در مذاکرات‌ ایران-آمریکا چه‌ گذشت؟

به گزارش 598 به نقل از تسنیم؛ لارا روزن، گزارشگر پایگاه خبری تحلیلی المانیتور در گزارشی مشروح به چگونگی فرآیند آغاز و ادامه مذاکرات مستقیم بین ایران و آمریکا پرداخته است. وی می‌نویسد: اواخر فوریه گذشته، پس از اینکه شش قدرت جهانی و ایران گفت‌و‌گوهای هسته‌ای را در آلماتی قزاقستان به پایان رساندند، دو نفر از اعضای تیم مذاکره کننده هسته‌ای آمریکا به صورت مخفیانه به عمان پرواز کردند و در یک ویلای ساحلی با دو مقام آمریکایی که از واشنگتن آمده بودند، دیدار کردند.

ویلیام برنز، معاون وزیر خارجه و جیک سولیوان، مشاور امنیت ملی جوبایدن، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، از واشنگتن عازم شهر بندری مسقط در دریای عرب شدند. پونیت تالوار، مشاور حوزه ایران کاخ سفید و روبرت اینهورن، مشاور کنترل تسلیحاتی وزارت خارجه نیز پس از گفت‌و گوهای آلماتی از قزاقستان راهی عمان شدند.

در روزهای آغازین مارس، مقامات آمریکایی، به همراه برخی از کارکنان دولتی و پشتیبانی لجستیکی، در ویلای کنار ساحلی که متعلق به قابوس بن سعید، سلطان عمان، بود اقامات کردند. دولت عمان بارها پیشنهاد کرده که به صورت محتاطانه و به دور از چشم رسانه‌ها میزبان گفت‌و‌گوهای بین ایران و آمریکا باشد.

در عمان، مقامات آمریکایی با هیأت ایرانی به ریاست علی اصغر خاجی، معاون وزیر امور خارجه ایران، دیدار کرد.

خاجی، معاون وقت امور اروپا و آمریکای وزیر امور خارجه، قبلا از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ به عنوان نماینده ایران در اتحادیه اروپا در بروکسل فعالیت کرده بود.

یکی از تلگراف‌های آمریکا که توسط ویکی‌لیکس افشاء شده نشان می‌دهد که خاجی در ژانویه ۲۰۰۸ در بروکسل، به همراه سعید جلیلی، رئیس وقت تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران در ضیافت شامی که به میزبانی خاویر سولانان، نماینده عالی اتحادیه اروپا و مذاکره کننده ارشد هسته‌ای ترتیب داده شده بود، شرکت کرد. مقامات ناتو اعلام کرده‌اند خاجی اولین مقام ایرانی بود که طی سه دهه گذشته (مارس ۲۰۰۹) با ناتو دیدار کرد تا به بحث درباره افغانستان بپردازد.

وی پس از اینکه در سال ۲۰۱۲ به عنوان معاون وزیر خارجه ایران برگزیده شد، به عنوان دیپلماتی که بر مسائل اروپا و آمریکا نظارت داشت، به طور مداوم با مقامات سوئیسی که در غیاب روابط رسمی بین ایران و آمریکا به عنوان حافظ منافع این کشور در تهران فعالیت می‌کنند، دیدار می‌کرد. اما خاجی چهره‌ای نبود که برای دیدبانان غربی ایران شناخته شده باشد.

در مارس گذشته در عمان، تیم‌های خاجی و برنز به همراه میزبانان عمانی‌شان هر آنچه لازم بود را انجام دادند تا این دیدار در صفحه رادارها روئیت نشود.

برنز، دومین مقام وزارت خارجه آمریکا، در چهار روز اول، بدون هیچ توضیحی، در هیچ یک از برنامه‌های عمومی ظاهر نشد. به همین ترتیب، وزارت امور خارجه و رسانه‌های ایران نیز چیزی درباره سفر خاجی به مسقط منتشر نکردند در حالیکه سفر وی به سوئیس در ۷ مارس، چند روز پس از مذاکرات محرمانه با آمریکایی‌ها، توسط میزبانان وی در وزارت خارجه سوئیس اعلام شده و رسانه‌ها به پوشش آن پرداختند.

هفته بعد، رسانه‌های عمانی دیدار رامین میهمان‌پرست، سخنگوی وزارت خارجه ایران به عمان، شامل بازدید از خبرگزاری عمان و ملاقات با وزیر اطلاع‌رسانی، را به صورت گسترده‌ای و همراه با تصاویر فراوان تحت پوشش خبری قرار دادند،‌ گویی که مأموریتی انحرافی برای منحرف ساختن توجهات از سفر قبلی انجام شده است.

