بحث «رشد جمعیت» و «كنترل جمعیت» دو مقوله‌ی اساسی است كه امروزه در مسائل اقتصادی و اجتماعی ما مورد توجه است. مؤلفه‌ی اصلی توسعه‌ی هر كشوری، جمعیت آن است. در هر كشوری اگر جمعیتش متعادل باشد، برنامه‌ریزی برای توسعه و تحقق شاخص‌های پیشرفت و رفاه آن راحت‌تر است. محور توسعه هم در كشورها معمولاً جمعیت جوان، پویا، بالنده و اهل كار و خلاقیت است و معمولاً این‌گونه جوامع، سرزنده و پویا هستند.
اما كشورهایی كه رشد جمعیت منفی دارند، یعنی زاد و ولد در آنها كمتر از مرگ و میر است، اصطلاحاً می‌گویند كه جمعیتشان رو به پیری و سالمندی می‌رود. مثل كشور آلمان كه زاد و ولد در آن كم است و رشد جمعیتش منفی است و لذا مشكلات عدیده‌ای در مورد جمعیت سالم این كشور به وجود آمده است. متقابلاً جمعیت جوان چند سال گذشته‌ی كشور ما یك فرصت بسیار خوبی بود كه متأسفانه با عدم برنامه‌ریزی و جهت‌دهی لازم، این فرصت را به‌مثابه یك تهدید قلمداد كردند.
* باید منتظر پدیده‌ی «سالمندی» باشیم
اگر كشوری بخواهد به توسعه‌ی متوازن برسد، هِرم جمعیتی‌اش باید توزیع متناسبی داشته باشد. می‌گویند اگر ۴۰ درصد از كل جمعیت كشوری، تولیدكننده و جوان باشند، آن جامعه زنده و مولّد است. اما اگر این تركیب به هم بخورد، لازم است كه برنامه‌ریزی‌های كشور را هم با انعطاف‌پذیری لازم، بر اساس همان هرم جمعیتی تغییر داد. كاهش رشد جمیعت به معنی كاهش زاد و ولد و به معنی كم‌شدن جمعیتِ بین صفر تا ۱۴ ساله در كشور است. پس متأسفانه در چند سال آینده ما باید منتظر پدیده‌ی «سالمندی» باشیم.
منتها بحث این است كه ما به‌طور مطلق نمی‌توانیم بگوییم افزایش جمعیت چیز مطلوبی است. افزایش جمعیت تنها اگر با توسعه همراه باشد و زیرساخت‌های كشور نیز درست شود، منجر به رشد مطلوب خواهد شد.
من مقایسه می‌كردم ایران را با انگلیس؛ جمعیت انگلیس حدوداً مثل ایران است، ولی مساحت آن كشور به اندازه‌ی خراسان قدیم است. آنها توسعه‌یافته‌اند و ما در حال توسعه هستیم، یعنی بنابراین ما می‌توانیم بگوییم ظرفیت ما خیلی بالاتر از آن‌هاست. من خودم سر كلاس‌هایم وقتی بحث جمعیتی پیش می‌آید، مقایسه می‌كنم و می‌گویم با توجه به نیروی انسانی و منابع و ظرفیت‌ها و شایستگی‌هایی كه در كشورمان داریم، تا ۲۰۰ میلیون نفر را هم می‌توانیم با شاخص‌های بالای زندگی اداره كنیم. وقتی در مورد جمعیت مطالعه می‌كردم، به صحت فرمایش امام خمینی (رحمه‌الله) برخورد كردم و باور كنید آن‌قدر خوشحال شدم كه یكی از شادی‌های زندگی من همین بود. ایشان فرموده بودند: ما كشوری داریم كه می‌توانیم ۱۵۰ الی ۲۰۰ میلیون نفر را در آن بهره‌مند سازیم و از زندگی خوبی برخوردار باشیم. ما این ظرفیت را داریم، اما نمی‌خواهیم بی‌گدار به آب بزنیم و تولید مثل بی‌برنامه داشته باشیم. باید ۴۰ درصد از جمعیت ما بین صفر تا ۱۴ سال باشند تا یك جمعیت نرمال داشته باشیم و بشود روی آن برای توسعه‌یافتگی كشور حساب كرد.
