نقش حوزه های علمیه درکاهش سن ازدواج و افزایش جمعیت

سن ازدواج از جمله متغیرهای زندگی است که عدد ثابتی برای آن در نظر گرفته نشده است. در دوران گذشته زمانی که درشکه به جای ماشین، در کوچه پس کوچه‌های شهر در حال تردد بود، سن ازدواج بسیار پایین‌تر از سن ازدواج در دوران کنونی بود.

عوامل مختلفی وجود دارد که به تدریج در سن ازدواج تأثیر گذاشته و آن را افزایش داده است. اگر در دوران گذشته سن 15 سالگی را برای ازدواج دختران بسیار زیاد می‌دانستند، با اختلافی فاحش در دوران کنونی سن 25 سالگی یا بالاتر از آن برای ازدواج دختران امری عادی است و حتی در برخی موارد این سن به بالای 30 سال هدایت شده است که همین امر برای پسران نیز صادق است.

وجود مشکلات مالی متعدد جوانان که نشأت گرفته از بحران بیکاری است، در کنار برخی آداب و رسوم دست و پاگیر که اغلب ریشه در چشم و هم‌چشمی‌های کورکورانه دارد، موجب کاهش آمار ازدواج و افزایش نگران‌کننده سن ازدواج در زنان و مردان شده است.

کاهش جمعیت و تسریع در روند افزایش جمعیت ایران به سمت کهنسالی در سال‌های اخیر، گویای این مطلب است که اقدامات عملی مؤثر و زودگذر و مقطعی در رفع این معضل و تشویق خانواده‌ها به داشتن فرزندان بیشتر ضروری است. به نظر می‌رسد، معرفی و تبیین شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» که در دهه 70 و به دلیل رشد بی‌رویه جمعیت از سوی مسؤولان اعلام شد، یکی از دلایل اصلی علاقه به تک فرزندی در میان خانواده‌های ایرانی است، امروزه کاهش تمایل خانواده‌ها به داشتن فرزند، آمار نگران‌کننده‌ای دارد؛ به طوری که بسیاری از خانواده‌ها به داشتن یک فرزند اکتفا کرده‌اند و برخی زندگی را بدون داشتن فرزند ترجیح می‌دهند.

ناگفته نماند شرایط اقتصادی کنونی جامعه و زندگی ماشینی و افزایش سطح توقع فرزندان در تأمین خواسته‌ها و نیازهایشان موجب شده، خانواده‌ها به این باور برسند که توان تأمین مایحتاج بیش از یک فرزند را ندارند.

شاغل بودن والدین و کاهش محسوس اختصاص زمان مناسب برای کنار هم بودن اعضای خانواده، افزایش فعالیت زنان در جامعه و به تبع آن کاهش فعالیت آنان در خانواده به عنوان عامل اصلی در تأمین آرامش و رفع نیازهای عاطفی دیگر اعضای خانواده، به این بحران دامن زده است.

بسیاری از کارشناسان دینی، کم رنگ شدن سبک زندگی اسلامی را عامل اصلی بالا رفتن سن ازدواج و کاهش جمعیت می‌دانند. آن‌ها بر این باورند که فرهنگ‌های ازدواج در جامعه باید تغییر کند و تا این مهم صورت نگیرد، سن ازدواج کاهش و به تبع آن افزایش جمعیت صورت نمی‌گیرد و این نیازمند گفتمان سازی و تغییر دیدگاه‌ها است که در این میان، نقش حوزه‌های علمیه به عنوان متولیان فرهنگ اسلامی در جامعه، بسیار پررنگ است؛ بنابراین در این گزارش به گفت و گو با برخی از اساتید حوزه‌های علمیه علمیه چهارمحال و بختیاری پرداخته‌ایم تا این نقش، بهتر خود را نشان دهد.

حجت الاسلام سید محمد احمدی، مدیر استانی حوزه علمیه چهارمحال و بختیاری، در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در شهرکرد، با اشاره به نقش روحانیت در تعدیل جمعیت اظهار داشت: زمانی که کنترل جمعیت ضروری بود، این موضوع از زبان مراجع و روحانیت مطرح شد و مردم نیز پذیرای آن بودند.