منبعی که اطلاعاتی درباره این دیدار داشت به المانیتور گفت: "هیأت آمریکایی در هر سفر به عمان در یک ویلای ساحلی که توسط دولت کنترل می‌شود، ساکن می‌شدند. تمام دیدارها با ایرانی‌ها در این مکان انجام می‌شد تا آمریکایی‌ها اطمینان یابند که هرگز ویلا را ترک نکرده و در معرض شناسایی توسط ژورنالیست‌ها و دیگران نخواهند بود."

منابع ایرانی و آمریکایی که درباره دیدار ماه مارس ایران-آمریکا در عمان گزارش داده‌اند اعلام کرده‌اند که اگرچه این ملاقات موجب مبادله‌هایی مستقیم و صادقانه‌تر نسبت به مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ شد، اما عاملی برای گشایش و یک تغییر واقعی در مواضع هر دو طرف، قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری [ایران] در ماه ژوئن، نشد.

یکی از مقامات سابق آمریکایی گفت: "این مذاکرات مفید بودند اما پیشرفت زیادی حاصل نشد، زیرا رهبری ایران علاقه‌ای نداشت... این [دیدار] پایه‌هایی برای [تفاهم] پدید آورد ... مشخص بود که اگرچه مذاکرات دو جانبه صادقانه‌تر و فشرده‌تری می‌توانست وجود داشته باشد اما پیشرفت واقعی تا قبل از انتخابات ایران ممکن نبود."

یک مقام سابق دیگر آمریکایی به المانیتور اعلام کرد که دیدار دیگری برای ماه می برنامه‌ریزی شد اما ظاهرا ایرانی‌ها آن را لغو کردند.

عمان خطاب به آمریکا: ایران آماده آغاز گفت‌و‌گوهایی بی‌سر و صدا است

عمانی‌ها قبل از انتخاب باراک اوباما به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، این کشور را تشویق می‌کردن تا وارد گفت‌و‌گوهای مستقیم با ایران شود. عمانی‌ها همچنین نمایندگان آمریکایی را به صورت مداوم درباره موضغع قاطبه مقامان ایرانی درباره این موضع مطلع می‌ساختند.

یکی از اسناد ویکی‌لیکس که در ۷ دسامبر ۲۰۰۹ منتشر شد نشان می‌دهد که ریچارد شمیرر، سفیر آمریکا در عمان، در تلگرافی به واشنگتن نوشته است: "یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان، اعلام کرد این کشور می‌تواند به عنوان سازمان دهنده و میانجی هر دیداری باشد که آمریکا بخواهد با ایران داشته باشد – البته اگر به صورت مخفیانه انجام گیرد."

بر اساس تلگرافی که در آوریل ۲۰۰۹ توسط گری گراپو، سفیر سابق آمریکا در عمان، به واشنگتن ارسال شده است، عبدالعزیز الرواس، نماینده باسابقه سلطان قابوس در امور ایران و وزیر فرهنگ این کشور گفته بود: "ایران آماده است تا گفت‌و‌گوهایی بی‌سروصدا در سطح پایین با آمریکایی‌ها برگزار کند."

الوراس به سفیر آمریکا گفته بود: "آنها آماده هستند و می‌خواهند که شروع کنند و شما نباید صبر کنید. شما ابزار مذاکره‌ بیشتری نسبت به آنچه آنها در دست دارند در اختیار دارید. از همه آنها استفاده کنید." وی در ادامه افزود که ایران و آمریکا منافع مشترکی نیز دارند به مانند نبرد علیه طالبان در افغانستان و نیز مبارزه با قاچاق موارد مخدر در آسیای مرکزی. "آنها دوست ندارند که این چیزها را بپذیرند اما به شما در منطقه نیاز دارند."

اما تلاش‌های دولت اوباما برای برقراری گفت‌و‌گوهای مستقیم با ایران بر اثر تحولات داخلی که پس از انتخابات ژوئن ۲۰۰۹ ریاست‌جمهوری ایران روی داد، متوقف شد. در اکتبر ۲۰۰۹، برنز و جلیلی به صورت دو حانبه و در حاشیه مذاکرات هسته‌ای در ژنو با یکدیگر دیدار کردند و پس از آن توافق سوآپ سوخت هسته‌ای اعلام شد. اما ایران بعدها به علت انتقادات داخلی از این توافق کنار رفت.

آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها که متقاعد شده‌ بودند ایران به علت درگیری‌های سیاسی داخلی نمی‌تواند در فرآیند مصالحه سیاسی پیش رود، در اواخر سال ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ شرکای بین‌المللی خود را متقاعد کردند که زمان اعمال فشار اقتصادی بیشتر به ایران فرا رسیده تا این کشور مجبور به انجام مذاکرات جدی شود.

بر اساس تلگراف مقامات آمریکایی، برنز در دسامبر ۲۰۰۹ به یانگ‌جئوچی، وزیر خارجه چین، اعلام کرد: "هیچ رئیس‌جمهوری در سی سال گذشته آمریکا به مانند اوباما برای مذاکره با ایران تلاش نکرده است. برنز در ادامه می‌گوید که آمریکایی‌ها از اینکه ایران از توافق تعویض سوخت که در ژنو منعقد شد، عقب کشیده‌اند، بسیار خشمگین و ناامید شده‌اند. واشنگتن "به دنبال راه‌حل‌هایی خلاقانه بوده تا با ایران اعتمادسازی کند ... [اما] ناتوانی ایرانی در تداوم این مسیر ... ناامید کننده بوده است."

مذاکرات بین ایران و گروه ۱+۵ در ژانویه ۲۰۱۱ در استانبول به بن‌بست رسید. جلیلی که از سردرد شکایت داشت، از شرکت در بخش اعظمی از مذاکرات امتناع کرده و از دیدار با برنز اجتناب ورزید. پس از این مذاکرات، گفت‌و‌گوها بین شش قدرت جهانی و ایران به مدت یک سال تا آوریل ۲۰۱۲ به تعویق افتاد.

کانال "دوجانبه" پس از انتخاب روحانی احیاء شد

اما در زمان این بن‌بست دیپلماتیک، عمانی‌های ایستادگی کرده و صبر و تلاش‌های بی‌صدای آنها برای برقراری گفت‌و‌گو بین ایران و آمریکا بالاخره ثمر داد.

یک مقام آمریکایی به المانیتور اعلام کرد که در سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲، تالوار و سولیوان – قائم‌مقام رئیس دفتر و رئیس برنامه‌ریزی هیلاری کلینتون، وزیر خارجه وقت آمریکا – دستکم در دو دیدار "مقدماتی" سطح پایین با ایرانی‌ها شرکت کردند تا چشم‌انداز کانال دوجانبه که قرار بود تحت هدایت برنز انجام شود را بررسی کنند. به گزارش آسوشیتدپرس، این دیدارهای مقدماتی شامل یک ملاقات در ۷ جولای ۲۰۱۲ در عمان بود که در آن سولیوان و تالوار شرکت داشتند اما برنز حضور نداشت.

تالوار در ماه گذشته میلادی و زمانی که به منظور انتصاب به عنوان دستیار امور سیاسی و نظامی وزیر خارجه در برابر کمیته روابط خارجی سنا حاضر شده بود، گفت: "من عضو یک تیم مقدماتی بودم که با ایرانی‌ها در چندین وهله دیدار کردیم تا مشخص شود که آیا می‌توانیم گفت‌و‌گوها را به سطح برنامه هسته‌ای برسانیم... با ایرانی‌ها در تابستان گذشته در عمان دیدار داشتیم. دیداری نیز مارس گذشته با آنها داشتیم."

تالوار با اشاره به دیدار مارس ۲۰۱۳ در عمان بین برنز و خاجی گفت: "مشخص شد که ایرانی‌ها در آن زمان نمی‌توانند ادامه دهند."

اما کانال پنهانی بین ایران و آمریکا پس از انتخاب روحانی بار دیگر جذابیت یافت و پس از تبادل نامه‌هایی بین اوباما و روحانی در ماه آگوست سرعت گرفت. تالوار گفت: "روحانی و ایرانی‌ها موافقت کردند که در آن زمان گفت‌و‌گوها ادامه یابد."

"پس از آن مسیر مذاکرات دوجانبه با ایران سرعت گرفت.... دیدارهای دوجانبه از همان ابتدا به فرآیند گروه ۱+۵ گره خورده ... و منحصرا بر مسأله هسته‌ای محدود شد."

از زمان تحلیف روحانی در ماه آگوست، پنج دور گفت‌و‌گوهای دوجانبه بین آمریکا و ایران،‌ در عمان، نیویورک و ژنو برگزار شده است. در طرف آمریکایی‌ها برنز رهبری تیم را برعهده داشت. در طرف ایرانی نیز، مجید تخت‌روانچی، معاون اروپا و آمریکای وزارت امور خارجه، هدایت تیم را برعهده داشت. برخی اوقات عباس عراقچی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزیر امور خارجه نیز به وی می‌پیوست. عراقچی و روانچی، هر دو عضو تیم مذاکرات هسته‌ای ایران هستند که توسط محمد جواد ظریف هدایت می‌شود.

