چراغپور: فساد، هوش دارد

جلال چراغپور از آن دسته کارشناسانی است که نظراتش بر پایه مطالعات و تحقیقات شخصی است. او سال‌ها تجربه بازی و مربیگری در فوتبال ایران دارد و بارها به عنوان کارشناس درباره مسائل مختلف فوتبال صحبت کرده است.

در حالی که یک هفته‌ تا پایان نیم فصل اول لیگ برتر باقی مانده، حرف و حدیث‌های زیادی درباره تبانی و فساد در فوتبال ایران مطرح شده است، به همین منظور گفت و گویی با چراغپور انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:

* این روزها بیشتر از همیشه درباره فساد و تبانی در فوتبال ایران حرف می‌زنند. شما این مساله را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

- به نظر من وقتی در یک اجتماع کوچک مثل فوتبال، بحث کلانی مثل فساد مطرح می‌شود، اگر واقعا اراده‌ای برای برخورد با آن شکل گرفته یا ارکان برخورد با این مساله مشخص شود، سازمان، گروه یا متخصصانی که قرار است این کار را به دست بگیرند، باید تعریف شوند. مثلا بگویند فلان رییس، فلان کارشناس، دادستان و ... یکی یکی اسم ببرند و یک مجموعه 10 یا هفت نفره را تشکیل دهند که مسئول رسیدگی به فساد احتمالی در داوری یا ساختگی بودن بعضی بازی یا حرکات نمایشی برخی بازیکنان باشند.

* اگر این تقسیم بندی‌ها شکل نگیرد چه نتیجه‌ای می‌توان گرفت؟

- اگر این تقسیم بندی‌ها را به وجود نیاورند نشان می‌دهد که فساد وجود دارد و آن چنان فشاری روی فدراسیون یا ارگان‌های دیگر وارد می‌کنند که باعث می‌شود آنها کاری نکنند و فقط برای رفع و رجوع کردن مساله بگویند رسیدگی می‌کنیم.

* و اگر تقسیم بندی شکل بگیرد؟

- اگر این اتفاق بیفتد من و شما متوجه می شویم که ارگان شکل گرفته که از نظر تجهیزات، امکانات و تخصص، سینه به سینه عواملی که به مافیای فوتبال معروفند حرکت می‌کند. اگر یک نفر چهار ورق کاغذ دستش بگیرد و بگوید که تلفن‌ها را چک می‌کند و پرینت آنها را بررسی می‌کند، اما نگفت که برای رسیدن به چه مساله‌ای این کارها را می‌کند، متوجه می شویم که ساختاری شکل نگرفته است. از جایی هم که فساد یک شبه ایجاد نشده و دارای ساختار و زیر بناست، یک نفر – هر کس که باشد – فقط رسیدگی به مساله را بهانه قرار می‌دهد.

* خودتان معتقد به وجود فساد در فوتبال هستید؟

- نمی گویم که از مصادیق فساد در فوتبال ایران مطلع هستم، چون در آن صورت باید اطلاعاتم را تدوین کنم و بتوانم آنها را به صورت کتبی ارائه دهم و ثابت کنم، چون در اصل با این کار یکی از ارگان‌های کشور را زیر سوال می برم. اما به عنوان کارشناس صحنه‌هایی می‌بینیم که در 90 درصد آنها یک نوع قضاوت شده و در 10 درصد یا کمتر نوع دیگری! در حالی که همه آنها یک شکل و نوع داشته‌اند. همچنین اخراج‌هایی می‌بینیم که در واقع اخراج استراتژیک است، یعنی می‌فهمم که بازیکن نباید کارت زرد دوم یا اولش را می‌گرفت و بیهوده اخراج شد. در اروپا قبل آن که به بازیکن کارت زرد بدهند، چند بار تذکر می‌دهند تا حواسش را جمع کند. آن وقت اگر اخطار هم دادند در ذهن بیننده تناقض ایجاد نمی‌شود که چرا . در ایران می‌بینیم که بازیکن پا به پای مهاجم حرکت می‌کند و تکل سالمی می‌زند که شدت زیاد ندارد و مثلا برخورد کمی با جوارب حریف پیدا می‌کند، اما داور به او اخطار می‌دهد و در صحنه بعدی اخراجش می‌کند. آن وقت بازی که در نیمه اول صفر بر صفر بوده در نیمه دوم یک بر چهار یا یک بر سه می‌شود و نظام تیم به هم می‌خورد.

