهر را در حلقه محاصره خود داشتند. کوه‌های «مکه» با خاک یکسان شده و جای خود را به فولادهای مستطیل‌شکل و سازه‌های بتونی سپرده‌اند که در ذهن بیننده، ملغمه‌ای را تداعی می‌کند.
خادمان و نگهبانان این شهر مقدس، حکام و روحانیون سعودی، کینه ژرفی نسبت به تاریخ دارند.


آنها همه چیز را با نام‌های تجاری جدید می‌خواهند. کار نوسازی «مکه» و تخریب بافت قدیمی آن از نیمه دهه۱۹۷۰ آغاز شد. در این طرح عظیم، ساختمان‌های تاریخی فراوانی که از هنگام ظهور اسلام در بیش از یک هزاره گذشته به یادگار مانده بود، تخریب شد. از جمله این ساختمان‌ها مسجد بلال مربوط به دوران پیامبر اسلام بود که به زیر بولدوزر رفت. دیگر در شهر اثری از خانه‌های تاریخی باقیمانده از دوران امپراتوری عثمانی با پنجره‌های مشبک موسوم به مشربیه و درهایی که استادانه حکاکی شده بود، یافت نمی‌شود. این خانه‌های زیبا امروز جای خود را به سازه‌هایی با درهای زشت مدرن داده‌اند. شهر «مکه»، در عرض چند سال به یک شهر مدرن با جاده‌هایی چند بانده و هتل‌های پرزرق‌وبرق و مراکز بزرگ خرید تبدیل شده است. معدود ساختمان‌ها و اماکن تاریخی - مذهبی شهر در سال‌های اخیر از میان رفته‌اند.

برج ساعت سلطنتی «مکه» که در سال ۲۰۱۲ کار ساخت آن تکمیل شد، روی گورها و ویرانه‌های حدود ۴۰۰ مکان تاریخی- فرهنگی مهم شهر که بسیاری‌شان قریب به یک‌هزارسال قدمت داشتند، بنا شد. بولدوزرها شبانه وارد شهر می‌شدند و اهالی محله‌های قدیمی شهر را که اجداد و نیاکان آنها قرن‌ها در این خانه‌ها سکونت داشتند از شهر خارج می‌کردند. این مجتمع بر قله «قلعه اجیاد» که حدود سال۱۷۸۰ برای حفظ و حراست از «مکه» در مقابل راهزنان و دزدان ساخته شد، قرار دارد. خانه حضرت‌خدیجه(س) همسر نخست پیامبر اسلام(ص)، امروز در وضعیت نامناسبی قرار دارد و هتل «هیلتون» روی خانه ابوبکر، یار پیامبر اسلام(ص)، ساخته شده است.

به‌جز خانه «کعبه»، فقط هسته داخلی مسجدالحرام قطعه‌ای از تاریخ را در دل خود حفظ کرده است. این تکه مشتمل است بر ستون‌های ساخته‌شده از سنگ مرمر که با خوشنویسی روی آن اسامی یاران پیامبر اسلام(ص) حکاکی شده و مربوط به دوران سلطان عثمانی در قرن شانزدهم میلادی است. در طرح توسعه مسجدالحرام، این ستون‌ها به همراه بخش داخلی مسجدالحرام در دست تخریب قرار دارد تا به‌جای آن، یک ساختمان فوق‌مدرن به شکل یک شیرینی گرد ساخته شود.

دیگر ساختمان دینی - تاریخی «مکه»، خانه‌ای است که حضرت محمد(ص) در آن زندگی می‌کرد. در بیشتر دوران حاکمیت آل‌سعود از این خانه به‌عنوان بازار استفاده می‌شد و مدتی هم کتابخانه شد، اما به هر روی در این خانه به روی مردم گشوده نیست. علمای دینی تندرو سعودی پیوسته خواستار تخریب این خانه شده‌اند. اینجا تنها مساله زمان مطرح است. به‌زودی این خانه ویران شده و یک توقفگاه بدون سقف به‌جای آن بنا می‌شود.

محو تاریخ اسلام از «مکه»، آثار هولناکی بر مراسم حج باقی می‌گذارد. کلمه «حج» به معنای تلاش است؛ تلاش برای سفر به شهر «مکه»، یافتن و ارتباط برقرارکردن با مردم از فرهنگ‌ها و فرقه‌های مختلف و غوطه‌ورشدن در تاریخ اسلام. اعمالی که علاوه‌بر کسب دانش، زایران را به تکاملی معنوی نایل می‌کند. اما امروز حج، اغلب به یک تور گردشی سیاحت و تجارت بدل شده که حاجی تنها فرصت سفر از هتل برای انجام مناسک حج را دارد و کمتر فرصت آشناشدن و تعامل با پیروان سایر فرهنگ‌ها و هویت‌های اسلامی را پیدا می‌کند. حج، از هویت کثرت‌گرای تاریخی - دینی و فرهنگی خود، دور شده و فرصتی مغتنم برای انتقال تجربه معنوی نیست.

«مکه»، جهان کوچک اسلام است. هر تحولی در این شهر، تاثیر مستقیم بر همه مسلمانان کره زمین دارد. با تصویری که از مهد پیدایش دین اسلام ساخته شده، جای شگفتی نیست که امروز قرائت تحت‌اللفظی کشتار و خونریزی از دین مبین اسلام، تفکر غالب در برخی بلاد اسلامی شده است.