به
نظر میرسد اتحادیهی اروپایی اخیراً متوجه عمق خطرات و جنایاتی که از سوی
گروه داعش در عراق و سوریه صورت میگیرد، شده است و در حال اتخاذ اقدامات
جدیدتری است که باید مورد توجه قرار بگیرد. در این میان، قطعاً کشورهای مهم
و قدرتمند منطقه، بهخصوص جمهوری اسلامی ایران، ترکیه و عربستان، از
موقعیت راهبردی بسیار مهمی برخوردار هستند و لازم است با نزدیک کردن مواضع و
دیدگاهها، دست به اتخاذ یک موضع جدی و حسابشده علیه این گروه تکفیری
بزنند.
در
این میان، اتحادیهی اروپایی جایگاه خوبی دارد و در تاریخ 24 مرداد 93،
علاقهمندی خود برای تشکیل گروهی از کشورهای منطقه را اعلام کرده است.
اتحادیهی اروپایی در راستای فعال شدن در امور عراق و مقابله با گروه
تروریستی داعش، نشستی را در تاریخ 24 مرداد 1393 در سطح وزرای خارجهی خود
در بروکسل برگزار کرد. هدف اصلی این نشست، تشکیل گروهی متشکل از کشورهای
منطقه برایمقابله با تهدید تروریستهای تکفیری در عراق اعلام گردید.
اتحادیه
اروپا امیدوار است یک «گروه حمایتی» متشکل از کشورهای منطقه،از جمله ایران
را برای کمک به عراق در مقابل تهدید ناشی از تروریستهای وابسته به گروه
داعش، شکل دهد. به گفتهی یکی از مقامات ارشد این اتحادیه،وزرای خارجهی
کشورهای اروپایی در تاریخ 24 مرداد 1393، ضمن گرد هم آمدن در بروکسل، به
بحثدربارهی این موضوع پرداختهاند که چگونه میتوان یک گروه حمایتی از
عراق رابا مشارکت همهی کشورهای منطقه تشکیل داد. این گروه متشکل از
عربستان، ایران، اردن، لبنان، ترکیه، مصر، آمریکا ودیگر کشورهای حوزهی
خلیج فارس به همراه اتحادیهی اروپا خواهد بود. بنا بر این گزارش،
اتحادیهی اروپا در این نشست تلاش داشت تا اجماعی بینالمللی علیه داعش و
فعالیتهای آن در سوریه و عراق به راه بیندازد تا ازطریق آن، بتواند با
ارسال کمک نظامی به عراق، به رویارویی با این گروهتروریستی بپردازد. بدیهی
است که اتحادیهی اروپایی بهتنهایی قادر به اتخاذ موضعی جدی و قاطع در
برابر تحولات سریع عراق و اقدامات جنایتکارانهی داعش نیست و لذا روی حمایت
کشورهای منطقه از یک طرف و سازمان ملل متحد و آمریکا از طرف دیگر، حساب
میکند.
به گزارش خبرگزاری رویترز،
وزرای امور خارجهی کشورهای عضواتحادیهی اروپا در نشست فوقالعادهی خود
در بروکسل (24 مرداد 93)، نتوانستند بهموضعی واحد در مورد تجهیز کردهای
اقلیم کردستان عراق و ارسال اسلحه برایمواجههی آنان با گروه تروریستی داعش
دست یابند. در عین حال، در این نشست اعلام شد که هریک از کشورهای عضو این
اتحادیه،آزاد هستند در صورت موافقت بغداد، به ارسال سلاح برای گروههای
پیشمرگ کُرداقدام کنند.
این
موضع بیانگر اختلاف بین کشورهای عضو اتحادیهی اروپایی است و در واقع
ارسال تجهیزات نظامی را نه یک تصمیم جدی و جمعی 28 کشور عضو، بلکه یک تصمیم
فردی و بهعهدهی کشورهای عضوی که مایل به اقدام در این زمینه هستند،
دانستهاند. اتحادیهی اروپا همچنین وعده داده است که راههای جلوگیری از
فروش نفتتوسط گروه تکفیری داعش را بررسی کند.