* مشابه این مساله در شکل بازی بازیکنان هم دیده می‌شود؟

- مثلا مدافعی که در همه بازی‌ها غیر قابل نفوذ است و تمام ضربه‌ سرها و تکل‌ها را می‌زند، اما در یک بازی فوق‌العاده‌ ساده و بدون این که برای دفع توپ تلاش کند، به راحتی پنالتی می‌دهد. اگر این گونه صحنه‌ها را کنار هم بگذارید، این سوال همیشه هست. در اروپا مجموعه‌ای از افراد متخصص دور هم جمع می‌شوند و فیلم بازی‌ها را تجزیه و تحلیل می‌کنند و بعد از مدت زیادی ناگهان تبانی وحشتناک کاپیتان یا دفاع وسط یک تیم بر ملا می‌شود.

* پس معتقدید که اگر می‌خواهیم فساد را کنترل کنیم باید گروهی متخصص برای برخورد با آن ایجاد کنیم؟

- اول تشکیل گروه متخصص و دوم رصد کردن بازی‌ها و بازبینی صحنه‌های آن. صحنه‌هایی که واقعا غیر فنی و مشکوک است باید بررسی شوند. در غیر این صورت باب دیگری در فساد باز می‌شود.

* و این باب جدید چیست؟

- باب کم کاری و سایه زنی! سال‌های قبل هم مواردی بر ملا می‌شد که مثلا به بازیکن می‌گفتند که "فصل بعد به تیم ما می‌آیی" و آن وقت بازیکن دیگر مال آنها بود و در بازی‌های خاصی یا خود را به مصدومیت می‌زد یا کارت قرمز می‌گرفت یا خود را پیش از بازی دو اخطاره می‌کرد. این مسائل قبلا هم کم و بیش دیده شده بود.

* علت بروز فساد را در فوتبال ایران چه می دانید؟

- فساد در هر جا وقتی به وجود می‌آید که مسیرهای شرافتمندانه نتیجه‌ ندهد. یک طرف نیاز به پیروزی و برتر بودن یا مطرح شدن دارد، در نتیجه‌ باید کاری کند. ابزار این کار پول است که به طرز وحشتناکی به طور کلان در فوتبال ما هست. این پول وقتی داور فوتبال می‌شود مثل آبی است که از آبراه وارد یک برکه می‌شود و با خود انواع باکتری‌ها و موجودات را می‌آورد. در دراز مدت برکه حاوی همه چیز می‌شود. رویش هم زلال است. اما آبش قابل شرب نیست و بیماری زا است. آنهایی که در اطراف برگه زندگی می‌کنند باید مراقب باشند که بیمار نشوند. پول که می‌آید با خود عوامل جانبی را می‌آورد و یک چاره هم بیشتر ندارد؛ راه حلش این است که فوتبال از پول دولتی و کمک آن استفاده نکند. هیچ جای دنیا به این شدت پول دولتی در فوتبال تزریق نمی‌شود.