برنز، روانچی و اعضای تیم‌های آنها ابتدا در ماه آگوست در عمان دیدار کردند؛‌ سپس دستکم دو بار در ماه سپتامبر در نیویورک دیدار کردند – و مقدمات تماس تلفنی تاریخی بین روحانی و اوباما و نیز دیدار بین ظریف و کری را در سازمان ملل فراهم آوردند. آنها قبل از تداوم گفت‌وگوهای گروه ۱+۵ و ایران در ژنو در ماه اکتبر، بار دیگر در عمان دیدار کردند. سپس دو دور گفت‌و‌گوی دیگر در ماه نوامبر در ژنو، قبل و در حین مذاکرات ایران و ۱+۵، برگزار شد، مذاکراتی که منجر به انعقاد توافقنامه هسته‌ای موقت با عنوان برنامه اقدام مشترک در ۲۴ نوامبر گردید.

کانال‌های دو جانبه و ۱+۵ از میان سایه‌ها ظاهر شده و ادغام می‌شوند؟

به گفته مقامات آمریکایی، آنچه که دولت اوباما "کانال گروه ۱+۵" – به ریاست وندی شرمان، معاون وزیر خارجه – و نیز کانال "دوجانبه" – به هدایت برنز – می‌نامد، با یکدیگر ادغام شده‌اند.

و آینده چگونه خواهد بود؟ مذاکره‌کنندگان پیشین آمریکا می‌گویند که اعتقاد دارند وعده ظریف، کری و گروه ۱+۵ برای دستیابی به توافقی جامع هسته‌ای در عرض یک سال اهمیت بسیاری برای مذاکرات دارد. گری سیمور، هماهنگ کننده سابق عدم اشاعه تسلیحات کشتار جمعی در کاخ سفید می‌گوید: "من معتقد هستم که گفت‌و‌گوهای مستقیم بین ایران و آمریکا برای حل مسأله هسته‌ای، بالاخص اکنون که وارد مرحله‌ای حساس شده‌ایم، اهمیتی اساسی دارد."

انتظار می‌رفت وزارت خارجه آمریکا روز چهارشنبه اعلام کند که شرمان اواخر هفته جاری برای شرکت در دیدارهای مرتبط با پیاده‌سازی توافقنامه هسته‌ای ژنو که در ۲۴ نوابر منعقد شده، به ژنو خواهد رفت. دیدارهای وی با عراقچی ظاهرا به صورت دو جانبه انجام خواهند گرفت – و ظاهرا خبری از مخفی‌کاری‌های رایجی که در دورهای قبلی مذاکرات بین ایران و عراق وجود داشتند، نخواهد بود. (عراقچی دیدارهایی را نیز با هلگا اشمید، معاون مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در روزهای پنج‌شنبه و جمعه برگزار خواهد کرد."

در حالیکه دیپلمات‌های ایرانی، به مانند همتایان آمریکایی‌ آنها، تمایل دارند تا به صورت محتاطانه‌های گفت‌و‌گوهای بین ایران و آمریکا را به "حاشیه‌های" مذاکرات ۱+۵ و مسأله هسته‌ای، محدود سازند، اما رسانه‌های ایرانی مداوما درباره دلایل مقامات عالی‌رتبه برای برگزاری این مذاکرات بحث می‌کنند. علی اکبر ولایتی، مشاور سیاست خارجی رهبر ایران، در گفت‌و‌گویی با تلویزیون ایران در ۱۷ دسامبر گفت: "اگر گفت‌و‌گوهای دو جانبه با کشورهای گروه ۱+۵ نداشته باشیم در مسیر درستی قرار نداریم."

اینهورن که هم‌اکنون در مؤسسه بروکینگز فعالیت می‌کند در مصاحبه با المانیتور گفت: "من فکر می‌کنم که ایرانی‌ها به دلمشغولی‌هایی که در باره گفت‌و‌گوهای دوجانبه داشتند فائق آمده‌اند." (وی از پاسخ به اینکه آیا در مذاکرات ماه مارس عمان حضور داشت یا نه امتناع ورزید اما المانیتور تأیید می‌کند وی در این نشست شرکت داشت.)

وی گفت: "فکر می‌کنم که هم‌اکنون ایرانی‌ها به راحتی می‌توانند با آمریکا مذاکره کنند. آنها با مهارت توانسته‌اند در داخل کشور نشان دهند که گفت‌و‌گو با آمریکا درباره مسأله هسته‌ای به نفع کشورشان است."