حجت‌الاسلام احمدی با اشاره به این که برای جبران این کاهش و تعدیل جمعیت، حوزویان، طلاب و مراجع تقلید باید گام‌های بلندی بردارند، تأکید کرد: مسئله حکم شرعی افزایش جمعیت و فرزندآوری مسئله‌ای فقهی است که ویژگی‌های علمی خاص خود را دارد که هم در مرحله افزایش و هم در کاهش جمعیت باید مورد توجه قرار گیرد.

استاد حوزه علمیه شهرکرد یادآور شد: زاد و ولد و تا حدودی نیز کثرت جمعیت، ارزش و مبتنی بر فرهنگ دینی مردم است؛ از این رو نمی‌توان همه این‌ها را برخاسته از متون دینی دانست؛ چرا که برخی مسائل سنت مسلمانان است و فرزندآوری نیز تنها برخاسته از متون دینی نیست.

وی، سیاسی شدن یک مسئله فقهی را آسیب‌پذیر عنوان کرد و ادامه داد: مسئله جمعیت باید توسط حاکمان برنامه‌ریزی و اجرا شود و در صورتی که موضوعی علمی، سیاسی شود، آسیب‌هایی را به دنبال خواهد داشت.

امام جمعه فرخشهر، کاهش جمعیت از دهه 60 به بعد را پدیده‌ای مهم دانست و گفت: این موضوع نیاز به آسیب‌شناسی دارد؛ چرا که به ندرت پیش می‌آید که در کشوری کنترل جمعیت به این صورت جا بیفتد.

مدیر استانی حوزه علمیه چهارمحال و بختیاری با اشاره به این که فرزندآوری امری پسندیده و شرعی است، تصریح کرد: فرد در شرایط عادی که مسئله بحرانی و حادی وجود ندارد، تکلیفش ازدواج و فرزند‌آوری است.

این مقام مسؤول با تأکید بر این که فرزندآوری در شرایط ویژه و بحرانی واجب است؛ چرا که اگر انجام نشود کیان نظام در آینده با مشکلات عظیمی مواجه خواهد شد، افزود: پیامدهای کاهش جمعیت در زمان کنونی مشخص نمی‌شود، بلکه مشکلات و پیامدهای آن در آینده گریبان‌گیر مردم و جامعه خواهد شد.

استاد حوزه علمیه با اشاره به این که حکم اجتماعی فرزندآوری پیامدهای اجتماعی و عمومی دارد و امری مستحب است، گفت: حکم فردی در شرایط عادی برای فرزندآوری نیز مستحب است.

حجت الاسلام احمدی بر تلاش حکومت در تشویق افراد به ازدواج و فرزندآوری تأکید و تصریح کرد: حکومت و مسؤولان باید شرایط ازدواج و فرزندآوری را برای افراد فراهم کنند و مشکلات موجود را کاهش دهند تا بدین ترتیب جمعیت کشور رو به فزونی حرکت کند.

تدابیر جمعیتی باید متناسب با واقعیت‌های اجتماعی باشد

حجت الاسلام سید مصطفی هاشمی، مدرس حوزه علمیه شهرکرد نیز در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در شهرکرد، با اشاره به وجود انعطاف در سیاست و تدابیر جمعیتی اظهار داشت: این تدابیر باید متناسب با واقعیت‌های اجتماعی باشد؛ چرا که در این صورت افزایش جمعیت را به دنبال خواهد داشت.

حجت‌الاسلام هاشمی با اشاره به وجود شک و تردید از نظر اسلامی در مورد سیاست‌های تدابیر جمعیتی گفت: گاهی با توجه به شرایط و مکانیزم‌های موجود برنامه‌ریزی‌هایی صورت می‌گیرد که در این صورت چاره‌ای جز تغییر تدابیر نیست.

وی با بیان این که در حال حاضر رشد جمعیت بسیار پایین است، تأکید کرد: در صورتی که این روند ادامه پیدا کند، جامعه به سمت انقراض نسل حرکت می‌کند.

