کسانی که تربیت مسجدی نداشتند از مسیر انقلاب منحرف شدند

به گزارش سرویس اندیشه دینی پایگاه 598 به نقل از رسا، مساجد و ائمه‌ جماعات، از بدو ظهور اسلام در نشر معارف اسلامی و استحکام حکومت اسلامی بسیار نقش آفرین بوده‌اند، در دوران پیروزی انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس، شاهد تأثیر شگرف مساجد در معرفی انقلاب اسلامی و ساماندهی نیروها به ویژه بسیج مردمی در دوران دفاع مقدس و نشر و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت بودیم.

در دوران دفاع مقدس هم حوادث جبهه‌ها و پیامدهای سیاسی و اجتماعی عملیات رزمندگان، بیش‌تر از تریبون‌های مساجد برای مردم تبیین می‌شد؛ حتی فرماندهان مؤثر دفاع مقدس پس از انجام عملیات‌های مهم، در مساجد حضور پیدا می‌کردند و درباره‌ چگونگی عملیات‌ها و دستاوردهای آن به ویژه تأثیر آن در تحولات منطقه‌ای و جهانی سخن می‌گفتند و مردم هم سخنان پرشور آنان را به‌ عنوان سفیران صادق دفاع مقدس، به جان و دل می‌سپردند و برای دیگران نقل می‌کردند.

مساجد، همان طور که خانه‌ رزمندگان و شهیدان در دوران دفاع مقدس بودند، امروز بهترین کانون دینی و فرهنگی برای نشر ارزش‌ها و اهداف والای آنان به حساب می‌آیند؛ اگر مسؤولان دفاع مقدس،‌ مساجد را به عنوان مجاری انتقال ارزش‌های دفاع مقدس مورد توجه قرار دهند و به جای ریختن بودجه‌های کلان در هاضمه‌ی هنر مدرنیته، استعدادهای هنری و ادبی بسیجیان عزیز در پایگاه‌های مساجد و نمازگزاران خلاق را شکوفا کنند، درحقیقت پیوندی جاودانه بین نسل امروز و فردا و ارزش‌های دفاع مقدس ایجاد خواهند کرد.

در آن صورت، آحاد مردم همان گونه که حادثه‌ عاشورا را در گنجینه‌ی تاریخ خود حفظ نموده‌اند، به همان شکل وقایع هشت سال دفاع مقدس را بخشی از اعتقادات خود دانسته، آن را جاودانه در سینه‌ی تاریخ این ملت خواهند داشت.

به سبب نقش محوری مساجد در دوران دفاع مقدس و آثار آن برای حضور حداکثری مردم در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام مجتبی ذوالنور، دبیرکل ستاد کنگره شهدای روحانی کشور، جانشین سابق نماینده ولی فقیه در سپاه و از روحانیان حاضر در صحنه دفاع مقدس صورت گرفته که تقدیم خوانندگان محترم رسا می‌شود.

از منظر شما چه رابطه‌ای می‌توان میان جهاد و محراب برقرار کرد؟

امام راحل می‌فرمایند «مسجد یک سنگر اسلامی است و محراب محل جنگ است؛ محراب یعنی مکان حرب، مکان جنگ، هم جنگ با شیطان و هم جنگ با طاغوت»، البته منظور این نیست که فرد تنها در محراب بجنگد؛ بلکه انگیزه، باور و اعتقادی که انسان را به تحریک برمی‌انگیزد تا وارد جبهه جنگ شده و جهاد فی سبیل‌الله انجام دهد، اثر محراب است.

یعنی محراب خیزشگاه و مقصد انگیزه جهاد فی سبیل‌الله است، طبیعتا در آیات متعدد نیز به این موضوع تأکید شده است که جهاد کنندگان در راه خدا به خدا، آخرت و رسول الله(ص) ایمان دارند، به احد الحسنیین اعتقاد دارند یعنی اگر کشته شوند و یا بکشند پیروز هستند، چرا که کار برای خدا و در راه او است.

طبعتا محل رشد، تزریق و انتقال چنین اعتقادی به انسان مسجد و محراب است؛ مسجد محل عبادت، آموزش بندگی، یادگیری آموزه‌‌ها، مفاهیم و معارف بندگی و عبادت خدا است.

درباره نقش مساجد در پیروزی انقلاب اسلامی بیشتر برای ما بگویید.

