میرکاظمی: سرمایه‌گذاری نفتی در دولت دهم ۲برابر اصلاحات بود

میرکاظمی از سال 76 رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل فروشگاه اتکا بود و تا یک سال قبل از پیوستن به دولت نهم در همین مسئولیت مشغول بود. میرکاظمی فعالیت‌های مطالعاتی و تحقیقاتی را نیز در رزومه خود دارد و به‌مدت 5 سال از سال 79 تا 84 ریاست مرکز مطالعات و پژوهش‌های لجستیکی را به‌عهده داشت.
وی همچنین از چهره‌های دانشگاهی به شمار می‌آید و در دانشگاه امام حسین(ع)، علم و صنعت و امام صادق(ع) در کسوت استادیاری به تربیت دانشجو می‌پردازد.

بخش اول گفت‌وگوی میرکاظمی با خبرگزاری تسنیم پیشتر منتشر شد، در بخش دوم این گفت‌وگو به موضوعاتی همچون سوآپ نفت خام، سرمایه گذاری دولت نهم و دهم در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی، موضوع پارس جنوبی، پیشنهادهایش به دولت جدید و زنگنه وزیر نفت و موضوع بابک زنجانی پرداختیم.

* با نام سوآپ روزانه 12 میلیون دلار تولید داخلی را از دست می‌دادیم

مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت در مصاحبه‌ای گفته به‌دلیل اطلاعات جهت‌داری که  به شما می‌دادند، سوآپ نفت در زمان شما بدون دلیل متوقف شد، این ادعا را قبول دارید؟

میرکاظمی: در زمان تصدی وزارت بنده، سوآپ هیچ‌گاه متوقف نشد و به‌نظر بنده اتفاقاً اطلاعات ایشان ناقص و جهت‌دار است. وقتی وارد وزارت نفت شدم دیدم با کاهش تکلیفی 300 هزار بشکه نفت در روز مواجه هستیم. علت را از مدیرعامل وقت شرکت ملی نفت جویا شدم، گفت: نمی‌توانیم نفت را بفروشیم. این استدلال را قبول نکردم و گفتم که باید تلاش کنیم فروش نفت را افزایش دهیم.

در آن زمان تحریم‌ها مثل الآن جدی نبود. البته این بحث هم مطرح بود که فروش بنزین به ایران را کاملاً قطع کنند. حتی زمانی که از مجلس رأی اعتماد گرفتم و وارد وزارت نفت شدم همه نمایندگان به من می گفتند: با این تحریم‌ها چه می‌کنی؟ بازار تحریم بنزین هم که داغ بود. مدتی از وزارتم گذشت موضوع سوآپ نفت مطرح شد.

می‌دانید که شرکت‌های اروپایی در کشورهای شمالی ایران میدان‌ها را توسعه داده بودند و بخشی از نفت تولیدی سهم آن‌ها بود. بخشی هم برای خود آن کشورها بود که نفت را به پالایشگاه برای پالایش می‌بردند و به‌عنوان مثال ترکمنستان نفت را برای خود می‌برد و اصلاً به ما نمی‌داد. نفتی که برای سوآپ می‌آمد متعلق به شرکت‌های اروپایی بود، این مسئله همزمان با اعمال تحریم‌ها برای فروش نفت ایران بود.

150هزار بشکه را در نکا تحویل می‌دادند و معادل آن را همان شرکت اروپایی باید در خارک تحویل می‌گرفت تا بفروشد. سوآپ هزینه دارد معمولاً سوآپ یک بشکه نفت بین 5 تا 7 دلار برای ایران باید پرداخت می‌شد که بخشی از آن هزینه می‌شد که البته عملاً این عدد پرداخت نمی‌شد، در حالی در هر بشکه 20 سنت برای ما می‌ماند.