* حساسیت دشمن توهم نیست
من در این زمینه مطالعه كردم. بعضی افراد خیلی بر این مسأله تأكید دارند كه دشمنان می‌خواهند جمعیت ایران و مسلمانان كم شود. نمی‌خواهم بگویم این عامل اول است، ولی واقعاً وجود دارد. عبارتی دارد ساموئل هانتینگتون كه گفته است: یكی از مشكلات ما در مقابل كشورهای مسلمان، زاد و ولد زیاد در این كشورها است؛ جنبش‌های اجتماعی را آنها به وجود می‌آورند. بنابراین تا چند سال دیگر كه ما كشورهای غربی اُفت جمعیتی خواهیم داشت، این برای ما یك تهدید بزرگ است. او همچنین می‌گوید: تمدن اسلامی تمدنی است كه چالش آن تا حدودی متفاوت از دیگر چالش‌هاست، چراكه این تمدن اساساً ریشه در نوعی پویایی جمعیت دارد. بعد ادامه می‌دهد: رشد بالای زاد و ولد كه در اكثر كشورهای اسلامی شاهد آن هستیم، این چالش را متفاوت كرده است. امروزه بیش از ۲۰ درصد از جمعیت جهان اسلام را جمعیت بین ۱۵ تا ۲۵ سال تشكیل می‌دهد كه این خطر بزرگی برای اهداف غرب به حساب می‌آید.
ژاك شیراك هم گفته بود: اروپا در حال محو شدن است و به‌زودی كشورهای ما خالی می‌شوند. به همین دلیل است كه بعضی كشورها مثل كانادا به‌طور جدی روی برنامه‌ی مهاجرت‌پذیری سرمایه‌گذاری كرده‌اند و از زاد و ولد حمایت می‌كنند.
* چند كج‌فهمی درباره‌ی فرزندآوری
۱. والدین برای خود زندگی كنند نه فرزندان!
یك كج‌فهمی در جامعه‌ی ما به وجود آمده، این است كه والدین ما برای فرزندانشان زندگی می‌كنند و نه برای خودشان! این باعث می‌شود كه فرزندان بی‌اراده بار بیایند و تقاضاهای بیش از حد بكنند. چرا؟ نه دین، نه روانشناسی و نه علم این شرایط را تأیید نمی‌كند. شما باید در حد امكانات خود جهیزیه تهیه كنید و حتی اگر امكانش را ندارید، تهیه نكنید. چرا خودتان را به دردسر می‌اندازید؟ ما باید به آن‌چه كه داریم، قناعت كنیم. خود این، یك كار فرهنگی است، ولی چون مسئولان ما و دولتی‌های ما و صداوسیمای ما این كارها را می‌كنند، مردم هم یاد می‌گیرند. ساده‌زیستی باید از آن‌جا شروع شود تا به مردم عادی هم برسد.
۲. نباید زن‌ها خانه‌نشین شوند اما...
یك بحث دیگری هم وجود دارد كه البته نظر شخصی من است. ببینید، در جامعه‌ی ما زن‌ها از پایگاه خودشان خارج شده‌اند. مثلاً می‌گویند زایمان اندام خانم‌ها را به‌هم‌می‌ریزد و زنی كه می‌خواهد در جامعه فعالیت كند، نباید تیپش به هم بخورد. این‌گونه عقاید باعث می‌شود زاد و ولد كمتر شود. وقتی خانم‌ها از جایگاه خودشان بیرون آمدند، چنین مشكلاتی هم ایجاد می‌شود. ما نمی‌گوییم خانم‌ها خانه‌نشین بشوند، بلكه باید تعادل ایجاد شود.
۳. سهل بگیرید
نكته‌ی دیگر این است كه خانواده‌ها باید سهل بگیرند. یك جوان نمی‌تواند هم سربازی برود، هم تحصیلاتش را ارتقا بدهد، هم خانه بخرد، هم كار پیدا كند و هم مهارت‌های زندگی را داشته باشد. خود ازدواج در واقع یك فرایند و یك روندی است كه زندگی را می‌سازد. یعنی افراد پس از ازدواج برای ساختن زندگیشان باید زحمت بكشند و رشد كنند. گاهی من به كسانی كه برای مشاوره می‌آیند، می‌گویم اگر یك پسر جوان همه‌ی این خواسته‌های شما را داشته باشد، پس دیگر چه نیازی به زن و همسر دارد؟! آیا اگر او طراوات جسمی و روان‌شناختی داشته باشد، بهتر است یا این‌كه ماشین و خانه داشته باشد؟
معروف است كه حضرت امام (رحمه‌الله) وقتی برای زوج‌های جوان عقد می‌خواندند، می‌گفتند: «بروید با هم بسازید.» یعنی هم بروید خودتان را بسازید و خودسازی معنوی كنید، هم با هم سازش داشته باشید و هم زندگی را بسازید. جوانانی كه با تلاش خودشان همه چیز را فراهم می‌كنند، قدر آن زندگی را بیشتر می‌دانند. لذا با هم بهتر زندگی می‌كنند و عموماً طلاق و جدایی بین ایشان پیش نمی‌آید؛ عاملی كه زاد و ولد را می‌آورد پایین.