در انقلاب گروه‌های متعدد حضور و دخالت داشتند، از گروه‌های کمونیستی تا منافقان، ملی مذهبی‌ها و جریان‌ها مختلف در کنار مردم مسلمان حضور داشتند، ولی با توجه به این‌که بصیرت، معرفت، اهداف و آموزه‌های آن‌ها مسجد و دینی نبود هر کدام در یک بزنگاها و ایستگاه‌هایی بریدند، جدا شدند، مشمول ریزش شده و نتوانستند در مسیر انقلاب حرکت کنند؛ ولی کسانی که آموزه‌هایشان دینی و مسجدی بود ماندند.

اکنون هم باید گفت هر چیزی علت محدثه و موجبی دارد، علت موجبه و محدثه نیز خود علت و عامل مبقعه محسوب می‌شود، برای نمونه شعله موجب سوختن است، اگر بخواهیم سوختن استمرار پیدا کند باید آتشی وجود داشته باشد.

آموزه‌های دینی و تربیت مسجدی عامل پیروزی انقلاب و دفاع مقدس بود، انقلاب اسلامی اگر بخواهد تداوم داشته و پیروزهای آن ادامه یابد باید به علت محدثه و موجبه خود توجه کند؛ ایمان و معنویت سبب پیداش انقلاب شد که کانون آن نیز مساجد بودند.

نماز خوب است ولی چرا به این میزان نسبت به برگزاری نماز جماعت در مساجد تأکید شده است، خدا می‌فرماید «همراه راکعین باشید» که کانون رکوع جمعی مساجد هستند، باید مسجد‌ها را حفظ کرد و رونق داد، ما نیاز به نهضت مسجد سازی داریم.

نقش مساجد برای حضور افراد در هشت سال دفاع مقدس چه بود؟

در دفاع مقدس نیز مهم‌ترین پایگاه تأمین نیرو مساجد بودند، اعزام به وسیله پایگاه‌های بسیج مساجد صورت می‌گرفت، از مسجد نیروی جبهه تأمین می‌شد؛ البته نیروی‌های که می‌آمدند به چند گروه تقسیم می‌شدند.

برخی مسجد خانه نخستشان بود، این‌ها در برنامه‌های فرهنگی، انقلابی، مناسبت‌ها و کارهای مسجدی و بسیجی حضور فعالی داشتند؛ در حقیقت خانه دومشان منزلشان بود، این دسته از نیروها وقتی به جبهه می‌آمدند بیشترین تأثیرگذاری را داشته و کمترین نیاز به تربیت و آموزش‌ها آن‌ها وجود داشت.

چرا که این افراد خودشان مایه، منش، تربیت و کول بار لازم را با خودشان داشتند و در دفاع مقدس سرمایه‌شان با فرهنگ، تأثیرات و معنویت جبهه مضاعف می‌شد؛ این افراد سرمایه داشتند و این رشد یافته بود و به ثمر می‌نشست.

دسته دوم ارتباطشان با مسجد نسبت به دسته اول کم رنگ‌تر بود؛ به همین میزان نیز کار تربیتی برای آن‌ها در جبهه‌ها بیشتر بود؛ یعنی برخی مسائل عبادی و نظامی برای آن‌ها سختی بیشتری از دسته نخست داشت؛ از این‌رو باید قدری بیشتر به خود زحمت داده و روی خودشان کار می‌کردند.

گروه دیگر با انگیزه مقدس و تحت تأثیر فضای انقلاب، دفاع مقدس، فرمایشات امام راحل و مراسم شهدا راهی جبهه‌ها می‌شدند، ولی بعضیا از مساجد راه نیفتاده بودند، یعنی خانه‌شان در پشت جبهه مسجد نبود، افرادی در محیط‌های آموزشی و کاری حضور داشته و تلاش می‌کردند، اما با مسجد همانند نیروهای دسته نخست و دوم انسی نداشتند، ولی فطرتشان سالم و پاک بود، تحت تأثیر فضای معنوی وارد جبهه می‌شدند.

این افراد مقداری کار برایشان مشکل‌تر بود، چرا که با این فرهنگ در حال آشنا و خو گرفتن بودند؛ از این‌رو هر فردی الفت و انس‌اش با مساجد بیشتر بود حماس‌ آفرینی، معنویت و فعالیت‌اش در جبهه نیز متفاوت بود.