نکتهی
مهم اینکه وزرای خارجهی اتحادیه، حمایت خود را از نامزدی حیدر العبادی
برای سمت نخستوزیری و همچنین روند شکلگیری دولت جدید عراق اعلام
کردهاند. به نظر میرسد توافق نسبت به تعیین نخستوزیر جدید، اوضاع سیاسی
عراق را مشخصتر کرده و پیامی مثبت به جامعهی جهانی و بلوکهای قدرت، از
جمله اتحادیهی اروپایی داده است تا بتوانند موضع مشخصتری اتخاذ نمایند.
در
نشست بروکسل، وزرای خارجهی اتحادیه، خواستار آغاز تحقیقات درمورد اقدامات
داعش در عراق و سوریه بهعنوان مصادیق جنایت علیه بشریتشدند که نکتهی
بسیار مهمی است و در صورت تحقق، میتواند تبعات حقوقی و سیاسی زیادی علیه
داعش ایجاد کند. این در حالی است که چند روز قبل (22 مرداد 1393)، کاخ
ریاستجمهوری فرانسه (الیزه) با انتشار بیانیهای اعلام کرد که برای کردهای
عراق سلاح ارسال میکند. فرانسه تصریح کرد که این تصمیم پس از موافقت دولت
بغداد و تقاضای اسلحه از سوی مقامات اقلیم کردستان عراق اتخاذ شده است.
به
نظر میرسد همزمان با گستردگی جنایات گروه داعش و پیشروی سریع این گروه
در مناطق شمالی عراق و بهخصوص آواره شدن صدها هزار مسیحی و اقلیتهای
ایزدی در مناطق کوهستانی شمال عراق، موضع اتحادیهی اروپایی نیز شدیدتر شد.
در این رابطه، کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجیاتحادیهی اروپا، طی
بیانیهای (19 مرداد 93) اعلام کرد: «اعضای این اتحادیه، حملات گروه دولت
اسلامیو سایر گروههای مسلح در عراق را بهشدت محکوم میکنند. ما از وخامت
سریع وضعیت انسانی با آوارگی صدها هزار غیرنظامی و عمدتاً اقلیتها، منزجر
هستیم و برخی از این اقدامات ممکن است جنایتعلیه بشریت باشد و باید هرچه
سریعتر تحقیقاتی در این زمینه انجام شود.»
اشتونهمچنین
از تمام طرفها خواست که از قوانین انسانی بینالمللی تبعیت کنند وامکان
دسترسی را تضمین و ارسال کمکها را تسهیل کنند. «اتحادیهی اروپا و کشورهای
عضو آنبه همراه دیگر شرکای بینالمللی مستقیماً و از طریق آژانسهای
سازمان ملل وسازمانهای غیردولتی، کمکهای بشردوستانهی فوری را برای
غیرنظامیان عراقفراهم میکند. ما از تمامی گروهها میخواهیم تا از قوانین
بشردوستانهی بینالمللی تبعیت کرده و ارسال کمکهای بشردوستانه را تضمین و
تسهیل کنند.»
این
بیانیه در زمانی صادر شد که حملهی تروریستهای گروه داعش به منطقهی
سنجار منجر به آوارگی هزاران غیرنظامی و عمدتاً از اقلیت ایزدی شد و از
طرفی صدها هزار نفر از مسیحیان شمال عراق نیز مجبور شدهاند از مناطق
تصرفشده توسط داعش فرار کنند.
هماهنگی اتحادیهی اروپا با سازمان ملل متحد
اتحادیهی
اروپایی بسیار با احتیاط و محافظهکارانه در این شرایط بسیار سخت در عراق
ظاهر شده است که بیانگر مواضع و دیدگاههای غیرمنسجم و ناهماهنگ 28 کشور
عضو این اتحادیه است. از طرفی اتحادیهی اروپا تلاش میکند اقدامات خود را
در چارچوب هماهنگی با سازمان ملل و شورای امنیت آن تنظیم کند و تاکنون از
اتخاذ یک موضع قوی و مشترک که حمایت اکثریت کشورهای عضو را در بر داشته
باشد و در چارچوب سیاست خارجی و امنیتی مشترک شکل بگیرد، ناتوان بوده است.
