«الکساندر کنیازف» کارشناس سیاسی روس در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه درباره سفر وزیر خارجه آمریکا از قزاقستان تصریح کرد که بازدید «نیشا دیسی بیسوال» معاون آسیای جنوبی و مرکزی وزیر امور خارجه آمریکا از قزاقستان و قرقیزستان در روزهای گذشته با هدف تشدید سیاستهای منطقهای واشنگتن بوده است.
وی یکی از اهداف آستانه و بیشکک را تشدید سیاستهای منطقهای «کاخ سفید» در متن تحولات اخیر اوکراین و کریمه دانست.
این کارشناس سیاسی با اشاره به ناکامیهای آمریکا در اوکراین و کریمه، همزمانی سفرهای مقامات آمریکایی و همچنین متحدین آنان با کشورهای شوروی سابق را در راستای ارزشیابی شرایط این فضا دانست و تصریح کرد: زمانی که بیسوال وارد منطقه شد، «ویکتوریا نولاند» معاون دیگر وزیر امور خارجه آمریکا نیز از مولداوی بازدید کرد و «رجب طیب اردوغان» نخستوزیر ترکیه هم طی سفری به باکو با مقامات عالی این کشور موضوعات همکاریهای نظامی و بحث قرهباغ کوهی را مورد بررسی قرار داد. البته قبل از اردوغان نیز رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه از آذربایجان بازدید داشت.
وی این سفرها را در راستای تحقق سیاستهای منطقهای واشنگتن دانست و افزود: نباید نسبت به این موضوع بیتوجه بود که آمریکا برای گروههای تروریستی که علیه دولت سوریه میجنگند گسترش «مأموریتهای آموزشی» را در نظر گرفته و در حال افزایش میزان عرضه اسلحه برای آنها میباشد.
این موضوع در مورد گروههای تروریستی مستقر در مناطق هممرز اردن با سوریه بیشتر برجستگی یافته و با وجودی که از سوی واشنگتن «امکانناپذیر» تلقی شدن بحث انتقال موشکهای ضدهوایی قابل حمل و سلاحهای ضد تانک بهگروههای تروریستی مطرح شده اما نباید نسبت به این موضوع بیتوجه بود.
اهداف فعالیتهای دیپلماسی واشنگتن در منطقه
کنیازف بر این باور است که فعالیتهای دیپلماسی آمریکا و متحدانش مجموعهای از اهداف چالشآفرینی در سطح منطقهای را دنبال میکند که در این راستا میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- دامن زدن به بحران سوریه؛
- حساس کردن بحث قرهباغ کوهستانی؛
- تلاش برای نفوذ در حوزه دریای خزر ( قزاقستان غربی )؛
- فراهم کردن زمینههای چالش در شمال افغانستان، مناطق شمال شرقی (تاجیکستان) و شمال غربی (ترکمنستان)؛
- استفاده از وضعیت موجود قرقیزستان؛
- تلاش برای ایجاد هرج و مرج در جمهوریهای قفقاز روسیه.
این کارشناس مسائل سیاسی و امنیتی منطقه استراتژی آمریکا برای دورنمای کوتاهمدت در منطقه را «ایجاد بیثباتی پیرامون مرزهای روسیه و مخالفت با اجرای پروژههای سیاسی و اقتصادی مسکو» تعریف کرد.
وی افزود: باید به این نکته توجه داشت که عالیترین مقام قزاقی که با بیسوال ملاقات کرد «ارلان ادریساف» وزیر امور خارجه قزاقستان بود (در قرقیزستان از سوی رئیس جمهور پذیرفته شد).
براساس اطلاع موجود در دیدار وی با ادریساف نتایج مذاکرات میان نورسلطان نظربایف و باراک اوباما در لاهه بررسی شده و طی ملاقات با وزیر محیط زیست قزاقستان نیز پیرامون پژوهش ماهوارهای مناطق کوهستانی تبادل نظر صورت گرفته است.
به استثنای بخش رسمی برنامه سفر خود به آستانه، معاون وزیر امور خارجه آمریکا همچنین با طرفهای قزاقی خود پیرامون 2 موضوع دیگر نیز گفتوگو انجام داد که یکی جلب همکاری بیشتر قزاقستان در مورد افغانستان بود و دیگری پروژه انتقال نفت قزاقستان به جنوب و مشخصا به هند.
