چرا نظام سرمایه داری با خانواده مخالف است؟

به گزارش سرویس فرهنگی پایگاه 598، ما از یک سو بر طبل تحصیل و اشتغال زنان می کوبیم و از سوی دیگر شعار صیانت از کیان خانواده سر می دهیم. این که نمی توانیم نابودی خانواده را تحمل کنیم طبیعی است اما این که با سیاست های اقتصادی واجتماعی خود تیشه بر ریشه ی خانواده می زنیم نیز بی وجه نیست؛ چه شده است که ما علی رغم میل باطنی خود خانواده را در معرض خطر جدی قرار داده ایم.

 گفت وگوی پیش روی تحلیلی از مخالفت ذات نظام سرمایه داری با بنیان خانواده  در  شماره اخیر ماهنامه سوره اندیشه است که در آن،حجت الاسلام و المسلمین صدوق با نگاهی کلان و استراتژیک وضعیت خانواده در ایران را بر اساس این تعارض ذاتی تبیین می نمایند.

* خانواده در دنیای کنونی با بحران جدی مواجه است و تلاش برای نجات آن نتیجه نداده است.چرا این تلاشها بی نتیجه مانده است؟

برای ارائه برنامه ی صحیحی در مورد خانواده باید از نگاه خرد، جزء نگرانه، روبنایی و سطحی احتراز کرد. راه حل های مرسومی که برای حل مشکلات در زمینه خانواده مطرح می شود، همگی در فضای پذیرش حاکمیت نظام سلطه ی سرمایه تعریف شده است و در صورت اثر بخش بودن صرفا قادر به اصطلاح جزئی، موضعی، کوتاه مدت و روبنایی است. ممکن است جمع محدودی را برای مدت کوتاهی نجات دهد اما مشکل در مورد اکثریت همچنان باقی است.

در یک نگاه کلی و کلان ابتدا باید ببینیم که خانواده در نظام سرمایه داری چه جایگاه و تعریف و کار کردی دارد، تا معلوم شود چرا تلاشهایی که اکنون برای حفظ خانواده صورت می گیرد موضعی و ناکارامد است.

در یک مثال بسیار ابتدایی نظام سرمایه داری را به یک پیکر تشبیه می کنیم. در این پیکر شرکت ها نقش سلول را دارند. سلول در همه جای بدن است. امروزه در غرب همه جا شرکت ها حضور دارند. شرکت بر مبنای سود مالی فعالیت می کند و ما مشاهده می کنیم امور فرهنگی و حتی امور امنیتی نیز به شرکت های خصوصی واگذار می شود وشرکت ها با محاسبه سود و زیان این دست امور را هم بر عهده دارند. اخیرا در خبرها دیدیم که مسائل امنیتی در عراق را به یک شرکت خصوصی واگذار کرده اند و باز نشسته های سازمانهای اطلاعاتی را در ان به کار گرفته اند تا به لحاظ اقتصادی بر ایشان صرفه داشته باشد.

حضور شرکت در پیکر نظام سرمایه داری به عنوان سلول نشان دهنده ی محوریت تعریف اقتصادی و سود و زیان مادی در همه ی عرصه هاست. بانک ها به عنوان اندام این پیکر تامین کننده عقلانیت این نظام هستند. جمع شرکت ها و روابط آنها در قالب بانک اندام را شکل می دهد.

ممکن است سوال شود که بنا بر نشان دادن جایگاه خانواده در نظام سرما یه داری بود، اما در اینجا هیچ اشاره ای به خانواده نشد! آری در نظام سرمایه داری خانواده به صورت ساختاری تعریف نشده است و جایگاهی ندارد. تبیین موضوع بسیار مفصل است. خانواده در بهترین شکل محل تولید نیروی کار است که البته با توضیحی که داده خواهد شد روشن می شود که چنین جایگاهی برای خانواده نیز با سایر اجزای نظام سرما یه داری هماهنگ نیست وبه لحاظ هزینه تولید نیروی انسانی در خانواده مقرون به صرفه نیست و نیروی انسانی از طریق دیگر و با هزینه ی کمتر قابل تولید است .اکنون درصد بالایی از فرزندان آمریکا تک والدینی هستند. کامل رسمیت دارند و در شناسنامه قید می شود که این فرد پدرش نا مشخص است. هیچ قبحی هم ندارد. عقلانیت سرمایه داری چنین چیزی را می پذیرد.