مدرس حوزه علمیه شهرکرد با اشاره به این که نرخ رشد جمعیت در حال حاضر 1,2 درصد است، گفت: باید با تلاش‌های فرهنگی نگاه اسلامی را برای مردم مطرح کرد تا جمعیت رو به افزایش حرکت کند که برای این امر هم مردم، هم مسؤولان و هم روحانیت باید همت کنند و قدم بردارند.

این مقام مسؤول با بیان این که فرزند‌آوری به عنوان مشکل فرهنگی یاد می‌شود، خاطرنشان کرد: این مشکل فرهنگی تنها با مسائل فرهنگی حل می‌شود و با پول و بودجه نمی‌توان این مشکلات را برطرف کرد.

وی عنوان کرد: مردم را باید از ازدواج و اهداف آن آگاه کرد؛ گر چه گاهی برخی مسائل نیاز به توضیح و بیان ندارند، اما آگاهی دادن به مردم در خصوص ازدواج امری لازم است که باید مورد توجه همگان و مخصوصا حوزه‌های علمیه قرار گیرد.

مسؤول دفتر نماینده ولی فقیه در چهارمحال و بختیاری با اشاره به تغییر ارزش‌های موجود در جامعه اظهار داشت: مجموعه ارزش‌های جامعه باید در راستای ارتقای جمعیت باشد.

این مقام مسؤول، توجه به باروری را در افزایش جمعیت مهم خواند و گفت: در صورتی که حمایت‌ها در راستای افزایش جمعیت باشد، می‌توان به افزایش آن در جامعه امیدوار بود.

حجت الاسلام هاشمی، کاهش جمعیت را در کاهش جمعیت نیروی کار موثر دانست و گفت: در این صورت نیروی کار بومی کاهش یافته و حضور نیروی‌های غیربومی تنها راه چاره خواهد بود.

وی به نقش شهرنشینی در کاهش جمعیت اشاره کرد و ادامه داد: نوع معماری و سیاست‌های موجود در کاهش جمعیت نقش دارد و در صورتی که این سیاست‌ها تغییر نکنند، مشکلات جبران‌ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.

مدرس حوزه علمیه شهرکرد با بیان این که تغییر در قوانین و بازسازی آن‌ها دگرگونی‌هایی ایجاد می‌کند، گفت: با تغییر تاکتیک‌ها مشکلات حل می‌شود که این امر نیازمند تبیین و توجیه افکار عمومی است.

حجت الاسلام هاشمی با تأکید بر این که زمانی فرزندآوری مستحب بود اما در حال حاضر این امر واجب شده است و افراد باید در راستای این موضوع اقدام کنند، خاطرنشان کرد: روحانیان و مبلغان باید به مکان‌هایی که سبقه دینی دارند و مردم در آن جا با سیره اهل‌بیت(ع) آشنا می‌شوند قدم گذاشته و به آگاهی مردم بپردازند.

نقش مسائل فرهنگی در بالا رفتن سن ازدواج جوانان بسیار پررنگ است

حجت الاسلام جهانگیر علیمردانی، مدرس حوزه علمیه فارسان نیز در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در شهرکرد، با بیان این که بحث خانواده سه مسئله اساسی از جمله تشکیل، تحکیم و تعالی خانواده را در بر می‌گیرد، تصریح کرد: خانواده شاخصی برای کنترل تدبیر‌ها است.

وی در خصوص نقش مسائل فرهنگی و اقتصادی و تأثیر آن در بالا رفتن سن ازدواج جوانان گفت: حداقل 60 درصد مسائل فرهنگی و 40 درصد مسائل اقتصادی موجب بالا رفتن سن ازدواج جوانان شده است.

حجت الاسلام علیمردانی در خصوص مباحث فرهنگی گفت: در بحث فرهنگی ابعاد آموزشی مشاوره گام به گام و همسریابی و در ابعاد اقتصادی، تأمین مسکن، حداقل درآمد ماهیانه و دسترسی به امکانات زندگی مورد توجه است و اگر از جنبه منابع انسانی این موضوع را آسیب‌شناسی کنیم، متوجه می‌شویم که جوانان چه دختر و چه پسر نقش اساسی را در تعیین سن ازدواج دارند؛ اما در کل محور یک خانواده سالم را زنان تشکیل می‌دهند.