سؤال من این بود که وقتی 300هزار بشکه کاهش تولید نفت داریم ــ زمانی که قیمت نفت 80 ــ 85 دلار بود ــ حالا فرض می‌کنیم 150هزار بشکه به‌نام سوآپ خرید شود که اگر در 85 دلار ضرب شود، 12 میلیون دلار در روز داریم تولید خود را از دست می‌دهیم، چرا باید با کاهش تولید نفت شرکت‌های اروپایی‌ها را  می‌خریدیم. ما ظرفیت داشتیم که از جنوب ایران نفت را برای پالایشگاه های خود پمپاژ کنیم و به این وسیله تولید را افزایش دهیم.

* هیچ‌کس مسئولیت امضای قراردادهای سوآپ را نپذیرفت

تسنیم: برای حل این مسئله چه‌کار کردید؟

میرکاظمی: حدود 10 جلسه برای موضوع سوآپ برگزار شد و در همه این جلسات می پرسیدم که چه‌کسی این قرارداد سوآپ را امضا کرده، اما در نهایت مسبب این کار مشخص نشد. این مسئله بسیار شفاف بود و به‌خاطر همین گردن نمی‌گرفتند. امروز برخی از اینها زبان درآورده‌اند و فکر می‌کنند فضایی ایجاد شده است. در حالی که مجلس بر اینها نظارت کاملاً قوی دارد و اقدام خواهد کرد و اجازه نخواهیم داد به‌نام سوآپ، مجدداً کاهش تولید نفت داخل و خرید نفت شرکت‌های اروپایی اتفاق بیفتد.

*قاسمی و زنگنه در باب سوآپ حق را به من دادند

تسنیم: خروجی 10 جلسه چه بود؟

میرکاظمی: در جلسات نتیجه این شد که اینها (شرکت‌های اروپایی) یا بیایند معادل نفت سوآپ شده را در خارک تحویل بگیرند و هزینه 5 دلار را بپذیرند یا این که طبق قرارداد که شرط فسخ دارد (قراردادها شرط فسخ دارند مثلاً اگر دو ماه زودتر اخطار داده شود می‌توان در زمان خود را آن را فسخ کنید) در صورتی که این دستورالعمل را ابلاغ کرده باشیم باید تا سقف 500 هزار بشکه سوآپ واقعی انجام شود.
اوایل آنها پذیرفته بودند که این کار اشتباهی است که وقتی ما نمی‌توانیم نفت خود را بفروشیم چرا باید نفت اروپایی‌ها را بخریم. زمان طی شد و اخطارها را طبق قرارداد دادند و فسخ قرارداد انجام شد. باید مراقب بازگشت این مفاسد باشیم. علی‌رغم همه حرف و حدیث‌ها زمانی آقای قاسمی اعلام کرد که حق با  من بوده است.

آقای زنگنه در آخرین باری که به کمیسیون انرژی آمد، گفت: من بررسی کردم و حق با شماست. از وزارت اطلاعات و سازمان بازرسی می‌خواهیم که تک تک این قراردادها را بررسی کرده و در این صورت خیلی مسائل روشن می‌شود. وگرنه مجلس به‌شکل تحقیق و تفحص این موضوع را برای مردم روشن می‌کند که دیگر تکرار نشود.

اگر بخواهیم دوباره این روش را زنده کنیم ضرر می‌کنیم چون الآن هم ما نمی‌توانیم نفت خود را بفروشیم. 100هزار بشکه از نفت آنها بفروشیم و تولید خود را پایین آوریم، این خیانت است. آن شرکت به‌نفع خود کار می‌کرد، می‌خواست که نفت خود را بفروشد نه این که نفت را جابه‌جا کند. این وسط مابه‌التفاوت‌ها به ایران به‌صورت کامل داده نمی‌شد. چه منافعی در کار است که عده‌ای دارند این‌طور به کشور زیان می‌رسانند . اتفاقاً به این‌ها اطلاعات غلط داده‌اند و باید از این‌ها سؤال شود: شما کجای کار هستید؟ چون تمام اسناد و صورت جلسات این موضوع در وزارت نفت موجود است. اگر لازم باشد آن را می‌توان منتشر کرد.