* برای روشن شدن موضوع بفرمایید که خانواده در نظام اسلامی چه جایگاه و تعریفی دارد؟

دستگاه انبیاء که برای اقامه توحید و عبودیت شکل می گیرد، اخلاق محور است و خانواده نیز ذیل چنین دستگاهی تعریف خاص خود را می یابد. در مثالی که گفته شد خانواده نقش سلول را بر عهده داردکه محل تولید خلق است. این سلولها در قالب مساجد و هیئات تبدیل به اندام می شوند. دستگاه فقه حکومتی و اخلاق حکومتی نقش مغز را بر عهده دارد و دستگاه ولایت نقش قلب را بر عهده دارد که اخلاق را در این پیکر می دمد. بنابراین در مقایسه با نظام سرمایه با نظام اسلامی خانواده معادل شرکت، مسجد معادل بانک، حوزه معادل سازمان برنامه و بودجه و دستگاه ولایت معادل بانک مرکزی است. نظام اسلامی اخلاق محور و نظام سرمایه داری سود محور است. به این ترتیب مشخص می شود که در نظام اسلامی خانواده چه جایگاهی دارد.

* با توضیح قبل مشخص شد که خانواده در ساختار نظام سرمایه داری تعریف نشده است. نظام سرمایه داری در برنامه ریزی اجتماعی در قبال خانواده چه رفتار و موضعی دارد؟وچه اقتضائاتی را برای خانواده ایجاد می کند؟

نظام سرمایه داری بر اساس اهدافی که دارد کودک را از بدو تولد ذیل استانداردهای خاصی رشد می دهد. و رفته رفته کودک از همان بدو تولد به طور کامل تحت برنامه قرار می گیرد. پس از ان در مهد کودک، آمادگی و آموزش عمومی برای نظام سرمایه داری تعلیم داده می شود. ازهمان ابتدا آموزش های لازم جهت ایفای نقش در چنین نظامی انجام می گیرد. پس از ان باید وارد آموزش عالی شوند وتخصص لازم را پیدا کنند. و بعد از ان وارد بازار کار می شوند. تفاوتی نیز میان زن و مرد وجود ندارد. حال با این برنامه ریزی سن ازدواج با بلوغ طبیعی به طور متوسط هشت سال اختلاف دارد بسته به این که با چه سطحی از تحصیلات فرد وارد بازار کار شود، سن ازدواج متفاوت می شود. این سالیان محرومیت جنسی از طریق فحشا جبران می شود و جامعه به فحشا عادت پیدا می کند.در کنار این برنامه ریزی و عادت به فحشا از رهگذر این برنامه باید به مولفه های دیگر نیز توجه کرد.بر اساس سطح رفاهی که مورد ترویج قرار می گیرد هزینه زندگی بسیار بالاست. انتظارات زن و مرد، هر یک سطحی دارد که رفته رفته بالاتر هم می رود.

عقلانیت جامعه نیز بر اساس محاسبه مادی شکل داده شده است. و ربا نیز محور مناسبات اقتصادی جامعه است در چنین شرایطی عقل محاسبه گر مادی به درستی تشخیص می دهد که تامین نیاز عاطفی و جنسی در بازار آزاد بسیار به صرفه تر از الگوی  ازدواج است. در شرایطی که فحشا نیز تبدیل به عادت شده است چرا باید تن به ازدواج داد؟ برای همین است که مشاهده می شود سن ازدواج در امریکا از سی سال به بالا است. ازدواج در آن مرحله نیز یک محاسبه ی اقتصادی است؛ چرا که موجب سرشکن شدن هزینه ها می شود. به جای دوسقف هزینه یک سقف را می پردازند و در موارد دیگر به همین شکل. برای همین پیوند ازدواج به معنای واقعی وجود ندارد؛ بلکه زندگی کردن دو موجود به صورت مشترک و با هزینه ی مشترک است و از این رو تفاوتی هم نمی کند که این دو هم جنس باشند یا غیر هم جنس. اصولا در این مورد تعمدی هم وجود دارد که بر رسمیت همجنس بازی تاکید شود وافرادی از این گروه ها را در مناصب خاص حکومتی نیز منصوب کنند و این موضوعی است که در تاریخ جز در یک مورد سابقه ندارد و اگر هم مواردی بوده است به عنوان یک عمل مقبول و پسندیده. بنابراین ملاحظه می شود که خانواده در نظام سرمایه داری از جهات متعدد نفی می شود.