مدرس حوزه علمیه فارسان با اشاره به نقش مدیران اجرایی و فرهنگی گفت: از آن جایی که روحانیت در رأس مسائل فرهنگی جامعه قرار دارد؛ بنابراین در این زمینه نقش حیاتی ایفا می کند و در سرنوشت جامعه مؤثر هستند، نخستین تحول و انقلاب فرهنگی باید در ذهنیت و اتاق‌های فکر ما صورت گیرد.

وی با بیان این که باید جوانان را به امر ازدواج تشویق کنیم، اظهار داشت: هم‌اکنون معاشرت‌های نابه جا و دوستی با جنس مخالف ارزان، آسان، فراوان و در مقابل آن تشکیل خانواده سخت، گران و دشوار است.

حجت الاسلام علیمردانی با تأکید بر این که باید کاری کنیم تا تشکیل خانواده سهل و آسان انجام گیرد و به صورت یک نهضت ملی آن را پیگیری کنیم گفت: معاشرت‌های غلط با جنس مخالف موجب شده است که زمینه ازدواج بین جوانان کاسته شود و همچنین افزایش طلاق فضای ناامیدی را بین جوانان ایجاد می‌کند.

این مدرس حوزه علمیه فارسان افزود: هجوم ماهواره‌ها، سایت‌ها و فضای مجازی، کمبود الگوی آسان ازدواج و سعادتمند از دیگر علل کاهش تمایل به ازدواج در بین جوانان است.

این مقام مسؤول با اشاره به عوارض تمدن امروز گفت: سست شدن پایه خانواده، کاهش علاقه پدر و مادر به فرزندان، جانشین شدن هوس‌های سطحی به جای عشق، نادر شدن وحدت و همدلی بین زوجین از جمله عوارض تمدن امروز است.

وی، خانواده در کشورهای اسلامی را با خانواده در غرب مقایسه کرد و گفت: عواطف انسانی، وحدت و یکدلی روحی در خانواده‌های ایرانی و اسلامی وجود دارد، اما در غرب خانواده به مثابه یک شرکت تجاری است که سهام آن را با هم شریک می‌شوند و در سود آن با هم مشارکت دارند و عواطف انسانی در بین آن ها کمتر تأثیرگذار است.

این جامعه‌شناس تصریح کرد: در حال حاضر پیش از 60 درصد جوانان حداقل مدرک لیسانس دارند اما در واقع چند درصد آن ها کار دارند؟ چند درصد به کشورهای مختلف برای اشتغال مراجعه می‌کنند؟

وی تأکید کرد: همچنین دخترها اکثراً تحصیلات بالایی دارند و همین تحصیلات بالا توقعات بالایی را ایجاد می‌کند، جامعه ما چه پاسخی به این توقعات داده است؟

حجت الاسلام علیمردانی افزود: دخترها باید از نظر بینش و تفکر واقع‌گرایانه‌تر به زندگی نگاه کنند و کمتر به دنبال وسایل و امکانات خاص باشند؛ چرا که تجربه ثابت کرده کسانی که بیش از ازدواج به دنبال بهترین آرایشگاه‌ها و سالن‌های پذیرایی و عکاسی‌ها بودند پس از ازدواج به دنبال بهترین وکیل‌ها برای طلاق رفته‌اند.

وی افزود: برای حل مشکل اقتصادی پسرها باید کارآفرینی ایجاد شود؛ ما از سال 84 تا الان قانون داریم، اما این قانون باید اجرایی شود تا نتیجه اصلی را شاهد باشیم و اگر نخواهیم از تمام ظرفیت‌ها استفاده کنیم، مشکل ما همچنان ادامه خواهد داشت.