نکته جالب است که این مقدار سوآپ ادعاشده در اوپک هم جزو سهمیه ما حساب می‌شد. در آنجا داشتیم بیش از ظرفیت خود تولید می‌کردیم و ایران همیشه به‌نام کشوری که از سهمیه عدول کرده اعلام می‌شد. چون شرکت ملی نفت ایران این نفت را می‌فروخت و اسمی از شرکت اروپایی نبود. این عدول از سهمیه محسوب می‌شد. ما در مجلس به‌شدت مراقبت می‌کنیم حتی سال گذشته 11 هزار بشکه معاوضه شد که یکی از آقایان امروز همین را سؤال کرده است.

*دولت یازدهم منتظر شرکت‌های نفتی اروپایی نماند چون نمی‌آیند

تسنیم: عده‌ای معتقدند که روش‌های جذب سرمایه‌گذاری صنعت نفت در زمان وزارت شما باعث شد تا خیلی در این بخش موفق نباشیم.

میرکاظمی: اتفاقاً میزان سرمایه‌گذاری که برای نفت شد با توجه به این که در شروع دولت دهم تحریم‌ها شدیدتر شد افزایش یافت. چیزی که دولت اصلاحات به دولت نهم تحویل داد واردات 22 میلیون لیتر فقط در بنزین و 5 میلیون لیتر در سایر فرآورده‌های نفتی بود. این در حالی بود که شروع تحریم سرمایه گذاری را هم دچار مشکل کرده بود.

من ابتکاری کردم و جلسات زیادی گذاشتم و با توجه به سابقه‌ای که در شورای پول و اعتبار و عضو هیئت امنای پنج بانک تجاری و آشنایی که با این مسائل داشتم خیلی راحت می‌توانستم مدیریت کنم. مذاکره با بانک‌های داخلی را جایگزین بانک‌های خارجی کردیم. زیرا بانک‌های خارجی به‌دلیل فشار تحریم جرئت سرمایه گذاری نداشتند. شرکت‌های اروپایی برای سرمایه گذاری در ایران ابراز علاقه‌مندی کردند اما از این کار به‌دلیل ترس از آمریکا وحشت داشتند. ولی می‌گفتند: ما را حذف نکنید و همچنان در سیستم باشیم، الآن نمی‌توانیم چون مدیران عامل ما را آمریکا بازداشت می‌کند. ما هم می‌پذیرفتیم و اصراری نداشتیم.

اقدامات داخلی باعث شد تا سرمایه‌گذاری در دولت دهم بیش از 2 برابر 8 سال دوران اصلاحات شود. متأسفانه دولت‌های این شرکت‌های اروپایی از آن‌ها حمایت نمی‌کردند و آمریکا آن‌قدر نفوذ داشت که می‌توانست به‌راحتی مدیرعامل یک شرکت را جریمه و بازداشت کند. این که در آن شرایط ما منتظر باشیم که اروپایی‌ها کاری کنند دور از منطق بود. الآن هم نباید معطل آن‌ها شوند چون هیچ‌وقت هم نمی‌آیند.

ما در کشور سرمایه نقدی زیادی داریم از اوراق ریالی و ارزی که بیشترین جذب را داشتیم، تفاهم‌نامه با بانک‌ها که پیشنهادات خوبی به بانک‌ها برای بازگشت سرمایه داشتیم و ضمانت‌هایی که می‌دادیم. تشکیل صندوق‌های انرژی که اولین بار در بانک ملت ایجاد شد. 6.5 میلیارد دلار را بانک ملت داد و این پرداخت‌ها در دوران آقای قاسمی ادامه پیدا کرد. اگر این کار با همه بانک‌ها انجام می‌شد اصلاً در وزارت نفت مشکل سرمایه گذاری نداشتیم. میزان سرمایه گذاری در سال 89 به‌مراتب بیش از سرمایه‌گذاری در سنوات قبل بوده که البته آمار آن موجود است.