تربیت مساجد مایه اصلی معنویت جنگ و جبهه بود، معنویت جنگ و جبهه نیز عامل تقویت بنیه دفاعی رزمندگان بود که در برابر تمام نابرابری‌ها مقابل دشمن ایستاده و مقاومت می‌کردند، عامل معنویت بالاترین تأثیر را در دفاع مقدس داشت.

فرد در پرتو معارف اهل‌بیت(ع) و قرآن کریم می‌تواند خیر و غیر خیر را از هم تشخیص دهد، مهم‌ترین کانون توزیع و نشر فرهنگ ائمه(ع) و قرآن نیز مساجد هستند، در حقیقت مساجد نقش کانونی در تربیت دینی و پیدا کردن روحیه جهادی رزمندگان داشتند.

رزمندی که در مسجد با آیات جهاد، ایثار، شهادت، ولایت مداری، صبر و مقاومت در راه خدا، اعتقاد به عند الحسنیین و تجارت با خدا آشنا شده بود طبیعتا در میدان جنگ کم نیاورد؛ معارف و تربیت مسجدی بود که عامل حرکت رزمندگان می‌شد.

آثار تربیت مسجدی در دفاع از دین و مذهب چیست؟

ایثار به وسیله آموزه‌های دینی به افراد منتقل می‌شود، ایثار و از خودگذشتگی با تربیت مسجدی و تعالیم دینی به وجود می‌آید، وگرنه فردی که تربیت دینی و مسجدی نداشته باشد با مقوله‌ای به نام ایثار بیگانه است.

اکنون در غرب، آمریکا و کشورهایی که دین، مسجد و تربیت مسجدی جایگاهی ندارد، آموزه‌های دینی جهت دهنده نیستند، براساس فردگرایی و فرد محوری حرکت می‌کنند؛ از این‌رو اگر فردی مشکلی داشته باشد دیگران می‌گویند که مشکل شما است و چیزی به نام ایثار، گذشت و همدلی معنی ندارد.

گذشت، ایثار و فداکاری با انگیزه الهی تنها پرتو و سایه آموزش و تربیت مسجدی و دینی حاصل می‌شود؛ ممکن است ایثار و گذشت در گروه‌های دیگری از مسلمانان وجود داشته باشد ولی علت، انگیزه و نیت ملاک است؛ در تربیت مسجدی خصلت‌هایی همانند ایثار، فداکاری و گذشت با انگیزه الهی است.

البته ممکن است این مقوله‌ها با انگیزه غیر الهی باشد؛ قرآن کریم نیز می‌فرماید «کسانی خلوص و نیت الهی ندارند عملشان همانند خاکستری برو روی صخره‌ای در روز بارانی و باد شدید است».

در عمل حسن فعل و فاعل مورد توجه است، عمل و نیت باید خیر و الهی باشد؛ اگر فردی خداشناس باشد تربیت او تربیت مسجدی است، مسجد خانه خدا و خداشناسان است، انتقال خلوص و اخلاص عمل تنها در پرتوی تربیت مسجدی حاصل می‌شود، در بسیاری از زمان‌ها ممکن است فرد خیال کند عملش خیر است در حالی که باطن آن کار خیر نیست.

مبلغان چگونه می‌توان از کارکردهای فرهنگی و تبلیغی مساجد برای جذب افراد به ویژه قشر جوان بهره‌مند شوند؟

نقش ائمه جماعت در این‌باره بسیار مهم و حساس است؛ باید این افراد باید آموزش فعالیت در مسجد را ببینند؛ ائمه جماعت در مسجد حاضر می‌شوند ولی آموزش لازم برای پرکردن مساجد را ندیدند.

درست است که روحانیان برای تبلیغ در حوزه تربیت شده‌اند، ولی باید شیوه‌های مسجد دارای را به صورت جداگانه آموزش ببیند؛ یعنی حوزه‌های علمیه افزون‌بر مخاطب شناسی باید آموزش‌های لازم را برای رفتار و برخورد با مردم در گروه‌های سنی مختلف را به مبلغان بیان کنند؛ امام جماعت نیاز به دانستن مسائل روانشناختی دارد، یعنی باید دوره‌های روانشناسی آموزش ببیند تا جاذبه او بالا رفته و افراد مختلفی را بتواند جذب کند.

