ارزیابی جزء به جزء راهبرد عملیاتی امریکا علیه سوریه

ارزیابی راهبردی طراحی امریکا درباره سوریه اکنون به مشغله اصلی تحلیلگران راهبردی تبدیل شده است. اگرچه هیچ ارزیابی قطعی در این باره وجود ندارد ولی در این نوشته تلاش شده بر مبنای مجموعه اطلاعات موجود دورنمایی از وضعیت ارائه شود.

الف- هدف های حمله

1. تغییر رژیم هدف حمله نیست چون: 1- این کار مستلزم حمله گسترده به سوریه و از بین بردن تمامی ساختارهای حکومتی فعلی آن است که با راهبرد اعلامی امریکا مغایرت دارد. 2- امریکا به جایگزین های احتمالی اسد اعتماد ندارد و بویژه عقیده دارد خطر تکفیری های نزدیک به القاعده و جبهه النصره از اسد بیشتر است. 3- جریان معارضه به شدت پراکنده، فاقد رهبری واحد و قابل مذاکره و دارای درگیری های جدی داخلی است 4- در صورت اسقاط اسد بدنه وفادار به او بدل به معضلی سهمگین برای رژیم جانشین می شود.

2. تغییر رفتار رژیم اسد در حوزه های: 1- استفاده از سلاح های شیمیایی 2- حملات هوایی به معارضه (از طریق ایجاد منطقه پرواز ممنوع در برخی استان های هم جوار ترکیه و اردن)

3. ایجاد اعتبار برای استراتژی ترسیم خطوط قرمز و امکان حفظ این استراتژی در مقابل ایران

4. وادار کردن ایران و حزب الله به خارج کردن نیروهایشان از سوریه

5. ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز 3 استان هم مرز با ترکبه و اردن و وادار کردن اسد به پذیرش خودمختاری این استان ها در اجلاس ژنو 2 (مجبور کردن اسد به پذیرش راه حل سیاسی مطلوب امریکا در بحران سوریه). در این حالت جنگ آینده در سوریه بخشی از دیپلماسی خواهد بود. در واقع جمع بندی امریکا این است که تا معادله نظامی تغییر نکند، راه حل سیاسی شانسی ندارد. برای به نتیجه رسیدن معادله نظامی هم باید موازنه قوای فعلی به نفع یکی از دو طرف به هم بخورد والا جنگ تا مدت های غیر قابل پیش بینی به درازا خواهد کشید.

6. پاسخ دهی به لابی بسیار سنگین اسراییل در واشینگتن که اکنون عقیده دارد اسد در صورت تداوم وضعیت فعلی به سرعت معارضه را نابود خواهد کرد و تهدید سوریه جدید برای اسراییل بسیار شدید خواهد بود.

7. جلوگیری از پیروزی قریب الوقوع اسد بر معارضه و خرید زمان برای تروریست ها

8. تقویت روحیه معارضه

9. سوق دادن بخش های لرزان حاکمیت سوریه به جدا شدن از حکومت یا اقدام به کودتا

10. افزایش دادن فرار از ارتش

11. هدف دیگر احیای رهبری امریکا در مسئله سوریه است که در اثر رفتار انفعالی یک سال گذشته به شدت آسیب دیده بود.

12. جلوگیری از رشد فزاینده روند اعتماد به نفس منطقه ای ایران

13. پاسخ دهی به نیاز راهبردی اعراب در جنگ شیعه و سنی

14. احیای باور معارضه سوری به قابل اعتماد بودن امریکا برای ایجاد اتحاد راهبردی با سوریه پس از اسد

15. احیای اعتماد در اسراییل در این باره که می تواند در موضوعات حیاتی امنیت ملی به امریکا تکیه کند و نیازی به اقدام مستقل ندارد.

ب- شکل حمله

1. حمله محدود خواهد بود نه گسترده. چرا؟ 1- حمله گسترده میلیاردها دلار هزینه دارد. دمپسی به کنگره اعلام کرده است همین حمله فعلی ماهانه یک میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. 2- حمله گسترده امریکا را درگیر یک جنگ بزرگ می کند که نه ارتش و نه افکار عمومی امریکا با آن موافق نیست، نتیجه آن روشن نیست و با هدفگذاری های سیاسی اوباما هم تطبیق ندارد. 3- حمله گسترده احتمال تحمیل تلفات انسانی بر امریکا را به شدت افزایش خواهد داد. 4- حمله گسترده پای بازیگران دیگر را به موضوع باز خواهد کرد، اسد را در موقعیت مرگ و زندگی قرار می دهد و ترکیب این دو مسئله با یکدیگر کنترل شرایط برای امریکا را به شدت دشوار کرده و امکان از کنترل خارج شدن بازی را صد چندان می کند. در این حالت، جنگ سوریه به جای آنکه منشا ثبات باشد به منبع عظیم بی ثباتی در منطقه تبدیل خواهد شد.

2. هدف های احتمالی امریکا: 1- تاسیسات زیر بنایی سوریه 2- تاسیسات موشکی سوریه 3- تاسیسات نظامی عمده سوریه 3- محل های تجمع نیرهای ایرانی و حزب الله 4- انبارهای سلاح شیمیایی سوریه (1) 5- امریکا هدف اعلام نشده ای هم خواهد داشت و آن حمله به کلونی ها القاعده است. 6- مراکز حساس فرماندهی اطلاعاتی و عملیاتی سوریه

3. در عین حال امریکا به دنبال از بین بردن کامل نهادهای حکومتی سوریه نخواهد بود چرا که امریکا عقیده دارد نباید تجربه عراق را تکرار کرد و از بین بردن کامل نهادهای حکومتی باعث خواهد شد رژیم جایگزین اسد –هر کسی که باشد- از کنترل اوضاع ناتوان شده و سوریه به بهشت جدید تروریست ها تبدیل شود.

4. ظاهرا اوباما با محدود کردن عملیات آمریکا برضد سوریه به استفاده از موشک های تام هاوک از توانایی های نفوذی و تخریبی آمریکا بهره نخواهد برد. موشک های تام هاوک با وزنی معادل 450 کیلوگرم، بردی معادل 2 هزار و 500 کیلومتر دارند و می توانند از پنج ناوشکن آمریکایی و چهار زیردریایی هسته ای آمریکا که در دریای مدیترانه منتظر دریافت فرمان حمله هستند، پرتاب شوند. هرچند موشک های تام هاوک موشک های قدرتمندی هستند اما استفاده انحصاری از چنین موشک هایی برخی نتایج را به دنبال خواهد داشت. اول آنکه زرادخانه های سلاح های شیمیایی سوریه دست نخورده باقی خواهند ماند. موشک های تام هاوک قادرند اهداف سطحی را نابود کنند و به پایگاه های زیرزمینی آسیبی نخواهند رساند و در نتیجه اسد سلاح های شیمیایی خود را از دست نخواهد داد. دوم این که موشک های تام هاوک به تنهایی قادر نخواهند بود نیروی هوایی سوریه را زمین گیر یا پایگاه های آن را تعطیل کنند. چنین موشک هایی قادر خواهند بود باندهای پرواز را برای چند ساعت یا چند روز غیر قابل استفاده کنند تا دولت سوریه آنها را بازسازی کند.

5. آنطور که منابع نظامی گزارش داده اند نیروی هوایی سوریه اکنون 6 پایگاه هوایی دراختیار دارد که هنوز قابل استفاده هستند. این کشور درکل 30 پایگاه های هوایی دارد. آمریکا با یک حمله موشکی سنگین تر و گسترده تر از آنچه برنامه ریزی کرده است می تواند تمام این پایگاه ها را نابود کند و در نتیجه کمک بزرگی به شورشیان این کشور بکند و راه را برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع برفراز خاک سوریه هموار کند. اما معلوم نیست که ارتش امریکا چنین برنامه ای داشته باشد چرا که این امر با پروژه اسقاط رژیم تفاوت ندارد.

ج- مشکلات راهبردی امریکا

1. حمله محدود دستاورد راهبردی نخواهد داشت و ایران و حزب الله  این امر را به خوبی درک کرده و در معادلات راهبردی خود درج می کنند.

2. حمله نظامی می تواند توازن قوا را عوض کند ولی نمی تواند اختلافات دیرپا وعمیق اعتقادی و فرقه ای را علاج کند.

3. نظامی ها موافق حمله محدود و سیاسیون موافق حملات بزرگ تر هستند.

4. حمله محدود ممکن است با پاسخ گسترده مواجه شود و عملا به درگیری گسترده بینجامد.

5. امریکا برای ضربات دوم و سوم طراحی جدی ندارد و با این پیش فرض به سوریه حمله می کندکه همچون دو مورد حمله اسراییل به کاروان های تسلیحاتی حزب الله اسد واکنش جدی به این حمله نشان نخواهد داد چرا که نمی خواهد وارد جنگ بزرگ با امریکا شود.

6. ممکن است حمله محدود اوضاع داخلی سوریه را بدتر و فشار حکومت به معارضه را بیشتر کند.

7. حمله محدود نمی تواند موازنه قوا را تغییر بدهد.

8. حمله محدود دستاوردی نخواهد داشت که در افکار عمومی امریکا هزینه اقصادی حمله را توجیه کند.

9. دولت امریکا باید از کنگره مجوز یک جنگ طولانی را بگیرد نه یک حمله محدود تا بتواند برای ضربات دوم و سوم آماده باشد و این در حالی است که لااقل نجلس نمایندگان با پذیرش چنین امری مشکل جدی خواهد داشت.

10. اوباما اگر بخواهد موافقت جمهوری خواهان در مجلس نمایندگان را بگیرد باید به آنها امتیازی بدهد.

11. جمهوری خواهان موافق حمله همانطور که در نامه گراهام و مک کین آمده عقیده دارند که حمله باید گسترده باشد نه محدود.

12. این حمله برای امریکا منافع راهبردی ندارد و بیشتر نوعی لجاجت است بنابراین اوباما قادر به پاسخ دادن به این سوال نخواهد بود که فراتر از ژست های تبلیغاتی واقعا دستاورد راهبردی این حمله برای امریکا چیست؟ (نگاه کنید به مقاله آنتونی کردزمن در iiss).

13. این حمله باید بتواند سرنوشت جنگ در سوریه را عوض کند. حمله محدود نمی تواند چنین کاری بکند. حمله نظامی گسترده تر هم نه طراحی شده، نه نظامی ها موافق آن هسند، نه دولت و نه افکار عمومی امریکا.

14. امریکا با این حمله درگیر یک ستیزه جویی بی پایان در منطقه می شود که احساسات ضد امریکایی را به شدت تقویت خواهد کرد و برنامه ریزی امریکا برای عمیق تر کردن منازعه شیعه-سنی در منطقه را به طور جدی دچار مشکل می کند. 

15. محدود محدود پس از مواجهه با پاسخ به حمله سراسری با هدف تغییر ژیم تغییر ماهیت می دهد. این اجتناب ناپذیر است. البته کری به کنگره گفته است که در مقابل پاسخ اسد باز هم بدون ورود به جنگ به او جواب داده خواهد شد.

16. امریکا بیش از پیش با سازمان ملل، روسیه و چین درگیر می شود.

17. دوران جدیدی از شکستن اتلاف های آتلانتیکی آغاز می شود و از این به بعد دورنمای همراهی آلمان و انگلیس در پروژه های یک جانبه امریکا مبهم خواهد بود.

18. اعتبار دموکرات ها به عنوان پایان دهدگان جنگ و رونق دهندگان به اقتصاد در میان افکار عمومی امریکا از بین خواهد رفت.

19. امریکا مایل نیست تجربه عراق را تکرار کند ولی این اجتناب ناپذیر است چرا که ساخنارهای حکومت اسد بسیار قدرتمند است و این رژیم پایگاه اجتماعی جدی دارد.

20. این حمله به تقویت القاعده منجر خواهد شد.

21.  امریکا اطلاعات کافی برای تعیین دقیق اهداف خود به منظور طراحی یک حمله هوشمند را ندارد.

22. این حمله هر چه بیشتر اسد را به ایران روسیه و چین وابسته تر و دست آنها را در کمک به اسد بازتر خواهد کرد.

23. مطابق اعلام مارتین دمپسی به کنگره این حمله ماهانه یک میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و امریکا به لحاظ اقتصادر در موقعیتی نیست که این هزینه را تحمل کند.

24.  اگر اسد در این حمله آسیب چندانی نبیند و باز هم بلکه تندتر به اقدامات خود علیه معارضه ادامه دهد، استراتژی بازدارندگی امریکا در مقابل وی –و در مقابل ایران- به طور کامل و برای همیشه بی اعتبار می شود. در واقع همانطور که اسراییلی ها گفته اند اگر قرار باشد امریکا در نهایت فقط یک حمله محدود به سوریه بکند، بهتر آن است که چنین حمله ای اساسا انجام نشود.

25. این حمله انزوای جهانی امریکا را تشدید خواهد کرد.

26. این حمله به اسد حق دفاع خواهد داد.

27. این حمله ثابت می کند ماهیت معارضه سوری کاملا «خارج ساخته» است.

28. این حمله روند فشار نظامی اسد بر معارضه را عمیقا تشدید خواهد کرد.

29. امریکا بدون ایجاد یک منطقه «حرکت زمینی ممنوع» و صرفا از طریق تکیه بر شلیک موشک از راه دور و ایجاد منطقه پرواز ممنوع، نمی تواند معادله نبرد روی زمین را تغییر بدهد.

30. هیچ نوعی از منطقه پرواز ممنوع نمی تواند توان توپخانه ای و سلاح های نقطه زن اسد را از بین ببرد.

31. این احتمال جدی است که در اثر این حمله و افزایش بی ثباتی، القاعده به سلاح های شیمیایی دست پیدا کند.

د- سناریوهای بشار اسد در پاسخ

1. حمله به اسراییل

2. حمله به ناوهای امریکایی در مدیترانه

3. حمله سراسری و گسترده به معارضه

4. حمله به ترکیه و اردن

5. حملات سایبری به امریکا

6. حمله حزب الله به اهداف امریکا در سراسر جهان

ه- ارجاع مسئله به کنگره از سوی اوباما نشانه چیست؟

1. اسد زمان بیشتری برای جابجایی های تاکتیکی به دست آورده که می تواند اثر حمله را به حداقل برساند.

2. اوباما با این کار از این به بعد برای هر عملیات نظامی باید به کنگره مراجعه کند.

3. این اقدام سوء تفاهم با نتانیاهو و اسراییل را بیشتر کرد.

4. این اقدام باعث تقویت روحیه شدید اسد شد.

5. حالا که روشن شده اقدام نظامی به این سادگی ها نیست و حرف های امریکا هم بیشتر تهدید است و اگر هم عملی شود بسیار محدود خواهد بود. این امر ابهت نظامی امریکا و بازدارندگی ناشی از آن را دچار آسیب جدی می کند.(2)

و- جمع بندی

به نظر می رسد امریکا برای یک حمله محدود ولی موثر آماده می شود که اسد را پای میز مذاکره در اجلاس ژنو 2 بیاورد و با امتیازگیری از وی درباره عدم تعرض به مناطق تحت کنترل معارضه، سناریوی تجزیه در سوریه را محقق کند. در عین حال امریکا در پی آن است که از گسترش جنگ جلوگیری کند ولی هنوز جوابی برای این سوال ندارد که چگونه باید با واکنش بسیار شدید اسد مقابله کند. به نظر نمی رسد در مقطع فعلی هدف امریکا اسقاط رژیم اسد باشد چرا که چنین کاری عملا ممکن نیست و منافع راهبردی امریکا را هم تامین نمی کند. ضمن اینکه این کار مستلزم یک جنگ بزرگ است که امریکا به دلایل مختلف آماده آن نیست. در عین حال امریکا تصور می کند فضای ناشی از مشاهده جدیت امریکا دولت اعتدال گرای ایران را به امتیازدهی پای میز مذاکرات با 1+5 وادار خواهد کرد. 

پانوشت ها

----------------------------------------------

1- راجرز می گوید: البته انگلیسی معتقد هستند که رژیم اسد چهارده بار و دستگاه های اطلاعاتی ما معتقدند که نه بار رژیم اسد از این سلاحها استفاده کرده است که بزرگترین و پر تلفات ترین حادثه همین حادثه اخیر بود به شکلی که در نهایت صدای جهانیان در آمد و اعلام کردند نمی توان به یک رژیم یاغی اجازه داد انباری بزرگ از تسلیحات شیمیایی را داشته باشد و از این سلاح ها بدون هیچ مصونیتی استفاده کند.

2- بن کسپیت ، المانیتور، 10/6/1392.