مدرس حوزه علمیه فارسان با اشاره به این که باید روی توقعات و نگرش‌ها الگو‌سازی درستی داشته باشیم اظهار داشت: الگوهای اجتماعی از جمله رسانه قدرت ‌تأثیر‌گذاری زیادی دارد، اما تاکنون رسانه‌ها چه تعداد ازدواج آسان و سعادت‌مند را به نمایش گذاشته‌اند؟ رسانه زندگی‌هایی را نشان می‌دهد که حتی خانواده‌های چندین سال قبل هم حسرت آن را می‌خورند چه برسد که نسل جوان که می‌خواهد زندگی تشکیل دهد.

ترویج فرهنگ ازدواج آسان و به موقع در کشور، از مهم ترین وظایف حوزه های علمیه است

حجت الاسلام یوسف کریمی، مدرس حوزه علمیه شهر کیان نیز در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در شهرکرد، با بیان این که امروزه عوامل زیادی در بالارفتن سن ازدواج در دختران و پسران نقش داشته است، افزود: توقعات نابه جا و داشتن دیدگاه صرف مادی گرایانه خانواده‌ها موجب شده جوانان زیر بار ازدواج نرفته و از انجام ازدواج به موقع و به هنگام دوری کنند.

وی با بیان این که عدم مسؤولیت پذیری و فرار از مسؤولیت از دیگر علل تعلل جوانان در امر ازدواج است، گفت: خانواده‌ها باید توقع خود را کاهش داده و بستر ازدواج جوانان خود را فراهم کنند؛ چرا که تعلل در ازدواج زمنیه انحراف جوانان را فراهم می‌کند.

حجت الاسلام کریمی با بیان این که افزایش بی‌حجابی و بدحجابی هم در افزایش سن ازدواج نقش داشته است، ادامه داد: وقتی نیاز یک جوان در خیابان از طریق چشم تأمین شده و دسترسی او به همه چیز آسان شده است، به یقین چنین جوانی از مسؤولیت ازدواج شانه خالی می‌کند و دختران جوان باید بدانند بدحجابی نه تنها موجب ازدواج به هنگام آن ها نخواهد شد، بلکه زمینه سو استفاده جوانان هوسران و بی‌مسؤولیت را از آنان فراهم می‌کند.

مدرس حوزه علمیه کیان ادامه داد: متأسفانه دولت هم در امر ازدواج فعالیت چندانی انجام نداده و مقوله ازدواج آسان و ازدواج به هنگام در کشور تنها در قالب یک شعار باقی مانده است.

این مقام مسؤول افزود: حوزه‌های علمیه باید فعالیت‌های تبلیغی خود را در مقوله ترویج فرهنگ ازدواج آسان و به موقع در کشور افزایش دهند و طلاب به عنوان الگوی جوانان باید با برگزاری مراسم ازدواج خود به سادگی، جوانان دیگر را هم به ازدواج به موقع، عاقلانه و آسان دعوت کنند.

وی با اشاره به این که خیران هم می‌توانند نقش موثری در فراهم کردن بسترهای ازدواج جوانان داشته باشند، گفت: در حال حاضر وام ازدواج جوانان در هفت خان رستم بانک‌ها است و تا زمانی که این حداقل‌ها برای جوانان فراهم نشود، نمی‌توان انتظار داشت آنها ریسک کنند؛ چرا که هزینه‌های ازدواج در دنیای امروز با 50 سال گذشته تفاوت چشمگیری دارد.

حجت الاسلام کریمی با اشاره به این که تحدید نسل ثمره مستقیم تأخیر در ازدواج است، ادامه داد: تحدید نسل علاوه بر پیری جمعیت نقش مهمی در کاهش نیروی کار، کاهش ثروت‌های مادی و معنوی کشور، افزایش هزینه‌های سالمندی و وابستگی به کشورهای دارای نیروی جوان دارد.

وی با بیان این که باید در زمینه فرزند آوری و ازدواج ابتدا زیر ساخت‌ها فراهم شود و پس از آن تبلیغات لازم انجام شود، گفت: باید اعتقادات دینی خانواده و جوانان در خصوص ازدواج و فرزند آوری تقویت شود.