«چ» فیلمی که حال سینمای ایران را خوب می‌کند/ حاتمی‌کیا: چمران مرد صلح است ولی نه به هر قیمتی

یه گزارش سرویس نقد رسانه پایگاه 598، "فیلم «چ» ازجمله آثاری است که به تمام معنا «سینما» است. سینمایی که واجد عوامل ساختارمند است. موضوع و مضمون با فرمی جذاب عجین و محقق شده است، داستان پرمایه و با شاخ و برگ مناسب، شخصیت دارد ، قهرمان و ضد قهرمان دارد ، زمان و مکان قصه پردازی قابل شناسایی است، در «گونه» تثبیت شده دفاع مقدس پرداخت شده و روایت کاملا ساختار دارد. کلا سینمایی است که لذت می بخشد.

«چ» روایت دوشبانه روز حضور دکتر چمران (فریبرز عرب نیا) درمقام نماینده دولت به اتفاق تیمسار فلاحی (سعید راد) و ... درپاوه کردستان است. دکتر وقتی می رسد که شهر در آستانه سقوط است. اصغر وصالی (بابک حمیدیان) فرمانده نیروهای پاسدار با تعدادی رزمنده  تنها حافظان مردم دربرابر هجوم سرتا پا مسلح ضد انقلاب به سرکردگی دکتر عنایت (مهدی سلطانی) است. و ...

حاتمی کیا در اجرای سینمایی این روایت با استفاده از تجارب متعددش در گونه دفاع مقدس اوج پختگی اش را به کار برده است . یک فیلم سخت، نفس گیر، پرتعلیق، گره افکن، اکشن، عاطفی، عاشقانه، پرچالش، کنشمند، اکتیو، میهن پرستانه، ایئولوژیک، بسیجی، مردمی و دریک کلام سینما به مفهوم اثرگزار و هیجان آور و این یعنی نزدیک به قله، یک یا علی مانده است." *

در سومن روز از آغاز به کار جشنواره سی و دوم فجر نشست خبری فیلم «چ» با حضور ابراهیم حاتمی کیا، کارگردان؛ سعید راد، مریلا زارعی، بابک حمیدیان و سایر عوامل فیلم در سالن کنفرانس سعدی مرکز همایش‌های برج میلاد برگزار شد.

 

در ابتدای این نشست حاتمی‌کیا گفت: نزدیک سال 80 ایده این فیلم طرح و مسیری را طی کرد و در مطبوعات هم مطرح شد. حدود 10، 12 سال این موضوع در ذهن ما بود که به یک رویه به شکل فعال در زمان سه ساله تولید فیلم شروع شد. به نسبت کارهای دیگرم، فیلم «چ» سه برابر یک فیلم سینمایی وقت و انرژی می‌گرفت و کار سختی برایم حساب می‌شد. از اینکه از شخصیت شناخته شده فیلم بسازم همیشه دوری می‌کردم. این فیلم نماینده کسانی مثل فلاحی، وصالی و هانا از مردم کردستان در قصه است و براساس یک واقعه رخ داده ساخته شده که این، کار را برایم سخت می‌کرد. من نظرات کسانی را که در آن دوران بودند پذیرا هستم و تحقیقات مفصلی در این فیلم داشتم.

 

سعید راد، یکی از بازیگران فیلم در ادامه گفت: بدنه سینمای حرفه‌ای به این سمت پیش می‌رود که دنیا را فتح کند و من افتخار داشتم بعد از انقلاب با کارگردانان بزرگی کار کنم. بازیگران انسان‌هایی با روحیات مختلف هستند. بازیگرانی همچون شادروان خسرو شکیبایی هنوز در سینما جایشان خالی است و کسانی مانند پرستویی، کیانیان و عرب‌نیا و من با نوع تفکر و روحیات خودمان زندگی می‌کنیم و این شاخصه بازیگری است.

 

وی در ادامه درباره سخنانش در افتتاحیه جشنواره فیلم فجر تصریح کرد: اگر مزاحم دست‌اندرکاران فستیوال جشنواره فجر شدم از آنها معذرت می‌خواهم. نظام جمهوری اسلامی تثبیت شده است و دنیا در مقابل ما زانو می‌زند. من بازیگرم و اگر چیزی می‌گویم که خوشایند همکاران فستیوال جشنواره نباشد و احساساتی می‌شوم، با خودم برخورد کنند؛ چون آن قدر شرمنده هستم که مزاحم دست‌اندرکاران جشنواره شدم و هیچ وقت خودم را نمی‌بخشم.

 

همچنین در بخش دیگری از این نشست بابک حمیدیان، بازیگر این فیلم ادامه داد: امروز اولین بار بود که این فیلم را می‌دیدم و من تنها به بچه‌های اصغر وصالی و دستمال سرخی‌ها فکر می‌کنم؛ نمی‌دانم به چه باید فکر کنم و به چه کسی باید خسته نباشید بگویم.

