گفتگویی با حضرت آیت الله ناصر مکارم شیرازی(۱۳۷۲):
حوزه ها پس از انقلاب اسلامی رشد فزاینده ای پیدا کردند و امروز نسبت به قبل گسترده تر شده است.جمعا تاکنون سلسه کارهایی انجام شده که نظام حوزوی رو به اصلاح و تحول پیش رفته و از هر نظر زمینه رشد حوزه را فراهم آورده است. البته ما قانع به این نیستیم چرا که ما با این همه کار تاکنون توانسته ایم تنها یک پنجم نیاز موجود را پاسخگو باشیم و مادلمان می خواهد که این حرکت به چهار برابر رشد فعلی خود برسد. بعد از گذر از اوان انقلاب مسائل مختلف دیگری چون مباحث اقتصاد اسلامی، دیات و حدود انفال را شروع کردند و در این زمینه رشد خوبی هم داشتند.
به گزارش سرویس حوزه مراجع پایگاه 598، روزنامه رسالت در ویژه نامه ای در 14 بهمن سال 1372 گفتگویی را با آیت الله مکارم شیرازی ، رئیس وقت شورای عالی حوزه علمیه قم با موضوع انقلاب حوزه و تحول در حوزه های علمیه انجام داده است که در ادامه می آید:
* باتشکر از جنابعالی بعنوان اولین سوال بفرمایید حوزه علمیه بعد از انقلاب چه تحولی پیدا کرده اند و اگر شما بخواهید یک مقایسه ابتدایی بین حوزه های قبل و بعد از انقلاب بنمایید چه می فرمایید؟
با تشکر از حضرتعالی و عزیزانی که در جهت اشاعه دستاوردهای انقلاب اسلامی زحمت میکشند در پاسخ به این سوال باید عرض کنم بعد از اینکه نهال خونبار انقلاب به ثمر نشست و پیروزی نصیب امت اسلامی شد ما با دو نوع نیاز در حوزه ها برخورد و آنرا احساس کردیم. نیاز اول آنکه ما در عرصه ها و زمینه های مختلف به وجود روحانیون آگاه در مسایل متفاوت برای حل مشکلات انقلاب محتاج بودیم. نیاز دیگر آنکه انقلاب ما انقلاب اسلامی بود و افرادی می بایست مسئول عقیدتی سیاسی در دستگاههای مختلف می شدند. مضاف بر این در خارج از مرزهای کشور مشتاقانی منتظر درک و فهم پیام اسلام و انقلاب بودند و ما طبعا محتاج مبلغین زیادی بودیم که این پیام انقلاب را به گوش جهانیان برسانند.
روسای دانشگاه ها و اساتید آنجاها افراد وابسته بودند و جو، جو غربزدگی بود، طبعتاً انقلاب می بایست تحول در آنجا پدید بیاورد و فضای اسلامی را در آنجا حاکم کند، از سوی دیگر بعد از انقلاب مسائل جدیدی مربوط به حکومت، مالیات، دادگاه، قانون اساسی و دیگر مسائل مستحدثه بوجود آمد که طبعا باید پاسخ فقهی به آنها داده می شد و اگر پاسخی گفته نمی شد از وظایف تخطی صورت می گرفت.
لذا اینها همه مجموعاً دست به دست هم داد و شروع تازه ای برای تحول در حوزه های علمیه شد.
بدنبال این تحولات در حوزه ها حرکت های تازه ای شکل گرفت مراکز تحقیقاتی رشد پیدا کرد مراکز تبلیغاتی فعال شد، بخش مربوط به تربیت قضات و معلمان معارف در حوزه ها شروع شد و هزاران کار دیگر که نقلش در این مجال و مختصر نمی گنجد. لذا می توان بطور اختصار گفت نیازهای روز، حوزه ها را به یک فعالیت چشمگیر تازه ای که مربوط به حکومت و نظام می باشد، وادار کرد.