* پس در نهایت باز هم ریشه مشکلات فوتبال همان "پول " است؟

- در هیج جای دنیا این همه پول به فوتبالیست نمی‌دهند که 400 میلیون برای خرید ماشین خرج کند، اما پولش از فوتبال در نیامده باشد. اگر به تیم‌ها بگویند درآمدهایتان برای خودتان باشد و آنها از راه‌های مختلف مثل بلیت فروشی درآمد کسب کنند، هر کاری می‌خواهند می‌توانند بکنند، مثلا آرسنال 136 سال است که خودش بلیت فروخته و با فروش بلیت و شال گردن و بستنی و سایر موارد روی پای خود ایستاد و حالا برای خود استادیوم دارد. وقتی بودجه‌های این چنینی وارد فوتبال ایران می‌شود، مدیران جوان و غیر تخصصی هم وارد کار می‌شوند. به هر حال هیات مدیره‌ای که پول می آورد، در فامیلش بازیکن دارد. مدیر جوانی دارد و آنها را به کار می‌گیرد. این طور می‌شود که مدیران 30 ساله و 37 ساله در فوتبال به کار گرفته می‌شوند.

* پیامدهای این اتفاق در جامعه چیست؟

- جمله معروفی هست که می‌گوید "جامعه مثل رئوس مرتبط می‌ماند." یعنی عکس العمل هر عملی در جامعه پخش می‌شود. جریانی که فوتبال با خودش عمل می‌کند ، کم‌کم به جایی می‌رسد که فوتبال خودش را می‌خورد! سریال "پژمان" را دیده‌اید؟ آیا باید آخر کار یک فوتبالیست این گونه باشد؟ فوتبال ما دچار خودخوری و قهرمان خوری می‌شود. این جریان اعتماد، اعتقاد و احترام جامعه را نسبت به فوتبال کم می‌کند. شرایط خاصی مالی، شخصیت ، لباس، خودرو و خانه فوتبالیست‌ها بر جامعه اثر می‌گذارد. فرد برای رسیدن به یک صدم این چیزها باید تا 30 سالگی درس بخواند و دکترا بگیرد. آیا تا به حال سری به دبستان‌ها و دبیرستان‌ها زده‌اید؟ می دانید آنها چه بحرانی دارند و چه حرف‌هایی می‌زنند؟ به نظرم برای تلطیف جامعه باید برای اخبار فیلترینگ در نظر بگیریم. احساس می‌کنم این گونه پرداختی به مسائل و حتی این گونه برخورد کردن با فساد درست نیست.

* دلیل این حرف‌تان چیست؟

- رسانه‌ای کردن مساله بدون این که کمترین تاثیر را داشته باشد درست نیست. ضمن این که انتخاب یک مورد از 100 مورد و رسانه‌ای کردن آن بدترین نوع برخورد است. به این ترتیب 99 نفر دیگر در حاشیه امنیت قرار می‌گیرند. تاثیر بعدی‌اش پیچیده‌تر عمل کردن فساد در مراحل بعدی است. فساد، هوش دارد و از آدم‌هایی استفاده می‌کند که تحصیلکرده هستند. هر چقدر سطح یک چیز را بتراشیم بیشتر به عمق می‌رود. ساده انگاری است اگر فکر کنیم که این گونه می‌شود با فساد برخورد کرد. مثلا در همان جنجالی که پیش آمد، دو، سه روز مطبوعات روی مساله غش کردن داور مانور دادند، ولی بعدش دیگر اسمی نیامد و موضوع به طرف دیگری رفت که چندین سال پیش رخ داده است. زمانی هم که دکتر سیار مورد مشابهی را عنوان کرد ، اما از فوتبال کنار رفت. اگر اراده برخورد با فساد را داریم باید کمیته‌ اخلاق یا نهاد رسیدگی به جرایم مخفی شکل بگیرد و به آن اختیار کافی بهند تا با فساد مبارزه کند.

* آیا می‌شود با این ساز و کار با فساد مقابله کرد؟

- شاید در روزهای اول نشود کاری کرد، اما در عرض یکی، دو سال می‌شود به نکات عمیق‌تری پی برد. می‌شود روی نتایج ، کم کاری بازیکنان کلیدی ، نقش آنها در شرط بندی که در شهرستان‌ها برگه‌هایش هم هست، متمرکز شد.