اکنون نباید از ادبیات قدیمی استفاده کرد، ادبیات باید متناسب وضعیت کنونی باشد، مطالب باید جاذبه و تازگی لازم را داشته باشند، باید مطالب امام جماعت و مبلغ از تازگی و بیان مناسب برخوردار باشد.

نقش دیگر افراد مرتبط با مساجد برای جذب جوانان چیست؟

هر فردی را نباید عضو هیأت امنا مسجد معرفی کرد، یکی از عوامل فرار جوانان امام جماعت، هیأت امنا و خادمان بد اخلاق هستند، گاهی می‌بینیم نسل جوان پراکنده می‌شوند چرا که مسجد جاذبه لازم را ندارد.

در استهبان شیراز تعداد کودکان و نوجوانان حاضر در مساجد برای خواندن نماز از مساجد دیگر شهرها بیشتر هستند، وقتی علت را بررسی می‌کنند متوجه می‌شوند که خیرینی در باغ‌های استهبان درخت‌های گردو و بادام را وقف کودکان حاضر در مساجد کردند.

نیاز به تشویق و بسته‌های تشویقی داریم که در دستور کار مساجد برای جذب نسل جوان قرار گیرد؛ خدمات جنبی مساجد لازم است، اگر در مساجد فعالیت‌های ورزشی، کانونی و کتابخانه داشته باشیم خود به خود فضای آموزشی سبب جذب جوانان و افراد می‌شود، نیاز است برای این‌ کارها تلاش کنیم.

همچنین مطالب باید با بسته بندی درستی ارائه شود، ما لازم داریم که بسته بند‌یهای خود را متناسب ذائقه‌ها تغییر دهیم، البته سرچشمه مطالب ما باید همان معارف ناب اهل‌بیت(ع) و فرهنگ اسلامی باشد ولی بسته بندی‌ها آن باید فراخور ذائقه‌ها باشد.

از دیدگاه شما وظیفه مسؤولان در گسترش کارکردهای مساجد چیست؟

در تربیت مسجدی چند رکن دخالت اصلی دارند، یک رکن خود مردم هستند که شکر خدا مردم در ایجاد و ساخت مساجد تأثیر گذار بوده و همیشه هستند؛ دوم دولت است، باید دستگاه‌های ذیربط همانند وزارت مسکن شهر سازی، اوقاف امور خیریه، امور مساجد، شهرداری و وزارت کشور تلاش کنند.

وقتی شهرداریها وظیفه خود می‌دانند که پیست دوچرخه سواری، فضا فرهنگی ایجاد کنند، چه فرهنگی بالاتر از فرهنگ مسجدی و اهل‌بیت(ع)، آیا در این زمینه نباید نقش خود را ایفا کنند؛ دستگاهای ذیربط متصل به دولت و نظام باید در این موضوع فعال‌تر برخورد کنند؛ امام جماعت‌ها، تربیون دارها و سازمان‌های متصدی امور مساجد باید تلاش جدیی داشته باشند، حوزه‌های علمیه نیز در پرورش نیروهای اصلی اداره مساجد روحانیان نقش خود را خوب ایفا کند.

امروز متأسفانه در ساخت و سازها فضای لازم برای مساجد پیش بینی نمی‌شود، با توجه به مشکلات رفت و آمد، گرفتارهای و ترافیک اگر فاصله مساجد با یکدیگر کم نباشد جمعیتی در آن حاضر نمی‌شود.

اکنون یکی از مشکلات اصلی همین است، حتی در مسکن مهر نیز به اندازه کافی برای ساخت مساجد دقت نشده است، شهرک‌های مربوط به مراکز دولتی و وزارتخانه‌ها گاهی فاقد فضای لازم برای مسجد هستند، یعنی سرانه تعیین و تأمین نشده است.

البته خوشبختانه به برکت انقلاب این موضوع نسبت به گذشته بسیار رشد داشته است، ولی در تراز انقلاب اهداف و ارزش‌ها آن نبوده است، باید در ساخت و ساز وزارت مسکن، شهرداری و شهرسازی اگر می‌خواهند اجازه تفکیک زمینی را بدهند اجازه ندهند که مسجد و حسینیه در آن مغفول بماند.

تشکر می‌کنم از وقتی که در اختیار خبرگزاری رسا گذاشتید.