كعبه ظاهر حج و «انسان كامل» تاويل آن است

وی ادامه داد: حج باعث استقرار توحيد در عقايد انسان می‌شود و ولايت نيز مظهر حقايق می‌شود و مومن در زمينه عقيده، تا اين مرحله، سير عملی صورت می‌دهد و با انجام نماز كه ركن ذكر و روزه كه ركن رياضت و زكات كه ركن انفاق است به مرحله چهارم يعنی ركن زيارت می‌رسد كه چون حج را زيرمجموعه ركن زيارت می‌دانيم، وقتی انسان به منزل حج رسيد، آمادگی پيدا می‌كند كه وارد حكمت اصلی دين شود و در حقيقت به آن مقصد اصلی كه ولايت و امامت است، دست پيدا كند.

قائم مقامی گفت: ما در روايات داريم كه انسان‌ها به حج می‌آيند و مشغول زيارت و طواف می‌شوند تا در اين مراتب و مناسك امام و ولی خودشان را بشناسند و با او بيعت كنند. ارتباط تنگاتنگی ميان موضوع حج با محوريت كعبه و موضوع ولايت وجود دارد كه به اعتقاد ما، كعبه به عنوان نقطه توجه انسان در موضوع عبادت، دارای دو جنبه ظاهری و باطنی است.

مناسک حج برای شناخت امام(ع)

اين استاد حوزه علميه افزود: به تعبير تنزيلی و تاويلی كه آن قبله‌ای در عالم ظاهر تنزيلی همين كعبه معظمه است كه در مكه است و مسجد الحرام كه ما مامور هستيم برای عبادت رو به طرف قبله باشيم و به اين سبب خدا را رو به سوی قبله سجده كنيم؛ معنی لغوی قبله آن چيزی است كه بايد رو به آن كرد و به آن روی آورد كه اين در ظاهر و از جنبه تنزيل است.

وی افزود: اين نمادها در تاويل يا بطن معنا می‌شود. كعبه ظاهر آن انسان كامل، انسان معصوم و آن قبله باطن و آن كانونی است كه بايد در باطن به آن توجه داشته باشيم تا خدا را به اين صورت عبادت كنيم. عبادت خداوند از راه توجه ظاهر به كعبه تنزيل می‌يابد و باطن كعبه همان ولايت است كه ميان اين دو ارتباط تنگاتنگی صورت گرفته است. وقتی انسان طواف می‌كند و كعبه را می‌بيند كه نمادی از عرش روی زمين است، بايد متذكر به باطن و تاويل اين حقيقت باشد.

قائم مقامی در پاسخ به اين پرسشی در خصوص مراد حقيقی از اين كعبه، اظهار كرد: مراد در واقع امام معصوم(ع) و انسان كامل است؛ يعنی انسانی كه به حج مشرف می‌شود، اگر توفيق و سعادت داشته باشد، اين عمل ظاهری، او را به اين واقعيت باطنی سوق می‌دهد، به شرط اعتقاد اوليه؛ چنانچه كه اولا اعتقاد داشته باشند و فردی ديده باشد كه مقصد از اين اعمال و مناسك رسيدن به ولايت الهی است. به هر حال اين يكی از جنبه‌هايی است كه اين فريضه الهی دارد كه به نظر می‌رسد خيلی نكته ‌مهمی است.

وی ادامه داد: آياتی كه به موضوع حج اختصاص دارد، معروف و مشخص است كه خداوند اين فريضه الهی را تحت عنوان «استطاعت» بيان فرموده؛ چه استطاعت ظاهری و چه باطنی. يعنی هركس كه توان مالی و جسمی داشته باشد، از هر نظر بر او فرض است كه حج را به جا بياورد و معنی لغوی حج هم آهنگ و قصد كردن است؛ يعنی قصد بكند كه به اصطلاح زيارت بيت‌الله و كعبه معظمه را زيارت كند؛ اين يك تعبير قرآنی است كه دستوراتش هم به صورت اجمالی در قرآن كريم آمده است.

استطاعت در آیات وحی

وی در ادامه گفت: اين قضيه در روايت و فقه ما به تفصيل بحث شده، اما در روايات يك مقدار اين مبحث بازتر شده و به همين حكمت‌ها و اسرار هم اشاره شده كه مثلاً يكی از حكمت‌های اين زيارت اين است كه شما در موطن‌های مختلف حج، به مواطنی متذكر می‌شويد كه قبل از ورود به اين جهان داشته‌ايد و در همين حال متذكر به مواطنی می‌شود كه بعد از گذر از دنيا خواهيم داشت كه قيامت باشد و اين از شگفتی‌ها‌ی بی‌نظير حج است.

وی گفت: صحنه‌های مختلفی كه انسان در حج می‌بيند، از طواف، سعی، رمی، احرام و غيره به قيامت متذكر می‌شود. فرموه‌اند كه موضوع ندای الست پروردگار در اين جهان در كعبه انعكاس پيدا كرده؛ يعنی از طريق كعبه كه همان قبله تنزيل است، اين ندای الست الهی كه «آيا من خدای شما نيستم؟» به گوش انسان و موجودات رسيده و خوانده می‌شود.

قائم‌مقامی افزود: جالب اينجاست كه فرمودند انسان به اين ندا جواب می‌دهد و استجابت می‌كند؛ از جمله انسان كاملی كه اجابت كامل می‌كند. اجابت كامل هم وجود مقدس امام حسين(ع) و كربلا است و به اصطلاح ضريح مطهر اباعبدالله(ع) كه نماد تام و تمام اجابت آن الست و بلا واقع شده، همين باطن كعبه، تاويل كعبه و معنای كعبه شد و به هر حال نكاتی از اين دست در روايات ما هست كه از طريق اين اعمال به امامت می‌رسيم و از اين طريق متذكر جايگاه‌های الستی و قيامتی می‌شويم.