* در مورد وضعیت فعلی حوزه ها نیز توضیحاتی بفرمائید؟
حوزه ها پس از انقلاب اسلامی رشد فزاینده ای پیدا کردند و امروز نسبت به قبل گسترده تر شده است.جمعا تاکنون سلسه کارهایی انجام شده که نظام حوزوی رو به اصلاح و تحول پیش رفته و از هر نظر زمینه رشد حوزه را فراهم آورده است. البته ما قانع به این نیستیم چرا که ما با این همه کار تاکنون توانسته ایم تنها یک پنجم نیاز موجود را پاسخگو باشیم و مادلمان می خواهد که این حرکت به چهار برابر رشد فعلی خود برسد.
* ابواب فقهی که بواسطه انقلاب و نیازهای روز در حوزه های علمیه مورد بحث و بررسی و دستور کار مدرسین والامقام قرار گرفته چیست و تاکنون چه پیشرفتهایی در این زمینه ها داشته ایم؟
بعد از انقلاب اولین مرکزی که بیش از پیش نیاز به مسئله فقهی روز داشت دادگاهها بودند چرا که بسیاری از پرونده ها از سابق مانده و پرونده هایی بودند که تازه تشکیل شده بودند و می بایست طبق موازین اسلامی دادرسی می شدند.لذا در این ایام بسیاری از مدرسین والامقام از جمله مرجع فقید شیعیان جهان حضرت آیت الله گلپایگانی(ره) را شروع کردند و اینکه یک دفعه درس قضاوت در قم بصورت گسترده شروع شد دلیلی بر این بود که حوزه به سرعت به نیازهای روز پاسخگو می شد.
بعد از گذر از اوان انقلاب مسائل مختلف دیگری چون مباحث اقتصاد اسلامی، دیات و حدود انفال را شروع کردند و در این زمینه رشد خوبی هم داشتند.از دیگر مسائل, مسئله حکومت و ولایت بود که شخص خودم حدودهشتاد جلسه از درس خارجم را به این مسئله اختصاص دادم و بصورت مجموعه «انواروالفقهاء» در اختیار علاقه مندان قرار گرفت.
به طور کلی باید بگوییم هر نیاز فقهی که نیاز می شد تحولی عزیم در دسهای خارج پدید می آمد و حوزه ها سریعا خود را ملزم به پاسخگویی این مسائل مستحدثه می کردند. علاوه بر این هرگاه طلاب ما به مراکز مختلف می روند با انبوهی از مسائل جدید روبرو می شوند به عنوان مثال جمعی از طلاب ما در بازدید از دانشکده پزشکی با مسائلی از قبیل تشریح، کنترل جمعیت، ضرب و جرح، پیوند اعضاء، خرید و فروش اعضاء و غیره روبرو شده بودند که اینها همه مباحث جدید است.
در بخش بانکداری نیز مسائل ربا و غیره مطرح است طبعا حوزه به سمت جوابگویی اینها کشیده شده است.
این نکته را هم عرض کنم که همانطوری که می گویند «مادر اختراعات احتیاجات است» برای علم فقه نیز چنین است و ما امروز در برخورد با احتیاجات روزمره جامعه به سمت جوابگویی این احتیاجات به پیش میرویم.
اینها را که عرض مختصری از این پیشرفت و پاسخگویی حوزه به مسائل جدید بود و شرح آن مجال بیشتری می خواهد و در یک جمله این نتیجه را بگیرم که ایجاد مسایل جدید تکاپوی جدی را در حوزه شعله ور می کند و حوزه های علمیه خود را ملزم به پاسخگویی آن می داند.
* قطعا این پاسخگویی خود وجه امتیازی می تواند برای حوزه های ما نسبت به دیگر مراکز علمی اسلامی در عراق، مصر و عربستان باشد.
بله، کاملا صحیح است اما این نکته را نباید فراموش کنیم که حوزه های ما به هیچ وجه قابل قیاس با حوزه های عربستان مصر و حتی عراق نیستند.
حوزه های آنها با وسواس سیاست را از دین و دیانت مردم جدا کرده اند و مردم را به این سمت سوق می دهند اما حوزه های ما تبلور وحدت و یکی بودن دین و سیاست است و دین و سیاست از حوزه های ما با همدیگر می جوشد. مسائل حکومتی در حوزه های ما با فقه عجین شده است.
* بعد از انقلاب حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی کتاب «القضاء فی الفقه» را شروع کردند که یک دفعه درس قضاوت در قم به صورت گسترده شروع شد این حادثه دلیل بر این بود که حوزه به سرعت می خواست به نیازهای روز پاسخگو شود.