بیشترین میزان سرمایه‌گذاری را در پتروشیمی و میدان‌های نفتی داشتیم. در 8 سال اصلاحات فقط 4 فاز از میادین نفتی افتتاح شده بود. 3 سال هم انرژی هسته‌ای تعطیل بود پس به‌راحتی می‌توانستیم جذب سرمایه‌گذاری خارجی داشته باشیم. در حالی که در زمان ما بیش‌ترین حجم تهدیدات خارجی را داشتیم اما بیشترین سهم سرمایه‌گذاری‌ها را در زمینه نفتی داشتیم. تمام فازهای پارس جنوبی تعیین تکلیف شدند.

* در واگذاری فازهای پارس جنوبی به اروپایی‌ها خیانت شد

تسنیم: چرا با این وجود ایران فاصله زیادی با قطر در برداشت از میدان گازی پارس‌جنوبی دارد؟

میرکاظمی: سؤالی که همیشه در مجلس پرسیده می‌شد این بود که ما چه‌زمانی به قطر می‌رسیم و چرا از آن عقب هستیم. علت این بود که در 7 ــ 8سال دو الی سه فاز راه می‌افتاد و حرکت لاک‌پشتی بود. شروع کار این فازها کار بزرگی بود و به‌نظرم افتخار‌آمیز بود. کار همه فازها در دولت دهم شروع شد. 8 فاز بهره برداری شده بود و دو فاز هم در دولت دهم به بهره برداری رسید. 19 فاز بقیه هم تعیین تکلیف شد که هم‌زمان کار شروع شد. در آن ایام اگر کسی به عسلویه می‌رفت می‌دید که کار شبانه‌روزی است. بعضی‌ها برخی مطالب را مطرح می‌کنند که گویا کاری انجام نشده است. در آن زمان 200میلیون متر مکعب تولید گاز داشتیم و امروز 630 میلیون متر مکعب گاز مصرفی داریم که 540 میلیون گاز در شبکه تزریق می‌شود. بعضی‌ها می‌خواهند عقبگرد داشته باشند و به 44 میلیون لیتر بنزینی برگردند که اصلاً قابل مصرف نبود. در پایان دولت اصلاحات 2000 روستا گازرسانی شده بود، اما امروز 14500 روستا گازرسانی شده است. شبکه‌های گازرسانی الآن و دوره قبل اصلاً قابل مقایسه نیست.

این که باید با عدد و رقم به‌جای سیاه‌نمایی صحبت کرد همین است. این اعداد و ارقام همه در شرکت‌های نقتی و گازی و پتروشیمی ثبت شده است. امروز سال 76 نیست که بگوییم مردم اطلاعات ندارند. یکی از افتخارات دولت دهم همین شروع فازهای پارس جنوبی بود. تنها راه جبران عقب‌ماندگی راه‌اندازی تمام فازها به‌شکل جهادی است.

چیزی که خیلی من را آزرده کرد در اولین باری که به پارس جنوبی رفتم، این بود که میدان پارس جنوبی حالت بیضی‌شکلی دارد. بیشتر آن برای قطر است و مرز ما را بسته و اجازه نمی‌دهد که جریان از آن طرف بیاید و میعانات را سمت خود می‌کشد. در دولت‌های قبلی نقاط دور از مرز را دست شرکت‌های اروپایی داده بودند و آنها هم دست نمی‌زدند. 8 سال بود که قرارداد بسته بودند و لب مرز را هم گرفته بودند ولی دست نمی‌زدند. چون همین شرکت‌ها در آن‌طرف مالک بودند. این خیانت‌ها اتفاق افتاده است. برخی از آن‌ها همین‌ها را هم زیر سؤال می‌برند و از سکوتی که وجود دارد (برای این که مردم بدبین نشوند) سوءاستفاده می‌کنند. بعضی از شرکت‌های اروپایی ضربه زدند و برخی‌ به‌جای پیگیری حقوق ایران از آنها حمایت می‌کردند و بنده همه آنها را عزل کردم.
در سدسازی شرکت‌های بزرگی داریم اما متأسفانه در زمینه نفتی شرکت بزرگ نداشتیم. امروز همه شرکت‌های نفتی در قرارداد پارس جنوبی حضور دارند. جالب است که با این که قرارگاه خاتم از سایر شرکت‌ها جلوتر است اما حساسیت روی آن نیز  بیشتر است این نشان می‌دهد که عده‌ای گیری دارند.

