انتشار سند تعهدات داوطلبانه توافقنامه ژنو

در روز 24 نوامبر در ژنو، کاترین اشتون، نماینده ارشد اتحادیه اروپا، به همراه وزرای خارجه گروه 3+3  (چین، فرانسه، آلمان، روسیه، انگلیس و آمریکا)، توانستند نشستی را با موفقیت به پایان برسانند که در آن توافقنامه‌ای، با عنوان برنامه اقدام مشترک، با ایران به امضا رسید که در واقع گام اول در جهت یک راه‌حل دیپلماتیک جامع و قابل بررسی بود که برای بر طرف کردن نگرانی‌ها در مورد برنامه هسته‌ای ایران به امضا رسید.

برنامه اقدام مشترک چیست؟

برنامه اقدام مشترک یک توافقنامه موقت است که چشم اندازی را برای رسیدن به راه‌حلی جامع و بلند مدت، ترسیم می‌کند. این برنامه، به عنوان یک گام نخستین، مجموعه‌ای از اقدامات داوطلبانه را که هر دو طرف به اجرای آن مبادرت خواهند ورزید، برای مدت شش ماه، شامل می‌شود. این گام نخستین ممکن است با توافق هر دو طرف، تمدید شود.

کمیته‌ای مشترک با حضور نمایندگان گروه 3+3 و ایران ایجاد خواهد شد تا بر اجرای این اقدامات نظارت کند. برنامه اقدام مشترک همچنین شامل مفادی است که در جهت برداشته شدن گام نهایی تنظیم شده‌اند ـ یعنی هدف مشترک رسیدن به راه‌ حل جامع که منجر به حل و فصل کامل نگرانی‌های جامعه بین‌المللی در مورد برنامه هسته‌ای ایران و اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل است.

ایران به طور داوطلبانه در گام اول چه اقداماتی را متعهد به انجام شده است؟

در گام اول، ایران متعهد می‌شود تا اقداماتی را در حوزه‌های ذیل به انجام رساند، تا مهمترین نگرانی‌های جامعه بین‌المللی در باب فعالیت‌های هسته‌ای خود را بر طرف سازد:

• به تعلیق درآوردن هرگونه فعالیت غنی سازی بالای 5 درصد در هر کجای ایران که باشد؛

• ظرفیت سازی غنی سازی خود را فریز کند (یعنی هیچ سانتریفیوژ جدیدی نصب نشود، هیچگونه اورانیوم طبیعی به سانتریفیوژ‌های جدید تزریق نشود، تولید سانتریفیوژ فقط به جایگزینی سانتریفیوژ‌های فرسوده یا آسیب دیده، محدود شود)؛

• ذخیره اورانیوم غنی شده به میزان قابل توجهی کاهش یابد (همه ذخیره اورانیوم 20 درصد غنی شده باید به اکسید اورانیوم تبدیل شده یا از غنای آن کاسته شود؛ همه اورانیوم تازه غنی شده 5 درصد به اورانیوم اکسید تبدیل خواهد شد)؛

• هیچ گونه پیشرفتی نباید در کار ساخت و ساز راکتور آب سنگین اراک صورت گیرد (نباید راکتور هیچگونه فعالیتی داشته باشد، هیچ گونه قطعات جدیدی نباید نصب شود، هیچ مقدار آب سنگینی نباید به محل راکتور منتقل شود)؛

• هیچ تأسیساتی که قادر به بازفراوری باشد نباید وجود داشته باشد یا تأسیساتی با این توانمندی ساخته شود.

• صدور اجازه انجام اقدامات نظارتی و تأییدی که فراتر از سطح همکاری کنونی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد بود (فراهم آوردن اطلاعات در مورد تأسیسات هسته‌ای برای آژانس و فراهم ساختن دسترسی بیشتر برای ناظران آژانس برای ورود به سایت‌های کلیدی هسته‌ای).

گروه 3+3 به طور داوطلبانه در گام اول چه اقداماتی را متعهد به انجام شده است؟

در مقابل، گروه 3+3 اقدامات داوطلبانه‌ای را چنانکه در برنامه اقدام مشترک ذکر شده، بر عهده خواهد گرفت. این اقدامات شامل اقداماتی در سطح اتحادیه اروپا و آمریکا می‌شود و نیز تعهد شده است که هیچگونه تحریم هسته‌ای جدیدی از طریق شورای امنیت سازمان ملل، تصویب نشود؛ در این فضا، اتحادیه اروپا اقدامات ذیل را متعهد می‌شود:

• اتحادیه اروپا هیچ تحریم هسته‌ای جدیدی وضع نمی‌کند. این تعهد با اقدامات محدود کننده‌ای که پابرجا باقی می‌ماند، هیچ تباینی ندارد.