هدف آمریکا کاهش انتقال انرژی به چین است
کنیازف که با خبرنگار دفتر منطقهای فارس در دوشنبه صحبت میکرد، ادامه داد: به نظر میرسد که در حال حاضر یکی از اهداف سیاست آمریکا فعالسازی تجار و سرمایهگذاران قزاقی در افغانستان و تغییر حداکثری جهتگیری جریانهای تجاری و مالی از شمال (روسیه) و شرق (چین) میباشد.
این امر به نوعی حاکی از تلاشهای مجدد واشنگتن برای احیای پروژه قدیمی «آسیای مرکزی بزرگ» میباشد که اکنون به «جاده نوین ابریشم» تغییر نام کرده است.
واشنگتن در رابطه با بحث تغییر جهتگیری صادرات انرژی اهداف بزرگتری را دنبال میکند که کاهش و در صورت ایدهآل قطع صدور آن از قزاقستان (و همچنین ترکمنستان) به چین میباشد.
بنا بر نظر بیسوال، آمریکا میخواهد «آسیای مرکزی را دارای روابط نزدیکتری با آسیای جنوبی از طریق افغانستان و پاکستان ببیند که این مهم از راه توسعه همکاریها و ابتکارات ما میتواند برآورده شود».
وی با بیان اینکه «در آستانه نسبت بهپیشنهادات مقامات آمریکایی نگاه محطاتانه وجود دارد»، تصریح کرد: به این دلیل است که طرف قزاقی نه پیشنهادات واشنگتن را رد میکند و نه برای اجرای آنها واکنشی از خود نشان میدهد.
اینکه همزمان با سفر معاون وزیر امور خارجه آمریکا برکناری دولت و انتصاب نخستوزیر جدید قزاقستان صورت گرفت، از نظر دیپلماتیک معنادار میباشد. زیرا «سریک احمداف» نخستوزیر عزلشده اساسا به مسائل اقتصادی داخلی کشور مشغول بود در حالی که «کریم ماسیماف» جانشین وی علاوه بر مسائل اقتصادی همچنین دارای نقش مهم سیاسی نیز میباشد که تشدید روند همگرایی با روسیه و بهبود هرچه بیشتر روابط دوجانبه با چین در رأس آن قرار دارد.
این کارشناس روس ادامه داد: به صورت غیرمستقیم برخی از اظهارات رئیس جمهور قزاقستان و وزیر امور خارجه این کشور نیز به این موضوع اشاره میکند که بحث امضای معاهده در خصوص اتحاد اوراسیا از آن جمله میباشد.
با توجه به این موضوع بود که بیسوال در نشست مطبوعاتی خود در آستانه اعلام کرد: ما میخواهیم قزاقستان با روسیه روابط دوستانه، سودمند، مطلوب و مثبت داشته باشد ولی همزمان بر آنیم که این روابط نباید استثنایی دانسته شود».
امید آمریکا با در دست داشتن نبض قرقیزستان
به اعتقاد کنیازف، اهداف سفر معاون وزیر امور خارجه آمریکا به بیشکک متفاوتتر از بازدیدش از آستانه بود، زیرا شرایط سیاسی و امنیتی قرقیزستان از ثبات لازم برخوردار نبوده و «الماسبیک آتامبایف» رئیس جمهور این کشور نیز کنترل کامل وضعیت را در اختیار ندارد.
وی تصریح کرد: برخلاف قزاقستان در قرقیزستان مراکز قدرت پراکنده بوده و تصمیمات عمده از سوی چند گروهی مشخص صادر میشود که در نهاد ریاست جمهوری، دولت، برخی از وزارتخانهها و تا حدی پارلمان قرار گرفتهاند. البته در تعیین مسائل سیاست خارجی قرقیزستان بهطور اساسی «صفر اسحاقاف» (معاون رئیس نهاد ریاست جمهوری و مسئول بخش سیاست خارجی این نهاد)، فرید نیازف (مشاور رئیس جمهور) و «ارلان عبدالدایف» وزیر امور خارجه این کشور نقش دارند.
انتصابی که غرب را خوشحال کرد
همزمانی انتصاب نخستوزیر جدید قرقیزستان با سفر بیسوال به بیشکک اتفاقی جالب است زیرا «جامارت آتاربایف» بر خلاف سلف خود به صورت آشکار دارای جهتگیری غربی میباشد.
وی در گذشته شش سال مسئولیت مشاور ارشد مسائل سرمایهگذاری بانک بازسازی و توسعه اروپا را بر عهده داشته و عضو شورای ناظرین دانشگاه آمریکا در آسیای مرکزی و رئیس کلوپ روتاری (سازمانی که متعلق به فراماسونری جهانی دانسته میشود) میباشد.