کلیه اساتید معظم و طلاب مکرم در متن مسائل سیاسی و فقهی هستند. حوزه ها ومراکز علوم اسلامی در دیگر کشور ها نه تنها در مسائل سیاسی دخالت نمی کنند بلکه نسبت به مسائل سیاسی جاریه گاهی بی تفاوتند و حتی در ایامی از سال که تریبونی برای صحبت و اظهار نظر بدست می آورند حرفی از مسائل جهان و غیره نمی زنند. مثلا در همین عربستان که مطرح کردید درروز عرفه که حجاج زیادی در مراسم نماز حاضر می شنود خطیب مکه مسائل پیش پا افتاده و ساده را از رو می خواند و مطرح می کند و با توجه به اینکه همه مسلمانان و دشمنی با اسرائیل ایده مشترک دارند، او حتی جرات صحبت از اسرائیل را نمی کند و در این مورد کلمه ای بر زبان نمی آورد.
لذا من معتقدم حوزه های علمیه ما اصلا قابل قیاس با آن حوزه ها نیستند. حوزه های ما در قبل از انقلاب نشان دادند که مسائل حکومت از فقه جدا نیست و هرکز نسبت به اعمال شاه بی تفاوت نبودند و دیدیم که همین مبارزات به مولود عظیم و زیبای انقلاب اسلامی انجامید. این وجه امتیاز ماست و ما به داشتن چنین حوزه های پرتکاپویی افتخار می کنیم.
* اشاره ای زیبا و به جا فرمودید از پیوند عمیق حوزه و انقلاب، ایام بی مناسبت نیست که از خاطرات آن روزهای شور و شعف نیز سخنی به میان آورید و حسن ختام را خاطره ای از آن روز قرار دهید.
در مورد انقلاب و حوادث آن خاطرات فراوان و زیبایی هست که در این روزها از زبانهای مختلف شنیده ابم. من خاطراتم در مقطع 15خرداد سال42 تا بهمن 57 و از آن به بعد زیاد می باشد چرا که در آن روزها در خدمت بزرگانی چون حضرت امام(ره) شهید مطهری و غیره بودیم و انقلاب سیر ابتدایی خود را داشت.
اما این خاطرات باید نتیجه و نکته ای را ابلاغ کند که من آنرا عوض میکنم. من در ایامی که در تبعید یا زندان بودم این نکته را دریافتم که حتی مامورین و عمال رژیم نیز از آن دستگاه ناراحتند و بسیاری از آنها معمولا با تبعید شدگان و زندانیان هماهنگ بودند و اظهار همدردی می کردند.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»
* باتشکر از جنابعالی بعنوان اولین سوال بفرمایید حوزه علمیه بعد از انقلاب چه تحولی پیدا کرده اند و اگر شما بخواهید یک مقایسه ابتدایی بین حوزه های قبل و بعد از انقلاب بنمایید چه می فرمایید؟
با تشکر از حضرتعالی و عزیزانی که در جهت اشاعه دستاوردهای انقلاب اسلامی زحمت میکشند در پاسخ به این سوال باید عرض کنم بعد از اینکه نهال خونبار انقلاب به ثمر نشست و پیروزی نصیب امت اسلامی شد ما با دو نوع نیاز در حوزه ها برخورد و آنرا احساس کردیم. نیاز اول آنکه ما در عرصه ها و زمینه های مختلف به وجود روحانیون آگاه در مسایل متفاوت برای حل مشکلات انقلاب محتاج بودیم. نیاز دیگر آنکه انقلاب ما انقلاب اسلامی بود و افرادی می بایست مسئول عقیدتی سیاسی در دستگاههای مختلف می شدند. مضاف بر این در خارج از مرزهای کشور مشتاقانی منتظر درک و فهم پیام اسلام و انقلاب بودند و ما طبعا محتاج مبلغین زیادی بودیم که این پیام انقلاب را به گوش جهانیان برسانند.