• به تعلیق درآوردن برخی از تحریم‌های مربوط به برنامه هسته‌ای (پتروشیمی و طلا و سنگ‌های گران قیمت)
اتحادیه اروپا ممنوعیت واردات، خرید یا نقل و انتقال محصولات پتروشیمی ایران را به حالت تعلیق در می‌آورد. این تعلیق همه دیگر خدمات مربوطه را نیز شامل می‌شود از جمله تأمین مالی، حمایت مالی، بیمه و بیمه تکمیلی و کشورهای ثالث را نیز در بر می‌گیرد.
اتحادیه اروپا ممنوعیت تجارت طلا و فلزات گران قیمت با دولت ایران، نهادهای دولتی آن و بانک مرکزی ایران یا افراد و نهاد‌هایی که به جای این افراد فعالیت می‌کنند را به حالت تعلیق درمی‌آورد. این تعلیق همچنین خدمات مربوطه از جمله حمل و نقل این محصولات را شامل می‌شود. موارد مربوط به این ماجرا، مشخص هستند.

• تسهیل کردن جابه‌جایی مالی برای روابط تجاری تحریم نشده، از جمله روابط تجاری مربوط به اهداف بشردوستانه مانند خوراک و دارو.
اتحادیه اروپا آستانه صدور همه مجوز‌های اتحادیه را ده برابر افزایش خواهد داد با این رویکرد که امکان نقل و انتقال مالی بیشتر به و از ایران میسر گردد بدون آنکه صدور مجوز لازم باشد و از این طرق تراکنش‌های تحریم نشده ساده و سهل‌تر گردد.

• تحریم‌های نفتی

اتحادیه اروپا ممنوعیت مربوط به امور بیمه‌ای و حمل و نقل در بخش نفت خام ایران را به حالت تعلیق درخواهد آورد. این تعلیق همچنین امکان حمل و نقل و خدمات بیمه را برای کشورهای ثالثی که نفت ایران را وارد می‌کنند، میسر می‌سازد.

همه این اقدامات تأثیر بالقوه جدی برای ایران به همراه خواهد داشت و البته به نیروهای موجود در بازار و واکنش عاملان اقتصادی نیز بستگی دارد و همچنین عوامل داخلی خود ایران و افزایش تقاضا برای محصولات مربوط به مهمترین شرکای تجاری نیز بر این روال تأثیر خواهند گذاشت.

اقدامات تسکینی که اتحادیه اروپا متعهد به انجام آنها شده است، متناسب با اقداماتی که ایران برای برطرف کردن نگرانی‌های 3+3 برخواهد داشت، تعریف شده است. با اینحال این اقدامات قابل بازگشت هستند و ساختار اصلی تحریم‌ها در بخش مالی و نفتی پابرجا خواهد ماند.

گام اول به چه نحو اجرا خواهد شد؟

در 10 ژانویه 2014، گروه 3+3 و ایران به تفاهمی متقابل در مورد شرایط چگونگی اجرای گام نخست، رسیدند. بر اساس این تفاهم، گروه 3+3 و ایران هر دو توافق کردند تا اجرای اولین گام اقدامات اولیه را در 20 ژانویه 2014 آغاز کنند.

پس از آنکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجرای اقدامات مربوط به برنامه هسته‌ای توسط ایران را تأیید کرد، انتظار می‌رود شورای اتحادیه اروپا، به صلاحدید نماینده ارشد اتحادیه، تا در 20 ژانویه 2014 قوانین لازم برای اجرای اقداماتی که اتحادیه اروپا در مورد برداشتن تحریم‌ها متعهد شده است، تصویب شوند. مفاد قانونی جدیدی به طور مستقیم در همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا قابل اجرا خواهند بود.

اجرای موفقیت آمیز و قابل تأیید این توافقنامه کلیدی است برای رسیدن به راه‌حلی دیپلماتیک و بلند مدت که نگرانی‌های جامعه بین‌المللی در مورد برنامه هسته‌ای ایران را از میان می‌برد.

منظور از «عناصر گام نهایی برای راه‌حل جامع» چیست؟

بسیار مهم است که خاطر نشان سازیم که تعهداتی که در برنامه اقدام مشترک ذکر شد، تنها به مثابه برداشتن گامی نخستین در جهت یک راه‌حل جامع‌تر برای مسئله هسته‌ای ایران است. هدف از این برنامه آن است که تنش‌های کنونی را کاهش داده و زمان و فضای کافی برای رسیدن به توافقی دیپلماتیک و جامع را فراهم آورد.

توافقنامه اولیه این واقعیت را تغییر نمی‌دهد که فعالیت‌های هسته‌ای ایران همچنان در جهت نقض بسیاری از قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل است. این مسئله نیز به همراه همه دیگر مسائل مهم در مذاکراتی آتی با ایران باید پاسخ بگیرد، از جمله مسائلی که مربوط به وجوه احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران می‌شود تا از این طریق هرگونه ابهام در مورد اینکه برنامه هسته‌ای ایران صرفاً صلح‌آمیز است برطرف شده و اعتماد سازی کافی و متقابل صورت گیرد.

بنابراین هنوز هم راه زیادی تا رسیدن به وضعیت نهایی قابل پذیرش و حل مسئله هسته‌ای ایران باقی مانده است. اما توافقی که در ژنو منعقد شد، گام نخستین بسیار مهمی بود که در واکنش به مهمترین نگرانی‌ها در باب فعالیت‌های هسته‌ای ایران برداشته شد. اگر این توافق با سرعت و دقیق اجرا شود، می‌تواند به ایجاد فضای اعتماد برای مذاکرات بیشتر و جامع‌تر در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران، کمک کند.