فعالیت
اخیر اتحادیهی اروپا همزمان با برگزاری نشستی فوقالعاده از سوی شورای
امنیت سازمان ملل برای مقابله با گروه تروریستی داعش صورت میگیرد. شورای
امنیت در نشست مورخ 24 مرداد 1393، تصویب قطعنامهای را بهمنظور اعمال
تحریم علیهحامیان گروه تروریستی داعش و دیگر گروههای افراطی در سوریه و
عراق مورد بحث قرار داد. در پیشنویس این قطعنامه، که با موافقت 15 عضو
شورای امنیت همراه است،هرگونه کمک مالی و نظامی به گروههای تروریستی
افراطی بهویژه داعش محکومشده و برای عاملان آن مجازاتهایی در نظر گرفته
شده است.
در این پیشنویس
همچنین گسترش گروههای افراطی از جمله جبههی النصره و «دولتاسلامی» (داعش)
و تسلط آنها بر قسمتهایی از سوریه و عراق، مایهی نگرانیخوانده شده و
تأکید شده است که این دو گروه با ترویج افکار افراطی، امنیت وثبات جهانی را
به خطر میاندازند. اتحادیهی اروپایی با توجه به رویکرد قدرت نرم خود،
معمولاً ترجیح میدهد از طریق دیپلماسی و مذاکره با مشکلات و بحرانهای
بینالمللی برخورد کند. در این میان، این اتحادیه برای اتخاذ یک موضع
دستهجمعی حساس، همواره ترجیح داده متوسل به سازمان ملل شده و اقدامات خود
را از این طریق و در چارچوب یک موضع سیاسی حقوقی انجام دهد.
کمکهای مالی اتحادیهی اروپا
اتحادیهی
اروپایی همواره جایگاه اول را در ارتباط با کمکهای اقتصادی و مالی به
مناطق و کشورهای بحرانی دنیا داشته است. این اتحادیه به دلایل مختلف،
علاقهمند به اتخاذ موضع سخت و استفاده از قوهی قهریه و نیروی نظامی نیست.
شاید هم حضور 28 کشور با درجات بسیار متفاوت قدرت سیاسی و نظامی و
اقتصادی، این وضعیت را ایجاب کرده و اتحادیه را بسیار محافظهکار مینماید.
این در حالی است که با توجه به میزان جنایات و نابسامانیهای گستردهی
صورتگرفته طی هفتههای اخیر در عراق، اقدامات اتحادیهی اروپایی برای
مقابله با گروه داعش بسیار کمرنگ و دیرهنگام به نظر میرسد.
این
اتحادیه طی هفتههای گذشته، ترجیح داد از طریق اختصاص منابع مالی، نقشی در
بحران داخلی عراق ایفا کند. در این رابطه، کمیسیون اروپا در تاریخ 22
مرداد 1393، اعلام کرد که 5 میلیون یورو کمکهای انساندوستانه را به عراق
اختصاص میدهد. با این مبلغ، میزان کمک مالی اتحادیهی اروپا به عراق در
سال 2014 به 17 میلیونیورو میرسد. براساس بیانیهی رسمی کمیسیون اروپا،
این تصمیم به دنبال تصمیم سازمان مللمتحد درخصوص وضعیت عراق اتخاذ شده است.
سازمان ملل متحد بهتازگی بحرانانسانی در عراق را بالاترین درجهی بحران
انسانی طبقهبندی کرده است. پیش از این در ماه ژوئن، کمیسیون اروپا در
واکنش به وضعیت بحرانی عراق، 5 میلیون یورو برای کمک به این کشور اختصاص
داد.