*زمانی که می‌خواستند با تحریم صنعت نفت را تعطیل کنند، شرکت‌هایی مثل خاتم نگذاشتند

آقای روحانی صحبت خوبی درباره سپاه و استفاده از این نیرو کرد، هر رئیس جمهوری بیاید یک سازمان بزرگی که هم توان مالی دارد و هم جوان و پرریسک باشد باید از خدا بخواهد که کارهای بزرگ را در این شرایط تحریم به دست آن دهد. کارها را هم که خود قرارگاه انجام نمی‌دهد بلکه قدرت خرد کردن دارد و کارها را بین شرکت‌های کوچک‌تر تقسیم می‌کند. این توان خوبی است که نباید کسی آن را زیر سؤال ببرد.

آقایی به کمیسیون انرژی آمد و شروع کرد به زیر سؤال بردن قرارگاه. گفتم: چرا شما را روی قرارگاه حساس کرده‌اند؟ این همان چیزی است که دشمن می‌خواهد. در زمانی که تحریم‌ها می‌خواستند نفت را تعطیل کنند این‌ها آمدند و نفت را راه انداختند. چرا عده‌ای در داخل ناراحت‌اند چون شریک آن‌ها بودند. از این به بعد باید ‌ببینیم که چه اتفاقی می‌افتد و آیا شرکت‌های اروپایی می‌آیند سرمایه گذاری کنند. به دوستان گفتم که اگر سناریوی خود را بر اساس شرکت‌های اروپایی ببندید ضربه می‌خورید بلکه روی مقاومت ببندید که اگر خارجی‌ها نیامدند فلج نشوید. به‌سرعت به‌سمت منابع داخلی بروید، همان ارزی که به‌سمت بازارهای واسطه‌ای مانند مسکن و... می‌رود منابع مالی را به بخش انرژی بیاورید. این شدنی است. این کار را کردیم و الحمدلله منابع مالی خوبی جمع شد. سپرده‌ای از بانک مرکزی می‌گرفتیم و مجموعه جذب منابع باعث شد که نفت تکان بخورد و کار خوبی شروع شد. امسال برخی فازها تا 98 درصد پیشرفت فیزیکی دارند که باید افتتاح شود، تعجب می‌کنم که می‌گویند سال بعد.

باید امسال 50 میلیون متر مکعب به گازمان اضافه شود و ظرف 2 تا 3 سال آینده باید تمام فازهای پارس جنوبی ما به بهره برداری برسد. عقب‌ماندگی ما چه‌طور جبران می‌شود؟ مگر غیر از این است. قرار بود اگر هر 8 سال 4 فاز راه بیفتد، 29 فاز در چند سال افتتاح می‌شد؟ منابع میدان تمام می‌شد. این‌طور نیست که از هر میدان بتوانی تا ابد بهره‌برداری کنی. باید در کوتاه‌ترین زمان تمام فازها را راه می‌انداختیم. سؤال من این است که در گذشته که 3 سال هسته‌ای تعطیل بوده چرا هم‌زمان شروع نشده؟ به‌جای این سؤال می‌کنند که چرا افتتاح فازها همزمان شروع شده؟

الان 30 ــ 40 درصد یا 70 درصد پیشرفت داریم، البته در هرکدام از این فازها سوءمدیریت بوده، برخی بسیار ضعیف و برخی بسیار قوی عمل کردند. این‌ها هم تأثیر دارد و فقط منابع مالی و تحریم نبوده و 3 تا موضوع وجود دارد، مدیریت و منابع مالی و تحریم. بله، در جایی تحریم اثر داشته اما تأثیر آن به‌اندازه خودش بوده، در جایی منابع مالی نبوده و در جایی که مدیریت پروژه مشکل داشته مدیران آنها تعیین تکلیف شدند.