روسای دانشگاه ها و اساتید آنجاها افراد وابسته بودند و جو، جو غربزدگی بود، طبعتاً انقلاب می بایست تحول در آنجا پدید بیاورد و فضای اسلامی را در آنجا حاکم کند، از سوی دیگر بعد از انقلاب مسائل جدیدی مربوط به حکومت، مالیات، دادگاه، قانون اساسی و دیگر مسائل مستحدثه بوجود آمد که طبعا باید پاسخ فقهی به آنها داده می شد و اگر پاسخی گفته نمی شد از وظایف تخطی صورت می گرفت.
لذا اینها همه مجموعاً دست به دست هم داد و شروع تازه ای برای تحول در حوزه های علمیه شد.
بدنبال این تحولات در حوزه ها حرکت های تازه ای شکل گرفت مراکز تحقیقاتی رشد پیدا کرد مراکز تبلیغاتی فعال شد، بخش مربوط به تربیت قضات و معلمان معارف در حوزه ها شروع شد و هزاران کار دیگر که نقلش در این مجال و مختصر نمی گنجد. لذا می توان بطور اختصار گفت نیازهای روز، حوزه ها را به یک فعالیت چشمگیر تازه ای که مربوط به حکومت و نظام می باشد، وادار کرد.
* در مورد وضعیت فعلی حوزه ها نیز توضیحاتی بفرمائید؟
حوزه ها پس از انقلاب اسلامی رشد فزاینده ای پیدا کردند و امروز نسبت به قبل گسترده تر شده است.جمعا تاکنون سلسه کارهایی انجام شده که نظام حوزوی رو به اصلاح و تحول پیش رفته و از هر نظر زمینه رشد حوزه را فراهم آورده است. البته ما قانع به این نیستیم چرا که ما با این همه کار تاکنون توانسته ایم تنها یک پنجم نیاز موجود را پاسخگو باشیم و مادلمان می خواهد که این حرکت به چهار برابر رشد فعلی خود برسد.
* ابواب فقهی که بواسطه انقلاب و نیازهای روز در حوزه های علمیه مورد بحث و بررسی و دستور کار مدرسین والامقام قرار گرفته چیست و تاکنون چه پیشرفتهایی در این زمینه ها داشته ایم؟
بعد از انقلاب اولین مرکزی که بیش از پیش نیاز به مسئله فقهی روز داشت دادگاهها بودند چرا که بسیاری از پرونده ها از سابق مانده و پرونده هایی بودند که تازه تشکیل شده بودند و می بایست طبق موازین اسلامی دادرسی می شدند.لذا در این ایام بسیاری از مدرسین والامقام از جمله مرجع فقید شیعیان جهان حضرت آیت الله گلپایگانی(ره) را شروع کردند و اینکه یک دفعه درس قضاوت در قم بصورت گسترده شروع شد دلیلی بر این بود که حوزه به سرعت به نیازهای روز پاسخگو می شد.
بعد از گذر از اوان انقلاب مسائل مختلف دیگری چون مباحث اقتصاد اسلامی، دیات و حدود انفال را شروع کردند و در این زمینه رشد خوبی هم داشتند.از دیگر مسائل, مسئله حکومت و ولایت بود که شخص خودم حدودهشتاد جلسه از درس خارجم را به این مسئله اختصاص دادم و بصورت مجموعه «انواروالفقهاء» در اختیار علاقه مندان قرار گرفت.
به طور کلی باید بگوییم هر نیاز فقهی که نیاز می شد تحولی عزیم در دسهای خارج پدید می آمد و حوزه ها سریعا خود را ملزم به پاسخگویی این مسائل مستحدثه می کردند. علاوه بر این هرگاه طلاب ما به مراکز مختلف می روند با انبوهی از مسائل جدید روبرو می شوند به عنوان مثال جمعی از طلاب ما در بازدید از دانشکده پزشکی با مسائلی از قبیل تشریح، کنترل جمعیت، ضرب و جرح، پیوند اعضاء، خرید و فروش اعضاء و غیره روبرو شده بودند که اینها همه مباحث جدید است.
در بخش بانکداری نیز مسائل ربا و غیره مطرح است طبعا حوزه به سمت جوابگویی اینها کشیده شده است.
این نکته را هم عرض کنم که همانطوری که می گویند «مادر اختراعات احتیاجات است» برای علم فقه نیز چنین است و ما امروز در برخورد با احتیاجات روزمره جامعه به سمت جوابگویی این احتیاجات به پیش میرویم.
