بازآفرینی شهری در رویکردی جدید

محدوده های وسیعی از شهرهای کشور با معضلات پیچیده ای بویژه فقرشهری، عدم ایمنی و بحران هویت رو به رو هستند.کم توجهی به سرنوشت بخش قابل توجهی ازشهرنشینان کشورکه از مسکن نامناسب،کمبود خدمات و زیر ساخت های شهری و فقدان محیط اجتماعی سالم رنج می برند و با فقر نسبی و بیکاری گسترده مواجهه هستند فاقد هرگونه توجیه منطقی است. بیش از 56 هزار هکتار محلات نابسامان میانی، 21 هزار هکتار از عرصه های تاریخی مراکز شهرها و 53 هزار هکتار سکونتگاه های غیر رسمی که رقمی بالغ بر سی درصد بافت های شهری موجود کشور را در بر می گیرند و جمعیتی بالغ بر 17 میلیون نفر ( حدود بیست درصد جمعیت شهری کشور ) در آن ساکن هستند از این مسائل و مشکلات رنج می برند.

دولت و شهرداری های کشور تاکنون تلاش های زیادی برای حل معضلات این مناطق برداشته اند ولی متاسفانه روند افت منزلت مکانی- اجتماعی این مناطق رو به افزایش بوده است. اهم چالش های پیش رو در مواجهه با مسائل و مشکلات این محدوده ها و محله ها عبارتند از :

1- عدم پیش نگری و توجه به سیاستها و برنامه های پیش گیرانه در گسترش محدوده ها و محله های نابسامان شهری

2- بی توجهی به سهم و حضور شهروندان و همکاری نهادهای مدنی در سیاستگذاری ، برنامه ریزی و اجرای طرح ها و برنامه های بهسازی و نوسازی شهری

3- عدم وفاق ملی و عدم همگرائی دستگاه های مختلف دخیل در این فرایند
4- توجه صرف به ابعاد کالبدی و زیبائی شناسانه و عدم توجه اقدامات نوسازی و بهسازی به سرزندگی اجتماعی و اقتصادی

5- عدم ایفای نقش صحیح کنشگران مختلف دخیل بویژه درگیری و مداخلات اجرائی مستقیم دولت و شهرداریها در فرایند بهسازی و نوسازی شهری

6-عدم توانمندی ساکنان این محدوده ها و محلات برای حضور و مشارکت در فرایند بهسازی و نوسازی

7- بی توجهی به ارزش ها و ثروت های فرهنگی – تاریخی شهرها و در معرض خطر بودن تخریب آثار بجامانده

8- عدم تخصیص منابع لازم برای توسعه خدمات، ارتقاء زیر ساخت ها و تسهیلات به ساکنان و مالکان

9- عدم همگرائی برنامه های مختلف توسعه شهری بویژه برنامه های تامین مسکن به ظرفیت ها و فرصت های موجود در محلات هدف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری

10- عدم ظرفیت سازی در شهرداری ها و پذیرش نقش محوری شهرداری ها بعنوان مدیریت واحد و هماهنگ شهری

11- عدم حمایت های لازم از سرمایه گذاران ، توسعه گران و سازندگان بخش خصوصی برای تشویق و افزایش انگیزه حضور در طرح ها و برنامه های بهسازی و نوسازی شهری

12- عدم برخورداری از دانش روز و استفاده از تجارب و درس آموخته های اقدامات گذشته و نابسامانی در رویکرد ها و رویه ها مواجهه

گذار از مشارکت تشریفاتی به مشارکت واقعی مردم و بهره مندی از هم افزایی منابع و فرصتها در راستای ثبات، توسعه و اعتلای کشور، اقدامی فراگیر بوده که نقش دولت در تحقق آن انکار پذیر است . لذا ضروری می نماید دولت تدبیر و امید با نگاه عدالت خواهانه و حمایتگرانه خویش ، در راستای تحقق عملی موضوع حقوق شهروندی، با نگاه ویژه به عرصه های هدف بهسازی ، بازآفرینی پایدار شهری را به عنوان یکی از سیاستهای دارای اولویت مورد تائید و رسیدگی قراردهد.