*توصیه‌های میرکاظمی به زنگنه

تسنیم: به‌نظر شما اولویت آقای زنگنه باید چه باشد تا بتواند بهتر عمل کند؟

میرکاظمی: عده‌ای در دولت دوست دارند که به نفت دست‌اندازی کنند، مثلاً در دولت دهم با آقایان  «ب» و «ع» درگیری داشتیم. در هیئت امنای مجموعه نفتی دعوا کردیم. اگر نفت آسیب ببیند ارز کشور آسیب می‌بیند.
در مجلس دوستان می‌دانند که بودجه 92 را درست کردیم. امسال هم بودجه‌ای که داده شده با بودجه‌ای که دولت دهم ارائه داده بود زمین تا آسمان فرق می‌کند. آن‌زمان کسی نبود که بودجه را تغییر دهد و من خودم به‌عنوان وزیر نفت رفتم و در کمیسیون تلفیق دفاع می‌کردم.
چندبار آقای احمدی نژاد تذکر داد که من بودجه را به‌هم می‌ریزم. اتفاقاً من می‌گویم بودجه باید اصلاح شود. بالاخره وزیر نفت باید مقاومت کند. اگر اینها بخواهد تکرار شود و در نفت دست‌اندازی شود ضرر است.

پروژه‌های نفتی نباید متوقف شود. در بحث بنزین باید پالایشگاه‌های ما به‌روز رسانی شود. منابع لازم برای بخش خصوصی تأمین شود. گازرسانی به شهرها و روستاها مهم است و نباید متوقف شود. بعضی جاها توجیه دارد در حالی که ما باید سوخت مایع را به‌تدریج از داخل کشور حذف کنیم هم از لحاظ محیط‌زیست و هم از لحاظ هزینه. خط قرمز ما میدان‌های مشترک است به‌خصوص پارس جنوبی در همه فازها. جایی دارد تمام می‌شود لنگ پول نماند. تنها راهی که ما به قطر می‌رسیم همین است، چطور؟ با ده سال فقط 5 فاز؟ این کار جهادی است که در ابتدای دولت دهم اتفاق افتاد.

* 2میلیارد دلار بابک زنجانی برنگردد، موضوع را قضایی می‌کنیم

تسنیم: فردی حدود 2 میلیارد دلار بابت فروش نفت به دولت بدهکار است، در این رابطه توضیح می‌دهید.

میرکاظمی: گزارشی به کمیسیون انرژی رسید که فردی آمده و میعانات نفتی و فرآورده را از ایران برده و ارز آن به خزانه واریز نشده است، هم محصول برده و هم پول جابه‌جا کرده که ما خواستیم دیوان محاسبات، بازرسی کل کشور و وزارت اطلاعات گزارش دقیق‌تری دهند. کمیته‌ای تشکیل شد که این موضوع را در کمیسیون رسیدگی کند. آخرین گزارشی که داده شده این بود که اشکالی وجود دارد و مجدّانه تلاش می‌شود که این پول به خزانه برگردد.

تسنیم: الآن در چه مرحله‌ای هستید؟

میرکاظمی: اصل گزارشات را باید وزارت نفت بدهد. اگر این پول و فرآورده‌ای که به فروش نرفته به خزانه برگردد که موضوع منتفی است ولی در غیر این صورت حتماً این گزارش را به مراحل قضایی می‌بریم. البته مشکلاتی هم در شرکت نیکو وجود داشته که رسیدگی می‌شود. آقای زنجانی اعلام کرده که من پول را به حساب آن‌ها ریختم و آن‌ها جا‌به‌جا نکرده‌اند ولی آنها می‌گویند که او نتوانسته پول را جابه‌جاکند. حرف‌های ضد و نقیضی وجود دارد که دارد بررسی می‌شود. این هفته در دستور قرار می‌گیرد که آخرین وضعیت بررسی شود و امیدواریم هم پول و هم فرآورده‌ها و میعانات برگشته باشد. توصیه من این است آن‌هایی که در این قضیه بوده‌اند به نفت نزدیک نشوند و مجلس به‌دقت مراقبت می‌کند.