 

همچنین فریدون خلعتبری، آهنگساز این فیلم در ادامه با اشاره به اینکه «چ» دومین همکاری‌ام با ابراهیم حاتمی‌کیا محسوب می‌شود، عنوان کرد: کار کردن با آقای حاتمی‌کیا سخت و شیرین است، این پروژه سینمایی اتفاق خوبی است و باعث می‌شود آدم‌ها ارتباط روحی خوبی با هم داشته باشند.

مریلا زارعی، بازیگر نقش هانا در «چ» افزود: شاید احساس من هم نزدیک به احساس بابک حمیدیان باشد. توفیق داشتم که در مقابل دوربین حاتمی‌کیا برای بار سوم بایستم و افتخار می‌کنم در این پروژه حضور دارم، حتی اگر سهم کوچکی به من رسیده باشد.

 

مهدی سلطانی، یکی دیگر از بازیگران فیلم «چ» بود که در بخش دیگری از این نشست اظهار داشت:‌ بسیار خوشحالم که در یک فیلم عظیم و تاثیرگذار در کنار بزرگان سینما حضور داشتم. فیلم «چ» بسیار مفید است، از آن جهت که افراطیون را به صلح‌طلبی دعوت می‌کند. به نظرم این امر مسئله مهمی است که در این زمان بیشتر از هر زمانی به آن احتیاج داریم. خوشحالم که در این اندیشه نقش کوچکی داشتم.

 

در بخش دیگری از این نشست حاتمی‌کیا در پاسخ به سوال یکی از حاضرین مبنی بر اینکه جدای از واقعیت، بافت دراماتیک فیلم هم اضافه شده است؟ گفت: مطمئنم هر کس دیگری این فیلم را بسازد، از زاویه خودش فیلم را می‌بیند، من هم از زاویه خودم فیلم را دیدم و ساختم.

 

در ادامه این نشست این کارگردان نسبت به اظهار خوشحالی یکی از حاضرین در خصوص بازگشتش به سینما گفت: لفظ بازگشت من را عصبی می ‌کند. من فیلمسازم و براساس شرایط زمان فیلم می‌سازم، بنابراین آن قدر من را در قاب‌های سخت خودتان جا ندهید. من از جنس فیلمسازهایی هستم که در زمان حال نفس می‌کشم و آن فیلمی که از من می‌بینید دغدغه من است. درست است که این جمله محبت‌آمیز است، اما نمی‌دانید که با گفتن آن زخم به من می‌زنید. من جایی نرفته بودم که بازگشتی داشته باشم.

 

وی در ادامه سخنانش پیرامون فیلم «چ» افزود: آنچه به لحاظ تاریخی و واقعیت در این فیلم اتفاق افتاده، پیام امام (ره) است که در انتها داده می‌شود؛ منتها امام در فیلم فقط یک پیام نیست، بلکه حضورش در طول فیلم احساس می‌شود.

 

کارگردان فیلم «چ» در بخش دیگری از سخنانش خاطرنشان کرد: به نظر من چمران روزی چمران شد که مانند ابراهیم به قربانگاه رفت. شهید چمران چهار فرزند و یک همسر آمریکایی داشت که متاسفانه در این خصوص حرفی زده نمی‌شود و تا کنون هیچ اشاره‌ای به آن نشده من نمی‌خواستم صرفا فضای فیلم مردانه شود منتها این فیلم محدودیت زیادی داشت و باید با فشردگی این لحظه را در فیلم ایجاد می‌کردم و سعی کردم این کار را بکنم.

 

حاتمی‌کیا در ادامه در پاسخ به این پرسش که چرا شخصیت‌پردازی در فیلم چ آرمانی و چندان عمل‌گرا نیست ابراز داشت: من این فیلم را در همین قالب و به اندازه بضاعت خودم تعریف می‌کردم.

 

کارگردان فیلم «چ» در ادامه درباره صحنه سقوط هواپیما در این فیلم تصریح کرد: روزی که می خواستم فیلم را بسازم همه فیلم برای یک طرف بود و سکانس سقوط هواپیما یک طرف دیگر و به همه گروه گفتم که قرار است این سکانس سکانس تاریخ سینمای ایران شود سکانس سقوط هواپیما انرژی ما را در 25 روز گرفت سعی کردیم این سکانس به دست بچه‌های خودمان رخ بدهد و این افتخار را می‌کنم که این گونه شد.