۴. با نظام آفرینش همگام باشیم
یك بحث دیگر این است كه زوجین می‌گویند اگر فرزندان ما چندتا باشند، درد سرشان زیادتر است و تربیتشان سخت است و پول نداریم و ...! حال آن‌كه در فرهنگ ما این هست كه: «هر آن‌كس كه دندان دهد نان دهد.» ما باید با نظام آفرینش همگام باشیم. خداوند فرموده كه وقتی انسانی را می‌آفریند، روزی‌‌اش هم با او است. مبانی دینی ما این را می‌گوید. ما باید خوشبینانه به قضیه نگاه كنیم. اصلاً خود زاد و ولد و افزایش جمعیت، مسائل روزی را هماهنگ می‌كند و این‌ها به صورت خودكار همدیگر را پوشش می‌دهد. خداوند فرموده: شما از ترس فقر فرزندانتان را نكُشید؛ ما روزی شما و آنها را می‌رسانیم.۱ یا فرموده: از ترس فقر زوجیت را به تأخیر نیندازید؛ ما از جاهایی به شما می‌دهیم كه اصلاً شما نمی‌توانید حساب كنید. ما از فضل خودمان شما را غنی می‌كنیم.۲
لذا امیدواری، توكل به خداوند متعال و دید مثبت نسبت به نظام آفرینش و جهان هستی باعث می‌شود ما تشویق شویم كه از عهده‌ی فرزندان بیشتری بربیاییم و این را باید در جامعه نهادینه كرد.
* دانشیار دانشكده‌ی روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی
اما كشورهایی كه رشد جمعیت منفی دارند، یعنی زاد و ولد در آنها كمتر از مرگ و میر است، اصطلاحاً می‌گویند كه جمعیتشان رو به پیری و سالمندی می‌رود. مثل كشور آلمان كه زاد و ولد در آن كم است و رشد جمعیتش منفی است و لذا مشكلات عدیده‌ای در مورد جمعیت سالم این كشور به وجود آمده است. متقابلاً جمعیت جوان چند سال گذشته‌ی كشور ما یك فرصت بسیار خوبی بود كه متأسفانه با عدم برنامه‌ریزی و جهت‌دهی لازم، این فرصت را به‌مثابه یك تهدید قلمداد كردند.
* باید منتظر پدیده‌ی «سالمندی» باشیم
اگر كشوری بخواهد به توسعه‌ی متوازن برسد، هِرم جمعیتی‌اش باید توزیع متناسبی داشته باشد. می‌گویند اگر ۴۰ درصد از كل جمعیت كشوری، تولیدكننده و جوان باشند، آن جامعه زنده و مولّد است. اما اگر این تركیب به هم بخورد، لازم است كه برنامه‌ریزی‌های كشور را هم با انعطاف‌پذیری لازم، بر اساس همان هرم جمعیتی تغییر داد. كاهش رشد جمیعت به معنی كاهش زاد و ولد و به معنی كم‌شدن جمعیتِ بین صفر تا ۱۴ ساله در كشور است. پس متأسفانه در چند سال آینده ما باید منتظر پدیده‌ی «سالمندی» باشیم.
منتها بحث این است كه ما به‌طور مطلق نمی‌توانیم بگوییم افزایش جمعیت چیز مطلوبی است. افزایش جمعیت تنها اگر با توسعه همراه باشد و زیرساخت‌های كشور نیز درست شود، منجر به رشد مطلوب خواهد شد.