اینها را که عرض مختصری از این پیشرفت و پاسخگویی حوزه به مسائل جدید بود و شرح آن مجال بیشتری می خواهد و در یک جمله این نتیجه را بگیرم که ایجاد مسایل جدید تکاپوی جدی را در حوزه شعله ور می کند و حوزه های علمیه خود را ملزم به پاسخگویی آن می داند.
* قطعا این پاسخگویی خود وجه امتیازی می تواند برای حوزه های ما نسبت به دیگر مراکز علمی اسلامی در عراق، مصر و عربستان باشد.
بله، کاملا صحیح است اما این نکته را نباید فراموش کنیم که حوزه های ما به هیچ وجه قابل قیاس با حوزه های عربستان مصر و حتی عراق نیستند.
حوزه های آنها با وسواس سیاست را از دین و دیانت مردم جدا کرده اند و مردم را به این سمت سوق می دهند اما حوزه های ما تبلور وحدت و یکی بودن دین و سیاست است و دین و سیاست از حوزه های ما با همدیگر می جوشد. مسائل حکومتی در حوزه های ما با فقه عجین شده است.
* بعد از انقلاب حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی کتاب «القضاء فی الفقه» را شروع کردند که یک دفعه درس قضاوت در قم به صورت گسترده شروع شد این حادثه دلیل بر این بود که حوزه به سرعت می خواست به نیازهای روز پاسخگو شود.
کلیه اساتید معظم و طلاب مکرم در متن مسائل سیاسی و فقهی هستند. حوزه ها ومراکز علوم اسلامی در دیگر کشور ها نه تنها در مسائل سیاسی دخالت نمی کنند بلکه نسبت به مسائل سیاسی جاریه گاهی بی تفاوتند و حتی در ایامی از سال که تریبونی برای صحبت و اظهار نظر بدست می آورند حرفی از مسائل جهان و غیره نمی زنند. مثلا در همین عربستان که مطرح کردید درروز عرفه که حجاج زیادی در مراسم نماز حاضر می شنود خطیب مکه مسائل پیش پا افتاده و ساده را از رو می خواند و مطرح می کند و با توجه به اینکه همه مسلمانان و دشمنی با اسرائیل ایده مشترک دارند، او حتی جرات صحبت از اسرائیل را نمی کند و در این مورد کلمه ای بر زبان نمی آورد.
لذا من معتقدم حوزه های علمیه ما اصلا قابل قیاس با آن حوزه ها نیستند. حوزه های ما در قبل از انقلاب نشان دادند که مسائل حکومت از فقه جدا نیست و هرکز نسبت به اعمال شاه بی تفاوت نبودند و دیدیم که همین مبارزات به مولود عظیم و زیبای انقلاب اسلامی انجامید. این وجه امتیاز ماست و ما به داشتن چنین حوزه های پرتکاپویی افتخار می کنیم.
* اشاره ای زیبا و به جا فرمودید از پیوند عمیق حوزه و انقلاب، ایام بی مناسبت نیست که از خاطرات آن روزهای شور و شعف نیز سخنی به میان آورید و حسن ختام را خاطره ای از آن روز قرار دهید.
در مورد انقلاب و حوادث آن خاطرات فراوان و زیبایی هست که در این روزها از زبانهای مختلف شنیده ابم. من خاطراتم در مقطع 15خرداد سال42 تا بهمن 57 و از آن به بعد زیاد می باشد چرا که در آن روزها در خدمت بزرگانی چون حضرت امام(ره) شهید مطهری و غیره بودیم و انقلاب سیر ابتدایی خود را داشت.
اما این خاطرات باید نتیجه و نکته ای را ابلاغ کند که من آنرا عوض میکنم. من در ایامی که در تبعید یا زندان بودم این نکته را دریافتم که حتی مامورین و عمال رژیم نیز از آن دستگاه ناراحتند و بسیاری از آنها معمولا با تبعید شدگان و زندانیان هماهنگ بودند و اظهار همدردی می کردند.
«والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته»
اخبار ویژه
در دیدار هزاران نفر از زنان و دختران؛
بحران انرژی در سایه اختلافات نفت و نیرو؛
سکوت اصلاحطلبان
نظرات بینندگان
جدیدترین اخبار پربازدید ها