 

مهدی سلطانی در بخش دیگری از این نشست در خصوص نقشش در فیلم «چ» اضافه کرد: طی صحبت‌هایی که من با حاتمی کیا داشتم این شخصیت کاملا مستند است در خصوص لهجه کردی هم باید بگویم آقایی به نام مبین که از ایشان تشکر می‌کنم کمک زیادی به من کرد زمانی که بازیگر لهجه قومی را بلدنباشد طبیعتا بیشترین تمرکزش روی ادا کردن لهجه خواهد بود دکتر عنایی که من نقش آن را ایفا کردم برای من یک آزادیخواه بود که شاید دچار اشتباه می شود و می‌خواهد حق ملتش را بگیرد و تنها راه گرفتن این حق را مبارزه می‌داند آن طور که من شنیده‌ام ظاهرا این شخصیت در انتهای درگیری‌ها کشته می‌شود و زمانی که یک سرباز به جسدش لگد می‌زند شهید چمران نسبت به آن واکنش نشان داده و آن سرباز را مواخذه می‌کند از این رو فکر می‌کنم یکی از ویژگی‌های چمران احترام به دشمنانی است که برای عقیده‌شان مبارزه می‌کردند.

 

در ادامه این نشست حاتمی‌کیا پیرامون شخصیت چمران در این فیلم گفت: در خصوص گفته‌های شهید چمران تحقیقات زیادی داشته‌ام و حتی تحقیقات میدانی از دوستانش و خصوصیات چمران هم صورت گرفت برایم سخت بود که بتوانم به نقاطی دیگری از زندگی این شهید نفوذ کنم از این رو تصمیم گرفتم فقط این دوره از زندگی‌اش را در فیلم به نمایش بگذارم منتها در این دوره هم تحقیقات زیادی داشتم چ صراحتا فیلم بنده است وقتی مرحوم حاتمی فیلم کمال‌الملک را ساخت خیلی‌ها به او فشار آوردند که کمال‌الملک این گونه نیست هر کس یک واقعه را از منظر خودش می‌بیند برای من روزی چمران چمران شد و از لحظه‌ای برایم زنده شد که دیدم شهید چمران مرد صلح است ولی نه به هر قیمتی این مسئله که در حال حاضر با وضعیت موجود کاملا احساس می‌شود بنابراین باید بگویم فیلم چمران از دید من ساخته شد.

 

کارگردان کشورمان در ادامه سخنانش با بیان اینکه دوست ندارم جزو سلسله جریان قرار بگیرم که فیلم فاخر بسازم گفت:‌ 17‌امین فیلم من جزو فیلم‌هایی شد که باید برایش بودجه سنگین هزینه می‌گردید طبیعتا فیلم‌هایی است که نظام جمهروی اسلامی باید بیش از این ها برایش خرج کند فیلم «چ» به طور کلی شش میلیارد تومان هزینه کرد که البته شایعات زیادی پیرامون این مسئله مطرح بود من فکر می کنم فیلم فاخر باید ساخته شود ولی باید به اهلش سپرده شود حمله به فیلم فاخر یک نادانی و کینه نهفته دارد انگار که کار زشتی است که برای فیلمی هزینه‌های میلیاردی صرف شود به نظرم نظام جمهوری اسلامی باید این خرج را بکند اما به اهلش بسپارد.

 

وی یکی از مسائل مهم فیلم «چ» را نقش ارتش دانست و در این باره گفت: من درباره نقش ارتش در آن دوران تحقیقات وسیعی داشتم و سعی کردم تا حدی که از من برمی‌آید مشکلات و اتفاقات ارتش را در آن دوران نمایش دهم گاهی در رفتار ارتش تفاوت‌هایی دیده می‌شود و یادمان می‌رود که ارتش قبل از انقلاب در خدمت پهلوی بوده و ارتش فعلی در خدمت انقلاب است و این دو کاملا با هم متفاوت هستند من سعی کردم ارتش را به خوبی در آن دوران نمایش دهم و امیدوارم ارتش این نگاه محبت‌آمیز من را دیده باشد طبیعتا نمی توانستم فراتر از ‌آنچه که امام فرمودند نزدیک‌تر شوم اما ارتش در این باره هیچ همدلی و کمکی به من نکردو من تا حدی به آنها حق می‌دهم.

 

حاتمی‌کیا در پایان سخنانش در پاسخ به این پرسش که چرا چندین سال است فیلمی در حوزه دفاع مقدس نخواسته است خاطر نشان کرد: به هزار و یک دلیل و به دلیل شرایط جامعه مدتی تصمیم به ساخت فیلم دفاع مقدس نداشتم من وابسته به هیچ کس نیستم نه به این دولت نه به دولت قبل و نه به دولت قبل‌تر و هنرمند را آزادتر از این می‌بینم البته غصه‌ام این است که بابت جنگ کم کار شده و کسانی که مسئول هستند ناشی‌ترین افراد را برای این کار می‌گذارند وقتی در مقابل فرزندان شهدا قرار می‌گیرم و من را عمو ابراهیم صدا می‌زنند خجالت می‌کشم به هر حال من دلم می‌خواهم در این زمینه فیلم بسازم و امیدوارم خداونداین عجل را به من بدهد از جنگ که گنجی از رفتارهای انسانی و اتفاقاتی بود که در آن رخ داده بگویم و فیلم بسازم.

* محمدتقی فهیم