من مقایسه می‌كردم ایران را با انگلیس؛ جمعیت انگلیس حدوداً مثل ایران است، ولی مساحت آن كشور به اندازه‌ی خراسان قدیم است. آنها توسعه‌یافته‌اند و ما در حال توسعه هستیم، یعنی بنابراین ما می‌توانیم بگوییم ظرفیت ما خیلی بالاتر از آن‌هاست. من خودم سر كلاس‌هایم وقتی بحث جمعیتی پیش می‌آید، مقایسه می‌كنم و می‌گویم با توجه به نیروی انسانی و منابع و ظرفیت‌ها و شایستگی‌هایی كه در كشورمان داریم، تا ۲۰۰ میلیون نفر را هم می‌توانیم با شاخص‌های بالای زندگی اداره كنیم. وقتی در مورد جمعیت مطالعه می‌كردم، به صحت فرمایش امام خمینی (رحمه‌الله) برخورد كردم و باور كنید آن‌قدر خوشحال شدم كه یكی از شادی‌های زندگی من همین بود. ایشان فرموده بودند: ما كشوری داریم كه می‌توانیم ۱۵۰ الی ۲۰۰ میلیون نفر را در آن بهره‌مند سازیم و از زندگی خوبی برخوردار باشیم. ما این ظرفیت را داریم، اما نمی‌خواهیم بی‌گدار به آب بزنیم و تولید مثل بی‌برنامه داشته باشیم. باید ۴۰ درصد از جمعیت ما بین صفر تا ۱۴ سال باشند تا یك جمعیت نرمال داشته باشیم و بشود روی آن برای توسعه‌یافتگی كشور حساب كرد.
* حساسیت دشمن توهم نیست
من در این زمینه مطالعه كردم. بعضی افراد خیلی بر این مسأله تأكید دارند كه دشمنان می‌خواهند جمعیت ایران و مسلمانان كم شود. نمی‌خواهم بگویم این عامل اول است، ولی واقعاً وجود دارد. عبارتی دارد ساموئل هانتینگتون كه گفته است: یكی از مشكلات ما در مقابل كشورهای مسلمان، زاد و ولد زیاد در این كشورها است؛ جنبش‌های اجتماعی را آنها به وجود می‌آورند. بنابراین تا چند سال دیگر كه ما كشورهای غربی اُفت جمعیتی خواهیم داشت، این برای ما یك تهدید بزرگ است. او همچنین می‌گوید: تمدن اسلامی تمدنی است كه چالش آن تا حدودی متفاوت از دیگر چالش‌هاست، چراكه این تمدن اساساً ریشه در نوعی پویایی جمعیت دارد. بعد ادامه می‌دهد: رشد بالای زاد و ولد كه در اكثر كشورهای اسلامی شاهد آن هستیم، این چالش را متفاوت كرده است. امروزه بیش از ۲۰ درصد از جمعیت جهان اسلام را جمعیت بین ۱۵ تا ۲۵ سال تشكیل می‌دهد كه این خطر بزرگی برای اهداف غرب به حساب می‌آید.
ژاك شیراك هم گفته بود: اروپا در حال محو شدن است و به‌زودی كشورهای ما خالی می‌شوند. به همین دلیل است كه بعضی كشورها مثل كانادا به‌طور جدی روی برنامه‌ی مهاجرت‌پذیری سرمایه‌گذاری كرده‌اند و از زاد و ولد حمایت می‌كنند.
* چند كج‌فهمی درباره‌ی فرزندآوری
۱. والدین برای خود زندگی كنند نه فرزندان!
یك كج‌فهمی در جامعه‌ی ما به وجود آمده، این است كه والدین ما برای فرزندانشان زندگی می‌كنند و نه برای خودشان! این باعث می‌شود كه فرزندان بی‌اراده بار بیایند و تقاضاهای بیش از حد بكنند. چرا؟ نه دین، نه روانشناسی و نه علم این شرایط را تأیید نمی‌كند. شما باید در حد امكانات خود جهیزیه تهیه كنید و حتی اگر امكانش را ندارید، تهیه نكنید. چرا خودتان را به دردسر می‌اندازید؟ ما باید به آن‌چه كه داریم، قناعت كنیم. خود این، یك كار فرهنگی است، ولی چون مسئولان ما و دولتی‌های ما و صداوسیمای ما این كارها را می‌كنند، مردم هم یاد می‌گیرند. ساده‌زیستی باید از آن‌جا شروع شود تا به مردم عادی هم برسد.
۲. نباید زن‌ها خانه‌نشین شوند اما...