ارسال کمکهای تسلیحاتی؟
در
همین رابطه، موضوع انتقال سلاح به کردهای عراق برای مقابله با داعش، مورد
بحث سفرای کشورهای عضو اتحادیه قرار گرفت، ولی موافقت همگان را به دنبال
نداشت. به خاطر تعطیلات تابستانی اروپا، وزرای خارجه در این نشست حضور
نداشتند که بیانگر موضع بسیار ضعیف اتحادیهی اروپایی در برابر وقوع یک
فاجعهی انسانی عظیم در منطقه است. بنا بر گفتهی ادواردو کوئه، تحلیلگر
مسائل سیاسی، به استثنای فعالیت قابلتوجه فرانسه و نیز ایتالیا (رئیس
دورهای اتحادیهیاروپا طی شش ماه جاری)، سکوت اتحادیهی اروپا واقعاً
سنگین و آزاردهنده بودهاست. ویافزود: لوران فابیوس، وزیر امور خارجهی
فرانسه نیز خواستار نشست اضطراریوزرای امور خارجهی کشورهای عضو اتحادیهی
اروپا شده است تا برای بررسی و تصمیمگیری در مورد تأمین سلاح برای کردهای
عراق تلاش کنند. اما در واقع اینابتکار هم همراه با شکست است، زیرا آلمان
بار دیگر بر سیاستهمیشگی خود مبنی بر ارسال نکردن کمکهای تسلیحاتی برای
گروههای شورشی یاکشورهایی که دچار درگیری داخلی هستند، تأکید کرده است.
بنابراین آلمانمشارکتی در این زمینه نخواهد داشت.
این
در حالی است که این مسئله، دیگر کشورها را ازارسال سلاح بهصورت جداگانه و
بر حسب تصمیمات داخلی این کشورها باز نخواهدداشت. لکن عدم توفیق کشورهای
اروپایی در اتخاذ یک موضع یکدست و مشترک در خصوص بحران گستردهی عراق، که
در نزدیکی مرزهای جغرافیایی و سیاسی اروپا قرار دارد، بار دیگر ضعف این
اتحادیه را در یک بحران بزرگ منطقهای نشان میدهد.
موضع متمایز فرانسه
در
همین رابطه، فرانسه اعلام داشت با مشورت و هماهنگی دولت مرکزی عراق، اقدام
به ارسال تسلیحات برای کردهای شمال عراق بهمنظور مبارزه با گروه تروریستی
داعش خواهد کرد. اصولاً موضع فرانسه را باید در چارچوب سیاست سنتی و
دیرینهی این کشور در منطقهی خاورمیانه و بهخصوص در قبال عراق ارزیابی
کرد. فرانسه از دیرباز روابط بسیار نزدیکی با عراق داشته و در زمان حاکمیت
رژیم بعث و دوران صدام حسین، روابط فرانسه با این کشور در همهی ابعاد
سیاسی، اقتصادی و نظامی، از برجستگی زیادی برخوردار بوده و فرانسه از
بزرگترین حامیان عراق در عرصهی منطقهای و بینالمللی بوده است. لکن به
دنبال حملات گستردهی آمریکا به عراق و سقوط رژیم بعثی صدام حسین، فرانسه
با این اقدام کاملاً مخالفت کرد و به همراه روسیه، مانع از تصویب یک
قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل شد.
متعاقب
آن، روابط فرانسه با آمریکا بسیار متشنج شد و به پایینترین سطح خود طی سه
دههی پیشین رسید. آمریکاییها قسم خوردند انتقام خود را از موضع منفی
فرانسه و همچنین آلمان و... بگیرند. بعد از پیروزی آمریکا در جنگ علیه عراق
و سرنگونی صدام حسین و رژیم بعثی عراق، آمریکاییان تقریباً فرانسویان را
از عراق اخراج کردند و تا سالها اجازهی بازگشت به این کشور را ندادند.