* در مورد جامعه کنونی خودمان وضع به چه صورتی است؟

در اینجا ما بعد از انقلاب اسلامی از تعبد نسبت به نظام سیاسی غرب خارج شدیم و ولایت الهی در سیاست را جایگزین ساختیم. اما از ولایت علمی غرب هنوز خارج نشده ایم. سالهای نخست انقلاب به مدد فضای حاکمیت شور انقلابی و رونق آرمانها و نیز متاثر از فضای خاص دفاع مقدس نسبت به تبعیت از غرب در علم و تمدن وقفه ای داشتیم. اما پس از آن به مدل ها و روشهای غربی بازگشتیم. و در اداره جامعه سلطه ی نظام سرمایه داری را در شئون مختلف پذیرفتیم.

امام راحل و رهبر معظم انقلاب جامعه را در حد حفظ جهت الهی مدیریت فرمودند اما اداره کشور و سازو کارهای برنامه ریزی و اجرایی جهت دیگری را پیمود. به هر روی در اداره اجرایی کشور ما به سمت منحل شدن در نظام سرمایه داری پیش رفتیم. و به صورت طبیعی وضع خانواده نیز تابعی از نظام سرمایه داری شد؛ یعنی آنچه را که در بخش قبل گفتیم در این جا نیز ملاحظه می کنیم.نفی اساس خانواده در ذات نظام سرمایه داری است.با این تفاوت که ما در آموزش های رسمی و غیر رسمی به صورت جانبی و فوق برنامه برنامه های پرورشی و فرهنگی را تعبیه کردیم و در رسانه برنامه ی خانواده ساختیم. جشنواره برگزار کردیم و به برخی تلاش گران برای نجات خانواده جایزه دادیم. این اقدامات البته بی اثر نبود اما نجات دادن چند نفر درکنار هلاک شدن عموم بود. خانواده بنیاداً مورد تعرض قرار گرفت واصلاحات جزئی و موضعی و موردی بود.

* آیا در ایران  هم همان اتفاقی که در غرب افتاد تکرار شد؟

در مورد درصدی از جامعه همان فساد رایج شد. چنانچه امروز بحران عفاف در جامعه همه را نگران کرده است.باید توجه داشت که وضعیت وحشت زای حجاب در جامعه و آمار نگران کننده فساد کاملا قابل پیش بینی بود. با پذیرفتن الگوی اقتصادی غربی و با اجرای نظام آموزش غربی کاملا طبیعی است که  امکان تامین نیاز از طریق ازدواج به شدت محدود شود و در بازار آزاد با هزینه ی کمتر تامین شود.

عقل محاسبه گری که در این نظام پرورش داده ایم لزوماً چنین حکم می کند که با هزینه ی کمتر نیاز خود را برطرف کند. از طرفی با حاکم شدن شرایط هماهنگ با فحشا طی کردن راه عفاف با هزینه ی بالایی که دارد عقلایی نیست . شما اکنون اگر به جای مسافرت با وسایل مرسوم بخواهید از وسایل گذشته استفاده کنید، هزینه ی بسیار گزافی باید بپردازید.

بنابراین درصدی از جامعه ی ما نیز به تامین نیاز از طریق فحشا روی آورده است.اما ما درصد بالایی افراد معتقدکه با فرهنگ اسلامی انسی دارند در جامعه داریم. در مورد این افراد هم حالات متفاوتی پدید آمده است.درصدی برای حفظ عفاف وبه واسطعه فراهم نبودن امکان مادی از ازدواج برای همیشه محروم شده اند وعده ای نیز در سن بالا موفق به ازدواج می شوند. صرف نظر از بالا رفتن کلی میانگین سن ازدواج، فقط بخشی از جامعه میتواند در سن معمول فعلی رایج برای ازدواج، ازدواج کنند. متابق آمار، نصبت نه چندان کمی از ازدواج ها نیز به طلاق منجر می شود. باقیمانده این موارد را با دقت بیشتری باید دید. به واسطه بالا رفتن سطح انتظارات بر اثر الگوی اقتصادی مورد ترویج، نارضایتی زن و مرد هر دو بالاست. به واسطه تحصیل و اشتغال اذن مرد برای خروج از منزل و تمکین برای مرد عملا بی معناست.