یك بحث دیگری هم وجود دارد كه البته نظر شخصی من است. ببینید، در جامعه‌ی ما زن‌ها از پایگاه خودشان خارج شده‌اند. مثلاً می‌گویند زایمان اندام خانم‌ها را به‌هم‌می‌ریزد و زنی كه می‌خواهد در جامعه فعالیت كند، نباید تیپش به هم بخورد. این‌گونه عقاید باعث می‌شود زاد و ولد كمتر شود. وقتی خانم‌ها از جایگاه خودشان بیرون آمدند، چنین مشكلاتی هم ایجاد می‌شود. ما نمی‌گوییم خانم‌ها خانه‌نشین بشوند، بلكه باید تعادل ایجاد شود.
۳. سهل بگیرید
نكته‌ی دیگر این است كه خانواده‌ها باید سهل بگیرند. یك جوان نمی‌تواند هم سربازی برود، هم تحصیلاتش را ارتقا بدهد، هم خانه بخرد، هم كار پیدا كند و هم مهارت‌های زندگی را داشته باشد. خود ازدواج در واقع یك فرایند و یك روندی است كه زندگی را می‌سازد. یعنی افراد پس از ازدواج برای ساختن زندگیشان باید زحمت بكشند و رشد كنند. گاهی من به كسانی كه برای مشاوره می‌آیند، می‌گویم اگر یك پسر جوان همه‌ی این خواسته‌های شما را داشته باشد، پس دیگر چه نیازی به زن و همسر دارد؟! آیا اگر او طراوات جسمی و روان‌شناختی داشته باشد، بهتر است یا این‌كه ماشین و خانه داشته باشد؟
معروف است كه حضرت امام (رحمه‌الله) وقتی برای زوج‌های جوان عقد می‌خواندند، می‌گفتند: «بروید با هم بسازید.» یعنی هم بروید خودتان را بسازید و خودسازی معنوی كنید، هم با هم سازش داشته باشید و هم زندگی را بسازید. جوانانی كه با تلاش خودشان همه چیز را فراهم می‌كنند، قدر آن زندگی را بیشتر می‌دانند. لذا با هم بهتر زندگی می‌كنند و عموماً طلاق و جدایی بین ایشان پیش نمی‌آید؛ عاملی كه زاد و ولد را می‌آورد پایین.
۴. با نظام آفرینش همگام باشیم
یك بحث دیگر این است كه زوجین می‌گویند اگر فرزندان ما چندتا باشند، درد سرشان زیادتر است و تربیتشان سخت است و پول نداریم و ...! حال آن‌كه در فرهنگ ما این هست كه: «هر آن‌كس كه دندان دهد نان دهد.» ما باید با نظام آفرینش همگام باشیم. خداوند فرموده كه وقتی انسانی را می‌آفریند، روزی‌‌اش هم با او است. مبانی دینی ما این را می‌گوید. ما باید خوشبینانه به قضیه نگاه كنیم. اصلاً خود زاد و ولد و افزایش جمعیت، مسائل روزی را هماهنگ می‌كند و این‌ها به صورت خودكار همدیگر را پوشش می‌دهد. خداوند فرموده: شما از ترس فقر فرزندانتان را نكُشید؛ ما روزی شما و آنها را می‌رسانیم.۱ یا فرموده: از ترس فقر زوجیت را به تأخیر نیندازید؛ ما از جاهایی به شما می‌دهیم كه اصلاً شما نمی‌توانید حساب كنید. ما از فضل خودمان شما را غنی می‌كنیم.۲
لذا امیدواری، توكل به خداوند متعال و دید مثبت نسبت به نظام آفرینش و جهان هستی باعث می‌شود ما تشویق شویم كه از عهده‌ی فرزندان بیشتری بربیاییم و این را باید در جامعه نهادینه كرد.
* دانشیار دانشكده‌ی روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی
پی‌نوشت‌ها:
۱. سوره‌ی اسراء آیه‌ی ۳۱؛ وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُم إنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْءًا كَبِيرًا
۱. سوره‌ی اسراء آیه‌ی ۳۱؛ وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُم إنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْءًا كَبِيرًا
۲. سوره‌ی نور آیه‌ی ۳۲؛ وَأَنكِحُوا الْأَيَامَى مِنكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن يَكُونُوا فُقَرَاء يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ
اخبار ویژه
در دیدار هزاران نفر از زنان و دختران؛
بحران انرژی در سایه اختلافات نفت و نیرو؛
سکوت اصلاحطلبان
نظرات بینندگان
جدیدترین اخبار پربازدید ها