اکثریت طرحها و پروژههای بازسازی عراق در اختیار آمریکا و برخی در اختیار
انگلیس قرار گرفت و فرانسه چه در بُعد سیاسی و چه در بُعد اقتصادی، تجاری و
نظامی، از عراق کنار گذاشته شد. البته اینک زمانه عوض شده و تغییرات زیادی
در ژئوپلیتیک منطقه رخ داده است. روی کار آمدن دولت سارکوزی در 2007،
رابطهی فرانسه با آمریکا را بازسازی کرد و مناسبات گستردهای بین طرفین
برقرار شد که همچنان ادامه دارد.
در
شرایط کنونی، به نظر میرسد فرانسویان قصد دارند دوباره به مناطق نفوذ
سنتی خود، که به دنبال قرارداد سایکس پیکو با همکاری بریتانیا در 1916
برقرار شده، بازگردند و لذا توجه زیادی به تحولات عراق، سوریه و لبنان
دارند. جدای از بحث مربوط به تحولات سوریه که پاریس حتی آمادگی برای شروع
یک جنگ محدود و عملیات نظامی علیه دولت بشار اسد را داشت، به نظر میرسد
تحولات عراق و روی کار آمدن گروه تروریستی داعش، شرایط جدیدی را در منطقه
ایجاد کرده که مورد توجه فرانسه است. از طرفی، فارغ از بحثهای مربوطه به
جنایات جنگی صورتگرفته در عراق و توجه به مسائل حقوقبشری و
انساندوستانه، به نظر میرسد تحولات عراق از منظر ژئوپلیتیکی نیز برای
فرانسه اهمیت دارد و چه بسا این اهمیت بسیار بیشتر از سایر کشورهای عضو
اتحادیهی اروپایی و حتی انگلیس باشد. در این چارچوب، فرانسه تنها کشور
اروپایی بود که آمادگی خود را برای کمک نظامی به دولت عراق و پیشمرگههای
کُرد اعلام کرد که البته موضع بسیار مهم و قابلتوجهی است.
موضع احتیاطآمیز انگلیس
در
ارتباط با موضع انگلیس نسبت به تحولات عراق، میتوان گفت لندن تاکنون موضع
بسیار کمرنگ و محافظهکارانهای در قبال اقدامت جنایتآمیز داعش در پیش
گرفته است. به نظر میرسد انگلیس علاقهی چندانی به شرکت در عملیات نظامی
در عراق و یا درگیری نظامی مستقیم علیه گروه داعش ندارد و سعی میکند موضع
محتاطی را در پیش بگیرد. در این راستا، دیوید کامرون، نخستوزیر محافظهکار
انگلیس، در تاریخ 17 مرداد 93، ضمن ابراز نگرانی شدید ازشرایط عراق، از
تصمیم باراک اوباما، رئیسجمهوری آمریکا، مبنی بر صدور مجوزحملهی هوایی
علیه تروریستهای داعش در عراق استقبال کرد.
این
در حالیاست که سخنگوی دیوید کامرون اعلام کرد که انگلیس دراین حملهی
نظامی آمریکا در عراق مشارکت نخواهد کرد. کامرون در بیانیهای تأکید کرد:
«من بهشدتنگران شرایط هولناک عراق و اوضاع وحشتناکی هستم که صدها هزار
عراقی با آنمواجه هستند و من این حملات وحشیانه را که از سوی تروریستهای
داعش درسراسر منطقه صورت میگیرد، کاملاً محکوم میکنم. من از تصمیمباراک
اوباما برای پذیرش درخواست دولت عراق به کمک و انجام حملات هواییهدفمند در
صورت لزوم، بهمنظور حمایت از نیروهای عراقی که مشغول جنگ با شبهنظامیان
داعش و آزادسازی غیرنظامیان محاصرهشده در کوه سنجار هستند،استقبال
میکنم.» کامرون همچنین تأکید کرد که شدیداً نگران اوضاع اقلیت یزیدی است
که از شبهنظامیان داعش گریخته و هماکنون در داخل کوه سنجر محاصره
شدهاند. وی تأکید کرد که مقامات این کشور موظف شدهاند تا کمکهای مورد
نیاز، از جمله غذا، آب و پناهگاه را در این منطقه فراهم آورند.