فلسفه مدیریتی مورد ترویج مشارکت و گفتگو است و ولایت مرد و تبعیت زن نیز در عمل به شدت نفی میشود و به جای آن الگوی مشارکت قرار می گیرد. در چنین شرایطی ملاحظه می کنیم که صورت ازدواج دائم در عمل ازدواج موقت است. ازدواج دائم در این سیستم محقق شدنی نیست. توجه دارید که بحث در مورد ساختار و کلیت نظان است و نه اشخاص و موارد نادر. این برنامه ریزی برای آموزش و اشتغال و این تعریف از حداقل رفاه و این فلسفه مدیریت در جامعه، اجازه محقق شدن ازدواج دائم را نمی دهی، هر چند صورت قضیه ازدواج دائم است، اما در عمل ازدواج موقت در حال اجراست. دین با شناخت طبیعت زن و مرد تمکین را مطرح ساخته است. مرد هرگاه که احساس نیاز کند باید تامین است. اگر چنین نباشد فساد رایج میشود. رواج غذا فروشی ها در مناطق مختلف مسکونی نشان دهنده این است که در خانه ها غذا کمتر پخته می شود. هرگاه در خانه غذا پخته نشود به صورت طبیعی غذا فروشی ها رونق می گیرد. در مورد مسائل جنسی نیز همین طور است. عدم تمکین و ارضا در خانواده موجب بروز فساد می شود به این ترتیب خانواده به معنای رابطه غریزی نیز در الگوی رایج سرمایه داری که ما نیز از آن طبعیت می کنیم. جایگاهی ندارد چه رسد به خانواده و تعریف اسلامی به عنوان محل تولید اخلاق.

* با این توضیحات بحث از خانواده چه جایگاهی می یابد؟

تا زمانی که ما نسبت خود را با بانک مشخص نسازیم و در عرصه اقتصاد وضعیت خود را اصلاح نکنیم سخن گفتن از اصلاح وضعیت خانواده موردی و جزئی و رو بنایی خواهد بود. ربا اخلاق بانکداری است و فحشا نتیجه ربا. کارهایی که اکنون در مورد خانواده انجام می شود مانند جمع کردن برگ های مسموم یک جنگل مسموم است. با جمع کردن برگ ها ممکن است چند نفری را نجات بدهیم اما جنگل هم چنان مسموم است و برگها هر ساله می ریزند. باید نشست و منشا مسمومیت را یافت اگر مسمومیت از چشمه ای است که آبش به جنگل می رسد آنجا را علاج کرد. ما باید ابتدا برنامه های برای رهایی از سلطه اقتصادی نظام سرمایه داری داشته باشیم و از ساختار نظام سرمایه داری نجات یابیم، آنگاه اصلاح خانواده به صورت بنیادی ممکن خواهد بود البته این بدان معنی نیست که تا زمان خروج از سلطه اقتصادی غرب در مورد خانواده نباید کاری کرد. اما ذیل برنامه ای که برای مقابله با سرمایه داری اجرا می شود، برنامه ها در مورد خانواده نیز مشخص خواهد شد.

* خانواده مطلوب از نظر دینی چه مختصاتی دارد؟

یک انتقاد به کار شما این است که می خواهید آب یک رودخانه را در یک فنجان جای بدهید. بحث خانواده بحث بسیار مفصلی است که برای بیان مباحث اصلی ان نیاز به تشکیل یک دوره ی دکتری است تا پس از آن پژوهش ها آغاز شود گنجاندن مباحث خانواده در مجله نشدنی است. با این توضیح صرفا در حد بیان عنوان باید گفت که از خانواده در دو سطح می توان سخن گفت. یکی قبل از ظهور و در دوران مبارزه و دیگری بعد از ظهور. زندگی به صورت طبیعی و حیات طیبه به معنی کامل آن پس از ظهور ممکن است. اما اکنون اخلاق باید اخلاق مقاومت و مبارزه باشد. مانند این که یک انسان زندگی معمولش خصوصیاتی دارد و زندگی مطلوبش در شرایط معمول مختصاتی دارد ،اما اگر در زندان باشد مطلوب این است که بتواند مقاومت کند و نشکند. اکنون سلطه با حکومت کفر است وما در حال مقاومت هستیم .حال در دوران مقاومت خانواده باید چگونه باشد؟به یک مثال بسنده می کنیم مردم ژاپن می گویند ما سه خانه داریم خانه، شرکت و ژاپن. خانواده باید به گونه ای باشد که تحمل این را نداشته باشد که مقام ولایت در مقابل استکبار و جوامع دیگر بدهکار باشد. اما حیات طیبه بعد از ظهور واقع می شود که نور قران واحادیث آنجا نمایان می شود.