به باور کنیازف، انتصاب آتاربایف تا حدی میتواند پیام تقویت بعد غربی سیاست خارجی بیشکک را به همراه داشته باشد که این امر احتمالا از طریق ایجاد موانعی در مسیر ورود قرقیزستان به اتحادیه گمرکی و عدم اجرای برخی از توافقات دوجانبه با مسکو بازگو خواهد شد.
آمریکا با استفاده از شرایط موجود در قرقیزستان میتواند روی چگونگی تصمیمات مقامات این کشور تأثیر بگذارد. به عنوان مثال چنانچه رویکردهای روسیهگرایانه رئیس جمهور قرقیزستان تقویت شود آمریکا از ابزارهای موجود در بیشکک نه تنها استفاده خواهد کرد بلکه به نوعی برای سقوط آتامبایف نیز تلاش به خرج خواهد داد.
اتکای واشنگتن به مخالفین و سازمانهای غیردولتی
کنیازف در ادامه داد: واشنگتن در این راستا از مخالفین خارج از سیستم (خارج از پارلمان) و به طور خاص از گروه «روشن ژئنبیکاف»- نهضت ملی مخالف استفاده خواهد کرد.
ژئنبیکاف شخصیت آمریکاگرا بوده و این موضوع را نیز پنهان نمیکند، تعدادی از سیاستمداران قرقیزی که از قدرت کنار رفتهاند به نهضت فوق ملحق شدهاند که به عنوان مثال میتوان از «ملیس میرزااحمداف» شهردار سابق «اوش»، «قمچیبیک تاشیاف» رئیس پیشین حزب «آته ژورت»، «عظیمبیک بیکنظراف» دادستان کل سابق قرقیزستان نماینده سابق پارلمان و... نام برد.
همچنین سازمانهای غیردولتی غربگرای قرقیزستان فعال شده و به صورت برنامهای با بحث ورود این کشور به اتحادیه گمرکی، فروش سهام سازمان «قرقیزگاز» به «گازپروم» روسیه و احتمال خریداری سهام فرودگاه «ماناس» از سوی شرکت «روسنفت» روسیه مخالفت میکنند.
این کارشناس روس خاطرنشان کرد: در چنین شرایطی وخیم شدن وضعیت اجتماعی و اقتصادی قرقیزستان میتواند آتامبایف را در معرض فشارهای واقعی قرار دهد.
رسانههای طرفدار دولت قرقیزستان بازدید بیسوال از بیشکک را با فعال شدن مخالفین دولت مرتبط دانست ولی بهنظر میرسد که این موضوع بیشتر دارای جنبه تبلیغاتی میباشد. چرا که معاون وزیر امور خارجه آمریکا در واقع هیچ گونه تماسی با مخالفان دولت قرقیزستان نداشت که از این نظر بازدید وی بیشتر هدف مطالعه وضعیت را دنبال میکرد. احتمالا براساس این سفر، برخی از تغییرات در سیاست خارجی آمریکا نسبت به این کشور به وقوع پیوندد.
ضمنا در روزهای که بیسوال در بیشکک به سر میبرد «جان میلارد» مدیر مرکز حمل و نقل ترانزیت «ماناس» (پایگاه نظامی آمریکا) از پاسخ به پرسشهای خبرنگاران محلی در خصوص ساخت ایستگاههای راداری در فرودگاه «ماناس» و همچنین در سفارت جدید آمریکا در حومه بیشکک منصرف شد.
بیثباتی قزاقستان با استفاده از افراطگرایان مذهبی
کنیازف در بخش پایانی گفتوگوی خود با خبرنگار دفتر منطقهای فارس در دوشنبه، تصریح کرد: بر این باورم که موضع ثابت قزاقستان در مورد گسترش همگرایی با روسیه این کشور را به هدف اصلی برنامههای واشنگتن در منطقه تبدیل خواهد داد. ولی با توجه بهضعف گروههای لابی آمریکا در آستانه و همچنین عدم وجود اپوزیسیون واقعی در قزاقستان، بیثباتی با نقش محوری عوامل سیاسی داخلی این کشور بعید بهنظر میرسد.
لذا این احتمال وجود دارد که آمریکا و دوستانش برای درگیر کردن قزاقستان با هدف ایجاد موانع در مسیر پروژههای همگرایی با مسکو، دست به دامن گروههای افراطی مذهبی موجود در این کشور و به خصوص مناطق غربی قزاقستان خواهند شد که این موضوع نیازمند بررسی جداگانه میباشد.