پنج محور کلیدی زیر به عنوان استراتژی های دولت در فرایند تدوین برنامه بازآفرینی پایدار شهری مد نظر قرار گرفته است :

الف : کاهش فقر شهری و پیش گیری از بازتولید آن در محله ها و محدوده های هدف

ب: ارتقاء تاب آوری شهری و تجهیز و مقاوم سازی شهرها در مواجهه با سوانح

ج: ارتقای هویت، حس تعلق مکانی و حفاظت از ارزش ها در محدوده ها و محله های هدف

د : تحقق حکمروائی شهری در برنامه بازآفرینی شهری

هـ : ارتقای انسجام اجتماعی در ساکنان و مالکان محدوده ها و محلات هدف

دولت تدبیر امید در راستای تحقق اهداف و راهبردهای فوق برنامه های خود را در سه حوزه زیر تدوین و به مرحله اجرا درآورده است :

1- مدیریت دانش بهسازی و نوسازی شهری و توسعه و ارتقای دارائی های فکری

2- مجموعه برنامه ها و اقدامات نرم افزاری با رویکرد توانمند سازی

3- مجموعه اقدامات اجرائی با رویکرد محرک برنامه های بازآفرینی شهری

در طی یازده ماه از فعالیت وزارت راه و شهرسازی ( شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران ) بعنوان دستگاه متولی سیاست گزاری، حمایت و نظارت از فرایند بازآفرینی محدوده ها و محله های هدف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری ، اقدامات زیر در هر یک از محورهای سه گانه فوق صورت پذیرفته است .

1-1- تشکیل اتاق فکر ، شورای استراتژیک و کمیته های تخصصی از بین جامعه حرفه ای، دانشگاهیان و مدیران اجرائی

2-1-باز تدوین سند ملی راهبردی بازآفرینی پایدار محدوده ها، محله های هدف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری و طی مراحل تصویب آن در کمیسیون امور زیر بنائی دولت به استناد ماده 16 قانون حمایت از احیاء و بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری مصوب 1389

3-1 بازنگری در شاخص های تعیین محدوده ها و محلات و جایگزینی شیوه نامه ای در تشخیص محدوده ها و تعیین اولویت ها به همراه سیاستهای مواجهه

4-1 تجدید نظر و تدوین مجدد شرح خدمات و دستورالعمل تهیه طرح های بهسازی و نوسازی شهری با همکاری دستگاه های دخیل – نهادها و انجمن های صنفی – حرفه ای

5-1 تدوین برنامه جامع بازآفرینی پایدار شهری کشور مشتمل بر اهداف – راهبردها – برنامه ها و اقدامات

6-1 تهیه و تدوین آئین نامه طرق مختلف تامین مالی اجرای برنامه های بازآفرینی شهری ( تبصره 2 ماده 7 قانون احیاء ) بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری

7-1 برگزاری جلسات نقد و تحلیل تجارب، کارگاه های آموزشی ، نشست های هم اندیشی

8-1 راه اندازی نظام ارزیابی و پایش اجتماعی اقدامات بهسازی در محلات هدف

9-1 برنامه ریزی راه اندازی بانک جامع اطلاعات تخصصی بازآفرینی شهری پایدار

10-1 تقویت همکاری های بین المللی مستند سازی، تبادل دانش از طریق کارگروه بهسازی مناطق نابسامان شهری منطقه آسیا – اقیانوسیه

11-1 مدیریت و حمایت از تدوین ونشر کتب و مجلات و سایر ابزارهای اطلاع رسانی، آموزش و ترویج در عرصه بازآفرینی محدوده ها و محله های هدف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری

در حوزه اقدامات اجرائی موضوعی که با رویکرد توانمند سازی ساکنان محدوده ها و محله های هدف برنامه ریزی شده اند اقدامات زیر به مرحله اجرا درآمده اند:

1-2 هم راستا سازی سیاستها و برنامه های دستگاه ها از طریق مبادله تفاهم نامه و تعریف برنامه های مشترک بویژه با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری – سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور – سازمان بسیج سازندگی – سازمان فنی و حرفه ای کشور – پژوهشگاه بین المللی زلزله –انجمن مددکاران اجتماعی – انجمن مطالعات زنان - انجمن جمعیت امام علی (ع)- کانون انبوه سازان و خیرین مسکن ساز در مقیاس ملی و مبادله و توافق نامه همکاری با استانداران – شهرداران – شورای شهر و سایر مدیران استانی ( استان های فارس-همدان – کردستان – بوشهر – گلستان- آذربایجان شرقی – اصفهان )

2-2 انجام مطالعات و توانمند سازی سکونتگاه های غیر رسمی 14 شهر به مساحت 4500 هکتار و همچنین مشارکت در تهیه طرح بهسازی و نوسازی در 8 شهر با شهرداری ها به مساحت 1990 هکتار و تصویب انها درستادهای استان توانمند سازی و کمیسیون ماده 5 استان

3-2 راه اندازی کارگروه پروژه های محرک توسعه، الگوسازی، مقاوم سازی ، حفاظت مرمت و بهره برداری مجدد از آثار ارزشمند تاریخی به منظور مستندسازی – تدوین چارچوب مواجهه و تنظیم راهکارهای اجرائی

3-2- حمایت و همکاری در راه اندازی دفاتر خدمات نوسازی محلات ( دفاتر تسهیل گری ) در شهرهای پایلوت ( تبریز- همدان- بوشهر- کرمانشاه- ساری- شیراز)

4-2 مدیریت و هدایت برگزاری بیش از 50 جلسه ستادهای توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی و ستادهای توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی شهرستانی (درخصوص سیاست گذاری و تصویب برنامه های ساماندهی و توانمند سازی سکونتگاه های غیر رسمی )

5-2 همراستا سازی برنامه مسکن اجتماعی – حمایتی با طرح ها و برنامه های بهسازی و نوسازی محلات فرودست

6-2 جلب مشارکت نهادهای غیر دولتی- مردم نهاد ، خیرین و حامیان برنامه های فقر زدائی و توسعه خدمات مورد نیاز گروه های کم درآمد

7-2 تهیه بسته های تشویقی – حمایتی بویژه تسهیلات بانکی ( وام نوسازی – ودیعه مسکن )

8-2 اعطای مجوز راه اندازی نهاد تخصصی توسعه گر برنامه های بهسازی و نوسازی شهری در قالب ماده 4 قانون احیاء

9-2 شروع برنامه " جستار کیفیت در برنامه های بازآفرینی شهری " به عنوان یک رویداد ملی با هدف ارتقاء کیفیت اقدامات بهسازی و نوسازی شهری با معرفی شاخص های سنجش و تقدیر از کنشگران و برنامه های برتر

10-2 تهیه برنامه اسکان مجدد محدوده های پرخطر و دارای اولویت جابجائی محدوده های اسکان غیر رسمی

11-2 تهیه طرح تعیین تکلیف وضعیت ثبت اراضی و املاک فاقد سند در محدوده ها و محلات هدف با استفاده از ظرفیت های قانونی ( ماده 9 قانون احیاء ) و مشارکت سازمان ثبت و اسناد و املاک کشور و نیز سازمان ملی زمین و مسکن

12-2 راه اندازی کارگروه تدوین برنامه ششم توسعه در بخش بهسازی و نوسازی شهری

13-2 تهیه طرح جامع مسکن در محدوده های هدف در قالب برنامه اسکان پایا ( نوسازی محله محور با رویکرد توانمند سازی و مشارکت ساکنان )