با
توجه به حملات جنایتآمیز گروه داعش علیه مسیحیان و ایزدیهای عراق طی
هفتهی گذشته، به نظر میرسد ذهنیتها و تلاشها برای اتخاذ موضعی سختتر
علیه داعش در کشورهای غربی و از جمله در انگلیس، افزایش یافته است. در این
رابطه، دولت انگلیس از آمادگی خود در تجهیز نظامی نیروهای پیشمرگهی اقلیم
کردستان عراق خبر داد و سخنگوی نخستوزیری انگلیسدر یک موضعگیری جدید در
تاریخ 24 مرداد 93 اعلام کرد که لندن هرگونه تقاضا از سوی اکراد عراق جهت
تجهیز نظامی براینبرد علیه داعش را مثبت ارزیابی میکند. این در حالی است
که آمریکا در همین تاریخ، از کشورهای اروپایی درخواست کرد که در تجهیز
نظامی نیروهای پیشمرگه تلاش کنند. سخنگوی نخستوزیری انگلیس در این زمینه
گفت: «اگر ما درخواستی را در این زمینه دریافت کنیم، بدان پاسخ مثبت خواهیم
داد.»
جمعبندی
در
کل به نظر میرسد کشورهای اروپایی موضعی بسیار محتاط و حسابگرانهای در
قبال تحولات عراق و جنایات گستردهی داعش در پیش گرفتهاند. این کشورها
بیشتر علاقهمند هستند اقدامات خود را در چارچوب موضعگیریهای جمعی،
بهخصوص از طریق شورای امنیت سازمان ملل متحد و اتحادیهی اروپایی و
ارائهی حمایتهای سیاسی و دیپلماتیک و ارسال محدود تجهیزات نظامی و همچنین
تهیهی کمکهای غذایی و بشردوستانه، سازماندهی کنند.
از
طرفی باید در نظر داشت تجربیات زیاد ناشی از جنگهای اول و دوم خلیج فارس
در عراق و جنگ آمریکا و کشورهای اروپایی در مبارزه با تروریسم در افغانستان
و علیه طالبان (بعد از سپتامبر 2001) کشورهای غربی را بسیار محتاط کرده
است. این کشورها بسان سابق، علاقهمند به اتخاذ یک موضع قدرتمند و حضور
بسیار زیاد نظامی و تسلیحاتی در بحرانهای منطقهای نیستند. گویا تحولات
بعد از سرنگونی صدام حسین و روی کار آمدن طالبان در عراق، درسهای زیادی را
به کشورهای اروپایی داده است تا در شرایط کنونی، با احتیاط خیلی بیشتری
برخورد کنند.
همچنین باید در
نظر داشت که هرگونه قدرتگیری گروههای افراطی تکفیری و گروههایی چون
داعش، النصره، القاعده و... میتواند مشکلات بسیار زیادی، نه تنها برای
کشورهای منطقه، بلکه برای کشورهای اروپایی که در نزدیکی منطقهی جغرافیایی
خاورمیانه قرار دارند، به وجود آورد و زنگ خطر را هماکنون در این کشورها
به صدا درآورده است. در این میان، کشورهای اروپایی باید به این نتیجه برسند
هرگونه تعلل و محافظهکاری در برابر جنایات این گروههای رادیکال و
تکفیری، بازتاب منفی و گستردهای را در داخل مرزهای جغرافیایی و سیاسی
آنها خواهد داشت و ضروری است تا دیر نشده، اقدامات و مواضع جدیتر و
همهجانبهای در مقابله با آن اتخاذ نمایند. درخواست وزرای خارجهی
اتحادیهی اروپایی برای تشکیل یک گروه حمایتی از عراق، متشکل از کشورهای
بزرگ منطقه، از جمله جمهوری اسلامی ایران، ایدهی بسیار مهمی است که جزئیات
آن باید مورد توجه جدی قرار بگیرد و از طریق رایزنی و گفتوگو با این
اتحادیه، راهکارهای عملی آن مورد بررسی قرار بگیرد.*
منبع: برهان