پای درس استاد اخلاق مرحوم آیت‌الله خوشوقت

وَ لِکُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ مَا رَبُّکَ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ * وَ رَبُّکَ الْغَنِیُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِکُمْ مَا یَشَاءُ کَمَا أَنْشَأَکُمْ مِنْ ذُرِّیَّةِ قَوْمٍ آخَرِینَ *إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لَآتٍ وَ مَا أَنْتُمْ بِمُعْجِزِینَ * قُلْ یَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلَى مَکَانَتِکُمْ إِنِّی عَامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ تَکُونُ لَهُ عَاقِبَةُ الدَّارِ إِنَّهُ لاَ یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ

 عمل انسان منشأ کمالات و درجات  

«أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ،  بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، وَ لِکُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا» آیه شریفه از یک واقعیتی پرده بر می‌دارد، و آن این است که مقامات و درجات انسان‌ها در فضائل و کمالات منشأش اعمال انسان است، مردم هر کاری انجام می‌دهند مقامشان، درجاتشان از آن کار مشخص می‌شود، کار بد بکنند مقامات منفی و پست پیدا می‌کنند، اگر طبق دستور خدا کار خوب انجام بدهند، مقامات و درجات بالاتر پیدا می‌کنند.  این انسان در طول زندگی آزادانه هر کاری بخواهد می‌کند، توجه ندارد همین کاری که انجام می‌دهد پایه مقامات و درجات او را تشکیل می‌دهد، وقتی می‌میرد مشخص می‌شود، این کارهایی که در طول عمر کرده است چه مقامی به او در ایمان و یا در شرک داده است؛ بنابراین در اعمالی که انسان انجام می‌دهد، این اعمال اگر بخواهد نتیجه و درجه‌ای به بار بیاورد باید کاملاً دقت کند؛ منفی است یا مثبت، اگر منفی است عاقل نباید به ضرر خودش کاری بکند، لذا اعمال باید یک دست اعمال صالح باشد، «آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ»، این درجاتش بالاست، اما اگر«خَلَطُوا عَمَلاً صَالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً»، مخلوطی از بد و خوب می‌شود و به درد نمی‌خورد.

بنابراین عمل کار ماست، آزادانه انجام می‌دهیم، منتهی توجه نداریم، چون آدم هر روز انجام می‌دهد برایش عادی شده است بدون مراقبت انجام می‌دهد، همین کارها درجات ساختمان ایمان انسان را معیّن می‌کنند، بنابراین ما اشتباه بزرگی می‌کنیم اگر از سر غفلت عمل انجام بدهیم، ‌هر کاری انجام می‌دهیم باید توجه داشته باشیم چه اثری در درجات مثبت و منفی ما خواهد داشت،‌ اگر درجه منفی برایمان درست می‌کند انجام ندهیم و اگر انجام بدهیم ضرر می‌کنیم، این را خیلی‌ها ندارند، سرشان گرم کارهای دیگر است در ضمن این کار را هم انجام می‌دهند توجه ندارند این چه کاری است می‌کنند، این حرفی که آدم می‌زند، این چه درجه‌ای برای آدم فراهم می‌کند، این نگاهی که آدم می‌کند چه درجه‌ای فراهم می‌کند، ‌این کار با دست و با پا انجام می‌گیرد چه درجه‌ای برای آدم ایجاد می‌کند، ‌منفی است یا مثبت، این را ما عادت کرده‌ایم هر روز انجام بدهیم آن هم جای خودش کارش را انجام می‌دهد اما به ضرر ما تمام می‌شود.

 مراقبت بر عمل صالح و اثرات آن

مراقبت را نباید فراموش کنیم مراقبت دو اثر مهم دارد یکی این که نمی‌گذارد گناه از دست آدم خارج بشود و دیگر این که درجاتش خوب می‌شود و آخر عمر خوشحال می‌شود و الّا آخر عمر خیلی خطرناک می‌شود، عاقبت ِدار یعنی دار دنیا، عاقبت یعنی مردن، وقتی می‌خواهیم بمیریم آن‌هایی که اعمالشان صالحه بوده است و با مواظبت کار کرده‌اند، و اعمال صالحه درجات بالا برایشان فراهم کرده است،«لاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ»، اما گروه دیگر می‌ترسند، پشیمانند. می‌گویند چرا؟ بنابراین حالا که حضرت عزرائیل نیامده است و ما آزادیم باید حواسمان جمع باشد، کاری نکنیم که برایمان درجات منفی رقم بزنند. «وَ لِکُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا» منشأ درجه انسان آن اعمالی است که انجام می‌دهد،«إِنْ‏ خَیْراً فَخَیْرٌ وَ إِنْ شَرّاً فَشَرٌّ»، اما ما با عدم توجه شرّا فشرّش می‌کنیم، خیلی از کارها نتیجه‌اش شرّ است، درجات منفی برایمان درست می‌کند و ما توجه نداریم،‌ گاهی هم خیلی‌ها خوشحالند که آن کار را کرده‌اند نمی‌دانند که چه بلایی سر خودشان در آورده‌اند، به هر حال از سر غفلت نباید کار انجام داد و الّا خطر پیش می‌آید. باید با توجه از اعضاء و جوارح استفاده کرد و کاری که خدا دستور داده انجام بدهیم، در این صورت درجه‌ای که فراهم می‌کند درجه عالیه است و اسباب سلامت و سعادت دنیا و آخرت می‌شود.

عبارت کوتاه است اما خدا خیلی حرف‌ ها در این عبارت کوتاه گنجانده و برایمان بیان کرده است، هر کاری می‌کنیم این محصّل و محقّق درجات ماست. بد باشد بد است و خوب باشد خوب است، حالا که خدا عقل داده و ما می‌فهمیم کار بد درجات منفی برای ما درست می‌کند باید حواسمان جمع باشد بی خودی کار منفی نکنیم.