14-2 تهیه برنامه راه اندازی تالار گفتمان شهر به منظور اطلاع رسانی و ایجاد فضای گفتگو در جامعه و تبدیل موضوع بهسازی و نوسازی شهری به یک خواست اجتماعی

15-2 پیگیری و برگزاری نشست شورای اجتماعی کشور با موضوع توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی با حضور وزیر محترم کشور ، معاون محترم ریاست جمهوری و نمایندگان سایر دستگاههای اجرایی

16-2 حضور در نشست هیات رئیسه چهارمین اجلاس وزاری مسکن و شهر سازی کشورهای آسیا – اقیانوسیه

17-2 پیگیری و برگزاری نشست مشترک شورای امنیت کشور و شورای تامین استان خراسان رضوی درخصوص توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی شهر مقدس مشهد با حضور وزیر محترم کشور و نمایندگان شورای امنیت کشور و استان

در عرصه اجرائی نیز ، دولت با تعریف و تحدید اقدامات ، سعی در ایجاد انگیزه و تحریک توسعه در محدوده ها و محله های هدف داشته و با حمایت از بخش خصوصی و توسعه گرهای تخصصی تلاش نموده با ایفای نقش صحیح در عرصه اجرا به حمایت، هدایت و نظارت بر فرایند اجرا بپردازد. مجموعه اقدامات انجام شده در این عرصه عبارتند از :

1-3 اعطای بیش از 55 هزار وام نوسازی به متقاضیان نوسازی در محدوده ها و محله های هدف
2-3 تهیه طرح و برنامه حفاظت ، مرمت و بهره برداری مجدد از ساختمان های تاریخی در شهرهای اصفهان ، سنندج، ساری، بوشهر، کاشان ، بیرجند ، تهران ، همدان و شیراز

3-3 تهیه طرح و برنامه اجرای پروژه های محرک توسعه ( ساماندهی محورها، مراکز محلات، توسعه خدمات محله ای) در شهرهای همدان -بوشهر – کرمانشاه- ساری- گرگان – کاشان – شیراز

4-3 اجرای برنامه نوسازی محله همت اباد اصفهان در قالب مدل تنظیم مجدد اراضی با مشارکت ساکنین بعنوان الگوی مشارکت

5-3 اجرای 45 پروژه توسعه خدمات و زیر ساخت های شهری با مشارکت مدیریت شهری در سکونتگاه های غیر رسمی از قبیل ساخت مراکز آموزشی- بهداشتی- فرهنگی- فنی و حرفه ای – ایجاد دسترسی و احداث شبکه های اب و فاضلاب – روشنائی معابر و ...

6-3 تهیه طرح و شروع عملیات پروژه های الگو در شهرهای بوشهر، ساری، همدان و تبریز

7-3 تهیه طرح و شروع عملیات پروژه های مشارکتی در محدوده ها و محله های هدف با شرکت سرمایه گذاری سپهر ( محله سیروس تهران ) شهرداری شیراز ( پروژه زندیه )، شهرداری تبریز ( میدان صاحب اباد ) ، ... شرکت های سرمایه گذاری ( پروژه داودقلی – دلجوئی زنجان ) ، شهرداری بیرجند ( محور فرزان ) ، مشارکت با بخش خصوصی در پروژه های زعفرانیه تربت حیدریه و آفتاب گرگان

8-3 مدیریت و راهبری تهیه طرح و اجرای طرح های آماده سازی اراضی ذخیره نوسازی در شهرهای بندرعباس بجنورد، مشهد

9-3 برنامه ریزی و تهیه طرح امکانسنجی برای راه اندازی صندوق زمین و ساختمان در استان البرز
10-3 مشارکت با شهرداری قزوین و سازمان ملی زمین و مسکن در اجرای طرح توسعه امامزاده شاهزاده حسین قزوین

*معاون وزیر و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران