۴ ابهام در برنامه وزیر پیشنهادی نفت

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس در روزهای اخیر و همزمان با معرفی بیژن زنگنه به عنوان وزیر نفت به مجلس شورای اسلامی برای کسب رای اعتماد؛ برنامه های وی برای تصدی این پست در رسانه ها منتشر شد.

* ابهامات برنامه پیشنهادی وزیر نفت

بررسی برنامه های ارائه شده وزیر پیشنهادی نفت در کوتاه مدت و دراز مدت بخصوص با توجه به سابقه 8 ساله مهندس زنگنه در تصدی این پست؛ حاوی نکات مهم و قابل تاملی است که در ادامه به آنها اشاره می شود.

در ابتدای برنامه پیشنهادی زنگنه برای وزارت نفت؛ «احیای ظرفیت تولید نفت خام کشور به میزان سال ١٣٨٤» به عنوان قدم نخست برنامه های تولید نفت اعلام شده و در برخی بخش های دیگر هم تاکید ویژه ای بر افزایش ظرفیت تولید نفت خام و افزایش صادرات آن با هدف افزایش و یا حداقل حفظ سهم ایران در بازار جهانی نفت و ارتقای جایگاه کشور در اوپک کرده است.

هرچند تلاش برای افزایش تولید و صادرات نفت خام با توجه به بحران بوجود آمده در یک سال و نیم اخیر و کاهش قابل توجه آن که ناشی از تحریم های شدید غرب بوده است نه تنها مذموم بوده بلکه جزو اولویت های اصلی وزارت نفت است.

ولی تاکید ویژه بر این موضوع همراه با تعیین اهدافی مانند رسیدن به ظرفیت تولید سال 1384 یا ارتقای جایگاه کشور در اوپک؛ نگران کننده به نظر می رسد.

دلیل این نگرانی هم به سابقه زنگنه در وزارت نفت دوره اصلاحات و هم به بازگشت وابستگی کشور به درآمدهای حاصله از صادرات نفت خام به شرایط قبل از تحریم های اخیر باز می گردد.

در ادامه این گزارش تاکید می شود یکی از مهمترین انتقاداتی که در دوره اصلاحات؛ بسیاری از کارشناسان صنعت نفت و بخش انرژی کشور مانند دکتر سعیدی و درخشان به عملکرد بیژن زنگنه داشتند؛ این موضوع بود که وی با هدف حفظ و ارتقای جایگاه کشور در اوپک؛ اهداف غیر واقعی و تحقق ناپذیر مانند افزایش تولید نفت کشور به 5 میلیون بشکه در روز را مشخص کردند و تلاش زنگنه برای دستیابی به این هدف از طریق انعقاد قراردادهای متعدد با کشورهای خارجی برای توسعه میادین نفتی ؛ منجر به برداشت غیرصیانتی از مخازن نفت و نادیده گرفته شدن منافع ملی کشور در دراز مدت شد.

از این رو پیشنهاد می شود برای آگاهی بیشتر از نظرات بیژن زنگنه و انتقادات این کارشناسان از دیدگاه ها و برنامه های وی مقالات منتشر شده به قلم دکتر سعیدی و دکتر درخشان را در فصلنامه مجلس و پژوهش (نشریه مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی)-شماره 34- تابستان 1381 بخوانید.

باید یادآور شد یکی از مهمترین برکات تحریم های اخیر برای وزارت نفت در عین ایجاد مشکلاتی برای آن؛ این موضوع بود که وزارت نفت به صورت جدی در زمینه بهره برداری از راهکارهایی برای ایجاد ارزش افزوده از نفت خام به جای صادرات آن؛ برنامه ریزی و اقدام کند که در نتیجه می تواند؛ وابستگی اقتصادی کشور به درآمدهای ارزی حاصله از صادرات نفت خام را کاهش داده و از روش های دیگری مانند صادرات فرآورده های نفتی یا محصولات پتروشیمی درآمد ارزی مورد نیاز کشور را فراهم کند.

لازم به توضیح است که کاهش شدید میزان تولید و صادرات نفت خام کشور از اوایل سال 1391؛ به دلیل تحریم های غرب صورت گرفته است و افزایش میزان تولید کشور به شرایط قبل در مدت کوتاهی امکان پذیر نبوده و هزینه های قابل توجهی نیز در پی دارد.

موضوع مهم اینست که حتی در صورت رفع بخشی از تحریم های خرید نفت ایران (که در کوتاه مدت بعید به نظر می رسد)؛ افزایش سهم کشورمان در بازارهای بین المللی؛ به راحتی و در مدت کوتاهی امکان پذیر نخواهد بود.

با توجه به همین موضوع و با عنایت به عدم ایجاد ظرفیت های لازم برای جذب افزایش میزان تولید نفت در داخل کشور؛ برنامه ریزی و سرمایه گذاری و اصرار و اولویت دادن به افزایش شدید میزان تولید نفت در کوتاه مدت؛ درآمدی نصیب کشور نخواهد کرد.

«تلاش در جهت صدور گاز طبیعی به کشورهای منطقه و جهان، از طریق خط لوله و گاز طبیعی مایع شده» یکی دیگر از برنامه های مهندس زنگنه اعلام شده است.

اشاره به این موضوع در عین تاکید بر اولویت دادن تامین گاز برای تزریق به میادین نفتی؛ نگران کننده بوده و یادآور تکرار شرایط وزارت نفت دولت اصلاحات است که با وجود اولویت بخشی به تزریق گاز در برنامه ها؛ عملا میزان گاز کافی به این موضوع تخصیص پیدا نکرد.

در عین حال وزارت نفت، مشتاقانه در پی یافتن راه های جدید برای افزایش صادرات گاز بود.

لازم به ذکر است که در آن دوره زمانی؛ میزان گاز تخصص یافته برای تزریق همواره فاصله زیادی با میزان برنامه ریزی شده داشت (به عنوان مثال؛ میزان گاز برنامه ریزی شده برای تزریق و گاز تخصیص یافته برای این موضوع در سال 1383 به ترتیب 137 و 80.05میلیون متر مکعب در روز بود).

که پیشنهاد می شود در این زمینه هم به مقالات دکتر سعیدی و درخشان در شماره 34 فصلنامه مجلس و پزوهش مراجعه کنید.

*نقاط ضعف برنامه وزیر پیشنهادی نفت

در برنامه های بیژن زنگنه برای تصدی وزارت نفت؛ به برخی موضوعات مهم و اولویت دار صنعت نفت اشاره نشده است که با توجه به سوابق وی در وزارت نفت و اطلاع نسبی ایشان از معضلات این صنعت؛ نگران کننده به نظر می رسد که در زیر به برخی از این موارد اشاره می شود.

عدم اشاره به تدوین و پیگیری برای تصویب «سند ملی راهبرد انرژی کشور» و «برنامه اجرائی طرح جامع انرژی کشور»، که باید متذکر شد

یکی از مهمترین معضلات صنعت نفت در دو دهه اخیر؛ این موضوع است که راهبردها؛ سیاستها و اولویتهای کلان کشور هم در بخش انرژی به صورت کلان و هم در صنعت نفت به صورت خاص تدوین نشده است و همین موضوع سبب شده است که برخی سوالات در صنعت نفت هیچگاه پاسخ شفافی نیابد.

به عنوان مثال؛ هنوز این سوال وجود دارد که آیا صادرات گاز اولویت دارد یا تزریق گاز به میادین نفتی در کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت؟و سوال دیگر این است که تحت چه شرایطی و براساس تصمیم و برنامه ریزی چه نهادها و مقاماتی؛ هر یک از این دو روش استفاده از گاز طبیعی اولویت خواهند داشت؟

براساس همین موضوع؛ مجلس شورای اسلامی در بند ب ماده 125 قانون برنامه پنجم توسعه کشور، دولت را موظف کرده بود که ظرف مدت حداکثر شش ماه از تصویب قانون برنامه؛ «سند ملی راهبرد انرژی کشور» را تدوین کرده و به تصویب مجلس برساند.

در تبصره این بند هم وزارتخانه های نفت و نیرو موظف شده بودند تا پس از مدت حداکثر دوازده ماه بعد از تصویب این قانون؛ «برنامه اجرائی طرح جامع انرژی کشور» را تدوین کرده و به تصویب هیئت وزیران برسانند.

متاسفانه با توجه به تلاش های صورت گرفته توسط وزارت نفت؛ این سند در هیئت دولت دهم مطرح نشده و به تصویب نرسید.

یکی دیگر از نقاط ضعفی که در برنامه بیژن زنگنه وجود دارد  عدم اشاره به اولویت داشتن پیگیری برای اجرای طرح های جمع آوری گازهای همراه سوزانده شده بخصوص طرح NGL  خارک است به طوری که یکی از معضلات مهم صنعت نفت که در دو دهه اخیر مورد توجه وزارت نفت قرار گرفته و برنامه هایی در جهت رفع آن انجام گرفته یا در حال انجام است؛ سوزانده شدن حجم عظیمی از گازهای همراه در میادین نفتی است.

متاسفانه با وجود وعده ها و پیگیری های زنگنه برای صفر شدن میزان گازهای همراه سوزانده شده تا پایان برنامه سوم توسعه و وعده ها و پیگیری های وزرای نفت دولت های نهم و دهم؛ میزان گازهای همراه سوزانده شده در کشور از اواسط دهه 1370 تا پایان سال 1390؛ حدود 35 تا 40 میلیون متر مکعب در روز باقی مانده و میلیاردها دلار از سرمایه های کشور به هدر رفت.

با توجه به راه اندازی طرح NGL سیری در اواخر سال 1391 و کاهش شدید میزان تولید نفت خام در یک سال و نیم اخیر؛ پیش بینی می شود که میزان این گازها در حال حاضر بین  25 تا 30 میلیون متر مکعب در روز باشد.

از این رو به نظر می رسد که با پیگیری برای حل مشکلات و راه اندازی طرحهای در دست اجرا برای جمع آوری این گازها بخصوص طرح عظیم NGL خارک که با پیشرفت بیش از 60درصدی روبه رو است؛ میزان این گازها به حد قابل توجه ای کاهش یافته و به حدود 10 تا 15 میلیون متر مکعب در روز برسد.